Van rouw tot romantiek: dit zijn de beste boeken van 2023 volgens de Knack-redactie (5)

1. Rik Van Puymbroeck – Treurwil

Op pagina 20 van dit boek staat: ‘Il est parti en héros, ik schrijf het erbij omdat ik het in het Frans – zoals altijd – mooier vind. Zelfs de treurwilg heeft in het Frans meer tranen. Saule pleureur heeft ook meer letters in die taal die meandert, omschrijft, inpakt, verdoezelt, uitlegt en meestal verzacht.’

Daar ben ik het niet mee eens. Ik hou enorm van het Nederlands van Rik Van Puymbroeck. Zijn taal troost, steeds weer. Hij heeft zelfs een nieuw woord uitgevonden: Treurwil. Het is de titel van het mooiste boek over rouw dat ik ooit gelezen heb.

De Bezige Bij, 206 blz., 21,99 euro.

2. Jan Hertoghs – Alles voor de Kempen

Jan Hertoghs is een jongen van de stad, maar zijn grootvader was postmeester in Tielen. Zo leerde hij als kind de Kempen kennen. Zoveel jaar later gaat hij op zoek naar het hart en de nieren van een vergeten streek. Alles voor de Kempen is een meesterwerk: soms ontroerend, soms geestig. Vroeger zag ik weinig heil in de Kempen, maar nu plan ik ook een expeditie.

Tzara, 152 blz., 22,5 euro.

3. Ingrid Vander Veken – Verloren

Soms ontstaan boeken bij toeval: als de bovenburen je een doos geven met oorlogsbrieven van een vergeten vrouw die eindigde in Auschwitz, bijvoorbeeld. In Verloren gaat de auteur op zoek naar het leven van de Joodse vrouw Liesje Andriesse en haar familie. Ze was geen president of belangrijke vrouw, zoals de schrijver zelf meldt, maar misschien net daarom boeit dit boek zo. En ook wel omdat het meesterlijk neergeschreven is door Ingrid Vander Veken. 

Vrijdag, 208 blz., 24,5 euro.

4. Jean Ray en Lieven Tavernier – Het huwelijk van juffrouw Bonvoisin en andere Gentse verhalen

Het leven van Jean Ray, schrijver van fantastische verhalen, verdient een film. Maar gelukkig is er nu een boek dat ik altijd beter zal vinden dan de film die nog moet gemaakt worden. Met dank aan de ervaren gids, zijn stadsgenoot-zanger Lieven Tavernier, die meteen ook een paar heerlijke Ray-verhalen serveert. 

Standaard Uitgeverij, 139 blz., 24,99 euro. 

1. Andrea Wulf – Rebelse genieën. De eerste romantici en de uitvinding van het ik

Vergeet Parijs. De échte revolutie van de jaren 1790 vond plaats in Jena, een wat slaperige Duitse universiteitsstad. De rebellen van dienst waren geen soldaten of politici maar dichters, toneelschrijvers, filosofen en wetenschappers. Van Goethe en Schiller tot Schelling, Hegel en Alexander von Humboldt. De spil van dat eigenzinnige en briljante clubje hemelbestormers was een vrouw: de vrijgevochten Caroline Schlegel.

Rebelse genieën, een historisch relaas dat leest als een meeslepende roman, vertelt het verhaal van het ontstaan van de Romantiek. Aan de hand van de onconventionele levens en liefdes van de hoofdpersonages beschrijft Andrea Wulf hoe het komt dat de mens zichzelf in die periode als het middelpunt van alles is gaan beschouwen, hoe individuele vrijheden zijn ontstaan en hoe dun de lijn tussen egoïsme en vrije wil wel niet is.

Atlas Contact, 608 blz., 29,99 euro.

2. Filip Rogiers – Nagenoeg

Nagenoeg is het poëziedebuut van schrijver en oud-journalist Filip Rogiers, die onlangs naar het onderwijs overstapte. Net zoals een groot deel van zijn prozawerk gaan de gedichten vooral over het menselijk tekort. In en tussen de even heldere als gebalde dichtregels kom je als lezer telkens weer de struikelende mens – en daarmee ook jezelf – tegen. Toch als je al lang genoeg hebt geleefd om er echt van te kunnen proeven.

Rogiers heeft jarenlang aan de gedichten geschaafd. Vakkundig heeft hij zijn taal uitgepuurd en zijn gedichten laag na laag opgebouwd. Als lezer ben je soms wat bang om aan het bovenste laagje te krabben – nooit weet je wat je eronder zult vinden. Het is een beetje zoals in Zand, misschien wel mijn favoriete gedicht uit de bundel:

Over het oude zand

komt het witste zand

rul en opzwepend

wenst het niet te weten

wat het onder zich houdt

vooral wil het vergeten

waarheen alle zand gaat

tot het zwaar en duister

ander zand vergaart

Poëziecentrum, 63 blz., 21 euro.

3. Claire Keegan – Op het allerlaatste moment

The Irish Times noemt So late in the day van de Ierse schrijfster Claire Keegan ‘een minimeesterwerk over mannen en vrouwen’ en dat is het ook echt. In dit kortverhaal mijmert de hoofdpersoon over een vrouw met wie hij zijn leven had kunnen doorbrengen als hij op een bepaald moment een andere beslissing had genomen. De hele avond, die hij eigenlijk alleen met een fles champagne en de televisie had willen doorbrengen, dringen de herinneringen aan haar en aan andere vrouwen zich aan hem op.

Zoals altijd gebruikt Keegan geen woord te veel, maar net door die talige spaarzaamheid komt haar relaas zo meedogenloos binnen. In februari verschijnt de Nederlandse vertaling met als titel Op het allerlaatste moment. Wie daar niet op wil wachten, kan het natuurlijk nu al in het Engels lezen of begint ondertussen aan de al even fenomenale verhalen Dit soort kleinigheden en Pleegkind. Maar wees gewaarschuwd: wie aan Keegan begint, wil binnen de kortste keren álles van haar lezen.

Faber & Faber, 64 blz., 10,37 euro.

1. Nando Broers – Het Plan. Hoe Team Jumbo-Visma de beste wielerploeg ter wereld werd

Een boek op het perfecte moment lanceren, het is niet vanzelfsprekend. De Nederlandse journalist Nando Boers en zijn uitgeverij Ambo/Anthos deden het, toen ze net voor de Tour van 2023 ‘Het Plan’ op de markt brachten. Een boek over hoe Jumbo-Visma in zes jaar tijd was uitgegroeid van lachertje van het peloton tot de beste wielerploeg van de wereld, met als ultieme bekroning de Tourzege van Jonas Vingegaard in 2022. Een dominantie die Jumbo-Visma in 2023 voortzette met een unieke zegetrilogie in de Giro, Tour én de Vuelta.

Mooie reclame voor ‘Het Plan’, het resultaat van drie jaar lang meelopen in de coulissen van de Nederlandse ploeg. Geen vergadering, training of koers waar Boers niet bij mocht zijn. Zo kreeg hij inzichten in de denkwijzes van Wout van Aert en co, de tactische plannen, de harde communicatiecultuur en de innovatieve, hyperwetenschappelijke aanpak van Jumbo-Visma, waarbij het collectieve geheel altijd vooropstaat. Dat wordt soms iets te veel herhaald, maar verder ontvouwt Boers mooi het grote masterplan.

Ambo/Anthos, 376 blz., 25 euro.