Van technologische doemscenario’s tot een leefbare toekomst: dit zijn de beste boeken van 2023 volgens de Knack-redactie (3)

DIRK DRAULANS

1. Walter De Raedt en Joris De Raedt – Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Vader en zoon Walter en Joris De Raedt, respectievelijk bioloog en begenadigd natuurillustrator, bundelden hun krachten voor dit prachtige boek over roofvogels, wereldwijd de heersers van het luchtruim, maar soms ook verborgen in het gebladerte van regenwouden. 

De schitterende, bijna levensechte portretten van zoon Joris worden begeleid door vaders deels droge, deels vertellende feiten en feitjes over het leven van de geselecteerde soorten. Je ziet niet alleen de kleinste details van het kleinste veertje, je leert ook van alles over de biologie van de betrokken soort. 

Zo verneem je dat de nagels van de harpij – een grote arend uit het Zuid-Amerikaanse woud – groter zijn dan de klauwen van een grizzlybeer, en dat het nest van een koppel zeearenden (sinds kort te zien in De Blankaart in Diksmuide) 600 kilogram kan wegen. 

Een schitterend geschenk, ook voor wie (nog) niet mee is met de wondere wereld van onze vogels.

Lannoo, 72 rijk geïllustreerde blz., 27,99 euro.

2. Colin Janssen en Jan Mees – De Onbekende Zee. Het belang van de oceaan voor mens en planeet

Twee van Vlaanderens meest eminente zeewetenschappers bundelden hun krachten om in een heldere taal het leven in de zee te schetsen en uit te leggen wat het voor ons betekent. Alle leven stamt oorspronkelijk uit de zee en het moet er goed toeven zijn, want de voorlopers van walvissen trokken na een – lang – tussenstation op het land weer het zeewater in. In volume is de oceaan met grote voorsprong de grootste biotoop op aarde. 

De mens is er nooit in geslaagd zich aan een marien bestaan aan te passen, maar dankzij technologische ontwikkelingen lukt het ondertussen om die oorspronkelijk onbruikbare biotoop te exploiteren en tegenwoordig zelfs te overexploiteren. De auteurs tonen overtuigend aan hoe gevaarlijk dat is, want we hebben de oceaan nodig als buffer tegen een verdere klimaatopwarming en als basisproducent van onze zuurstof.

Het boek is een must, niet alleen voor wie meer wil weten over de fascinerende onderwaterwereld, maar ook voor wie bezorgd is om een leefbare toekomst.

Academia Press, 299 blz., 24,99 euro.

3. Filip Van den Abeele – Technologie twijfelt ook. Dertien dilemma’s over innovatie en ethiek

We leven in een tijd waarin beleids- en andere lui om diverse redenen geen heil zien in een gedragstransitie om de uitdagingen van de toekomst, zoals de klimaatopwarming en de stikstofoverlast, te counteren. Ze zetten daarom al hun geld in op ‘technologie en innovatie’. Het kan geen kwaad om eens grondig te checken of dat een realistisch uitgangspunt is. Want als de technologie dan niet doet wat haar ontwikkelaars beloven, zitten we als mensheid met de gebakken peren.

Wetenschapper en ondernemer Filip Van den Abeele schetst ‘met open vizier’ de schaduwzijde van wetenschappelijke vooruitgang en technologische innovatie. Ze hebben ons veel welvaart gebracht, maar we zijn op het punt beland dat de slinger van effecten wat te ver aan het doorslaan is richting kommer en kwel. De vraag is of we de kwalijke effecten met – al dan niet nieuwe – technologische ontwikkelingen onder controle kunnen krijgen.

Van den Abeele heeft uiteraard ook aandacht voor de recentste onder de technologische doemscenario’s: de vraag of artificiële intelligentie een bedreiging voor de mensheid zal worden. 

Pelckmans, 608 blz., 27 euro.

1. Martha Claeys – Trots

Terwijl trots voor de oude Grieken een deugd was, werd diezelfde emotie onder het christendom plots de ergste van de zeven hoofdzonden, waar bovendien alle andere zonden uit voortvloeien. Tot op vandaag heerst er op heel wat plekken, zeker in Vlaanderen, een antitrotscultuur. Het zou iets zijn voor mensen die vooral zichzelf heel belangrijk vinden. Maar door er zo naar te kijken, blijven we volgens filosofe Martha Claeys blind voor een andere functie van trots. Om geëmancipeerd te raken, is immers ook een focus op het zelf nodig.

In dit boek pleit Claeys voor een herwaardering van trots. Aan de hand van voorbeelden laat ze zien hoe trots niet alleen kan leiden tot verschil (als manier om zich te onderscheiden), maar ook tot gelijkheid (als vraag naar erkenning). Ze moedigt de lezer aan om zelf op zoek te gaan naar wat de gronden zijn voor bepaalde emoties. ‘Als we emoties blijven afdoen als irrationeel, verliezen we een manier om te erkennen dat ze een grote rol spelen in de maatschappij, en is het moeilijk om goed en fout van elkaar te onderscheiden.’

Boom, 224 blz., 24,90 euro.

