Van provocerende feitelijkheden tot de gruwel van de liefde: dit zijn de beste boeken van 2023 volgens de Knack-redactie (2)

1. Martin Wolf – De crisis van het democratisch kapitalisme

Steeds vaker hoor je: democratie zou beter af zijn zonder kapitalisme. En ook het omgekeerde: kapitalisme zou beter af zonder democratie. Daar verzet Martin Wolf zich in zijn  jongste boek tegen. De gezaghebbende columnist van de Financial Times legt uit hoe de democratie populistisch werd en het kapitalisme roofzuchtig. En hoe we nog kunnen voorkomen dat het democratisch kapitalisme kapseist. Niet door grote revoluties, maar door kleine hervormingen. En die moeten bezield worden door een ‘eenvoudig maar krachtig idee’, schrijft Wolf: ‘burgerschap’. Ja, dat klinkt wat wollig, maar niet voor Wolf, die zegt waar het uiteindelijk op aankomt: ‘Het betekent dat een democratisch land als eerste taak heeft te zorgen voor het welzijn van zijn burgers. Om ervoor te zorgen dat dit echt is, moeten bepaalde dingen op orde zijn.’ En dan gaat het over opleiding, bescherming, collectieve rechten, enzoverder. Anders zal de democratie het niet redden, en zullen onze vrijheden verdampen, aldus Wolf. Zegt niet dat u niet verwittigd was.

Spectrum, 541 blz., 49,99 euro.

2. Rik Van Puymbroeck – Treurwil

Dit boek zal nog wel opduiken in de eindejaarslijstjes van beste boeken van Knack dit jaar. En terecht, want hoe mooi schreef journalist Rik Van Puymbroeck over verdriet, rouw, troost en toch gelukkig zijn. Dat het hier nog eens wordt aangeprezen, heeft een andere reden. Zowat midden in het boek beschrijft Van Puymbroeck hoe de eerste dagen na zijn moeders dood twee brieven toekwamen met de post. De inhoud: ‘Geachte heer, Geachte familie, Ik lees het overlijden van mevrouw Lieve Bogaert. Ik hield eraan u onze oprechte deelneming te betuigen. Veel sterkte. Met goede gevoelens.’ Van Puymbroeck schrijft dat de ‘sterkte zo hol (was) dat het rouwbeklag wrang werd. Vader, wij iedereen verontwaardigd om een standaardbrief waarin een medewerker bij de xxx de juiste namen en data invulde. (..) Overlijdensreclame die erg slecht viel.’

De Bezige Bij, 206 blz., 21,99 euro.

3. Nationale Bank – Verslag 2022. Economische en financiële ontwikkelingen

Het is stilaan een klassieker in ons eindejaarlijstje, maar zeker in verkiezingsjaar 2024 heeft u dit boek best binnen handbereik: de toestand van het land volgens de Nationale Bank. Want wat staat er bijvoorbeeld op bladzijde 23? ‘De begrotingssituatie van de Belgische overheden is zorgwekkend en de onhoudbare uitgavengroei moet dringend worden aangepakt.’ Bij elk voorstel dat eender welke politicus de volgende maanden tijdens de kiescampagne lanceert, zou deze zin moeten geciteerd worden om vervolgens te vragen: ‘En hoe gaat u uw voorstel financieren, waar gaat u besparen?’

Het Jaarverslag 2022 is dan ook de ideale lectuur om bij een knetterend haardvuur te doorploegen. Heel provocerend in zijn feitelijkheid biedt het ook dit keer diepe inzichten in onze samenleving en veel stof tot nadenken. Dit boek zou de basis moeten zijn bij talrijke discussies over financieel-economische onderwerpen. Jammer genoeg blijkt dan hoe weinig dit standaardwerk wordt gelezen. Ook door politici. Een aanrader dus met stip. Of uitroepteken. Want het is gratis! 

Gratis te downloaden via de site van de Nationale Bank, nbb.be.

1. Arnon Grunberg – De vluchteling, de grenswacht en de rijke Jood

Net als ons land kampt Nederland met een probleem – zeg maar crisis – bij de opvang van asielzoekers. De Nederlandse regering-Rutte viel zelfs over een migratiethema, met als resultaat een monsterzege voor Geert Wilders. Maar wat weten we eigenlijk over het leven van een ‘gelukszoeker’? Arnon Grunberg duikt in de wereld van de asieldiensten en keert zo – eindelijk – de voor velen ondoordringbare asielprocedure binnenstebuiten. Zowel het Ter Apel (het Nederlandse equivalent van Het Klein Kasteeltje in Brussel) als Oekraïne liggen op zijn pad. Hoewel de auteur de morele dilemma’s van het migratievraagstuk niet schuwt, krijgt de lezer niet de indruk met het vingertje te worden gewezen. Het resultaat is een ijzersterke reportage in boekvorm. Ook wie geen Grunbergfan is, zal zijn aforismen en andere kronkels er graag bijnemen.

Uitgeverij Pluim, 296 blz., 22,99 euro.