2. Bert Moerman – Shampoo

Net zoals de hitserie Succession een inkijk geeft in de geschiedenis van de familie Murdoch, doet Shampoo dat met de familie LePierre. Wanneer patriarch Paul besluit om het bestuur van zijn succesvolle shampoo-imperium over te dragen, staat hij voor een moeilijke keuze. Wordt het zijn dochter Lauren die het leven leidt dat ze geacht wordt te leiden, of zijn zoon Jerry, de eeuwige student die nooit eerder een echte job heeft gehad? Tijdens dat keuzeproces komen achterliggende familiedynamieken bloot te liggen en ontdek je als lezer wat er in het verleden gebeurd is. Uiteindelijk blijken zowel Paul, Lauren als Jerry ieder op hun manier weggevlucht van een traumatisch verlies en worden ze gaandeweg gedwongen om dat in de ogen te kijken. De derde roman van Bert Moerman bespreekt zwaardere onderwerpen dan zijn vorige boeken. Schuld, rouw en jaloezie komen uitgebreid aan bod. Ondanks de zware thema’s is Shampoo ook doorspekt met humor en loopt het over van de rake observaties.

Ambo/Anthos, 264 blz., 22,99 euro 

3. Caroline Criado Perez – Onzichtbare vrouwen

Dit boek kwam, aan het einde van de zomer en via de handen van collega Ann Peuteman, op mijn bureau terecht. Zij was net terug van vakantie, ik stond op het punt om te vertrekken. En ik moést dit boek lezen. Zo gebeurde het dat ik aan de rand van een zwembad leerde hoe de wereld grotendeels voor mannen is ontworpen en hoe vrouwen systematisch genegeerd worden. Aan de hand van een duizelingwekkend aantal voorbeelden en studies onthult journaliste Caroline Criado Perez de zogenaamde genderdatakloof. Een groot deel van de wereld is gestoeld op data, en die data komt vooral van mannen, die beschouwd worden als de norm. Zo komt het dat stemherkenning beter werkt als je een lagere, mannelijke stem hebt (omdat ze daarop getraind zijn), dat vrouwen 47 procent meer kans hebben op ernstige verwondingen bij een auto-ongeluk (omdat de crash dummy’s waarmee wagens getest worden gebaseerd zijn op een mannenlichaam) en dat vrouwen sneller sterven aan een hartaanval (omdat de symptomen die mannen ervaren beter herkend worden dan die van vrouwen). Vrolijk werd ik er niet van, maar om een probleem op te lossen, moet je het eerst kennen. 

Prometheus, 432 blz., 22,50 euro.

1. Rachel Aviv – Vreemden voor onszelf

Onder een titel waarin iedereen zich wel eens kan herkennen, bundelt Rachel Aviv zes portretten van ‘gewone’ mensen, om dat verschrikkelijke woord dan maar te gebruiken. Die mensen – een succesvolle dokter, een vrouw uit Indië, een zwarte moeder uit Minnesota – hebben allemaal gemeen dat iets in hun hoofd met hun hele leven aan de haal ging. Ze hebben allen zware, psychische problemen. Aviv, een journaliste, doet verslag van die getormenteerde levens op indrukwekkend meticuleuze wijze. Het is ontroerend dat de complexiteit van wat anders anonieme biografieën waren gebleven hier recht wordt gedaan, maar ook gewoon interessant om de verschillende omgangen met psychische aandoeningen te zien. Het eerste portret in het boek gaat over Aviv zelf en haar strijd als tiener met anorexia. (Rachel Aviv wordt wel eens vergeleken met Janet Malcolm. Van haar hand verscheen dit jaar ook, postuum, Still Pictues, een heerlijk kleinood voor haar fans.) 

Atlas Contact, 288 blz., 24,99 euro.

2. Tom Crewe – Het nieuwe leven

Tom Crewe maakt met zijn debuut een historische roman van de levens van John Addington en Henry Ellis, rond het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw in Engeland. Addington, een schrijver, is heimelijk homoseksueel; Ellis, progressief intellectueel, is getrouwd met een vrouw die eigenlijk lesbisch is. In een land waar homoseksualiteit verboden is, besloten zij samen een ‘wetenschappelijk’ boek vol getuigenissen te schrijven over die seksuele geaardheid. Het zijn helden, natuurlijk, maar een goed deel van The New Life gaat over de ruzies die de twee heren hebben en de dilemma’s van hun strijd. Het is soms ingewikkeld om een held te zijn. Crewes’s roman bevat, voorts, ook een aantal indringende seksscènes. 

De Arbeiderspers, 408 blz., 29,99 euro.

3. D. T. Max – Finale, Late Conversations with Stephen Sondheim

Net als elk jaar stond er in 2023 weer een boeketje musicalhits van Stephen Sondheim (Being alive! Losing my mind! I’m still here!) in mijn Spotify-wrapped. Ik was dus al meteen verkocht toen D. T. Max, een journalist van The New Yorker, deze bundel met gesprekken uitbracht die hij aan het eind van het leven van Sondheim met de musicalgigant had. Het is geweldig om iemand op zo’n moment nog zo uitgebreid aan het woord te horen, maar Finale is beter dan dat. Sondheim probeert in die periode een allerlaatste musical af te werken, waar hij nooit echt in slaagt. Het is pijnlijk mooi om hem daarmee te zien worstelen. Het verslag dat Max tussendoor doet van de manier waarop de gesprekken tot stand kwamen, is dan weer erg amusant.