2. Kate Zambreno – Drang

Autofictie, een autobiografisch verhaal in fictievorm, beroert de literaire wereld al jaren. De Britse krant The Guardian vroeg zich in 2018 af of schrijvers zijn opgehouden met dingen te verzinnen en voortaan alleen nog maar puren uit hun privéleven. Volgens mij doet het er weinig toe welke vorm een roman aanneemt. Fictie of non-fictie: een boek mikt op het hoofd, hart en ziel. En dat doet Kate Zambreno in Drang. Op de een of andere manier wordt het verslavend om in het hoofd van het hoofdpersonage te blijven, ook al mijmert ze voor de zoveelste keer over Rainer Maria Rilke of over haar verplaatsing met het New Yorkse openbaar vervoer. We zitten al ver in het verhaal wanneer het leven van de verteller een ingrijpende verandering ondergaat. De mijmeringen die dan blijven binnenstromen, geven Drang een nog scherpere rand.

Uitgeverij Koppernik, 336 blz., 24,50 euro.

3. Michel Houellebecq – Vernietigen

Er is al veel gezegd en geschreven over de (aller)laatste worp van de Michel Houellebecq. Critici wijzen op de tijdsgeest, die sterk is veranderd sinds romans als Elementaire deeltjes en De kaart en het gebied. Gedijt de Fransman nog in een tijdperk waarin postmodernisme minder tot de verbeelding spreekt dan in de afgelopen decennia? Toch toont Vernietigen dat Houellebecq een van de relevantste schrijvers van zijn tijd blijft. Politiek, gezondheid, werkloosheid, digitalisering, terrorisme: Vernietigen gaat van het allerkleinste naar het allergrootste en terug. Houellebecq boetseert fictie van onze angsten en fantasieën zonder zijn gevoel voor ironie te verliezen. Al moet gezegd dat Vernietigen emotioneler en menselijker aanvoelt dat zijn voorgangers. Kijk voorbij de polemiek rond zijn persoon en léés Houellebecq.  

De Arbeiderspers, 576 blz., 29,99 euro.

1. Catherine Lacey – Biography of X

Catherine Lacey, de Amerikaanse die zich met onder meer The Answers (2017) en Pew (2020) al liet opmerken als een onmiskenbaar literair talent, zoekt resoluut het experiment op met deze fictionele biografie van de mysterieuze kunstenares X. Biograaf met dienst is X’ rouwende weduwe CM. In een poging om X postuum te doorgronden, gaat zij op zoek naar de roots van haar grote liefde, en naar wat haar dreef. Biography of X is een krachttoer. Met absurd gemak doorbreekt Lacey de grenzen van tijd, ruimte en plausibiliteit en verweeft ze feiten met fictie – vooral X’ ontmoetingen met onder anderen David Bowie en Susan Sontag blijven hangen. Foto’s, voetnoten en een literatuurlijst vol verzonnen boeken en artikels moeten de authenticiteit verhogen. Maar boven alles is Biography of X een intelligente, bezwerende roman over de zegeningen en de gruwel van de liefde, en over het allesverterende verdriet om een gestorven geliefde. 

Farrar, Straus and Giroux, 416 blz., 17,50 euro. 

2. Giuseppe Minervini – Krank

Ook West-Vlaming Giuseppe Minervini geeft in zijn kolossale romandebuut de echte naam van zijn hoofdpersonage niet prijs, en ook hij wandelt met forse stappen weg van de geijkte paden. In Krank draait alles om Ix, een gedetineerde die vanuit zijn cel een document richt aan de rechter die zijn lot in handen heeft. In verschillende stappen verneemt de lezer hoe Ix betrokken raakte bij de als terroristisch bestempelde Organisatie Liefgenezen, die revolteert tegen een samenleving die almaar meer in de greep raakt van algoritmes. Een filosofische roman: zo kun je Krank nog het eenvoudigst omschrijven. Minervini, filosoof van opleiding, giet niet alleen een bijzonder actueel thema in prikkelende taal, maar gaat samen met zijn wanhopige hoofdpersonage en de lezer op zoek naar wat het betekent om zich als mens te verhouden tegen een buitenwereld die als dreigend wordt ervaren. Een veelgelaagde roman die soms aanvoelt als een ware paniekaanval. En een masterclass ‘creatief omgaan met eigennamen’, dat ook. 

De Geus, 688 blz., 25,99 euro.

Carlo M. Cipolla – De wetten van menselijke stupiditeit

Niet nieuw en al evenmin recent, maar meer dan ooit stof tot nadenken: dit satirische, pseudowetenschappelijke essay uit 1976 dat de menselijke domheid in enkele fundamentele wetten giet. Want onze stupiditeit, vond de Italiaanse academicus Carlo M. Cipolla, is de grootste vijand van zowel mens als samenleving. En als we in al onze domheid dan toch beslissen om ons als lemmingen in de afgrond te storten, kunnen we maar beter eens goed om al die verdwazing lachen. Het ideale cadeau voor elke gelegenheid. 

AUP, 88 blz., 11,99 euro.