Bio van nazibeul Heydrich

Wellicht terecht mag Reinhard Heydrich de gruwelijkste van alle gruwelijke nazileiders worden genoemd. Vreemd genoeg verscheen er nu pas een grondige biografie van ‘het blonde beest’.

Blond, groot en met blauwe ogen. Heydrichs uiterlijk leek op het ideaalbeeld dat nazi-ideologen hadden van de perfecte Ariër. Niettemin dachten sommigen dat de latere massamoordenaar en uitvoerder van de systematische uitroeiing van de Joden zelf Joodse familie had. Helemaal niet waar, zegt historicus en biograaf Robert Gerwarth in Hitlers beul. Heydrich groeide op in een stabiele Pruisische familie in het stadje Halle. Vader Bruno was er talentrijk componist en eigenaar van een bloeiend conservatorium. De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog en de turbulente Weimarrepubliek maakten een einde aan de weelde waarin de familie leefde. Heydrich, geboren in 1904, had helemaal geen politieke belangstelling en was niet meer antisemiet dan de meeste Duitsers, stelt Gerwarth.

Heydrich speelde graag en goed viool en was bijzonder sportief als zeiler en schermer. Door de economische crisis zag het er niet naar uit dat hij zijn vader in het conservatorium zou kunnen opvolgen. Hij koos voor een loopbaan als officier bij de Reichsmarine maar werd in 1931, hij was toen 27, aan de deur gezet. Hij had zich verloofd met Lina von Osten, zijn toekomstige vrouw, maar bleek ook nog een andere verloofde te hebben. De ouders van die laatste brachten de zaak voor de militaire ereraad en Heydrich werd ontslagen omwille van gedrag een officier onwaardig. Het zou minder de zaak zelf dan wel de hautaine en arrogante houding van Heydrich geweest zijn die tot het ontslag leidde. De antisemitische familie van Lina was de nazigedachte zeer genegen en bracht hem in contact met Himmler. Die vroeg hem in München een inlichtingendienst voor de toen nog vrij kleine SS te organiseren. Himmler noch Heydrich wist iets af van spionage. Maar Heydrich las misdaad-en spionageromans en kon op die manier zijn toekomstige chef overtuigen.

Veel verdienen deed Heydrich niet bij de SS, minder dan een ongeschoolde bediende. Maar hij vond dat hij weer een zekere status had en Lina bleek veel bewondering te hebben voor zijn uniform. Hoewel ze niet begreep dat hij Mein Kampf niet had gelezen en zijn schampere opmerkingen over de nazipartij niet waardeerde. Hitler noemde hij ‘de Boheemse soldaat’. Heydrichs ommekeer komt volgens Gerwarth zeker door de grote invloed van zijn vrouw Lina, maar ook door de druk van zijn moeder. In minder dan geen tijd en met de steun van Himmler werd Heydrich een kopstuk binnen de SS. Hij kreeg de leiding van de SD, de inlichtingendienst van de partij en later van de Gestapo. In een mum van tijd werd hij SS-generaal. Hij was ook nauw betrokken bij de ‘Nacht van de Lange Messen’ waarbij de te machtig geworden top van de SA – het partijleger van Ernst Röhm – vermoord werd. Uiteindelijk zouden zowat alle politiediensten onder Heydrichs gezag komen.

Zijn ideeën werden steeds radicaler en extremer. Het leek erop dat hij zowat iedereen haatte: Joden, communisten, jezuïeten, vrijmetselaars, homo’s, Getuigen van Jehova, Polen, socialisten… Toen Hitler steeds meer aan de Endlösing dacht werd hij een zelfverklaard ‘rassenexpert’. Hij was, zoals Gerwarth uitlegt, de inventieve en fanatieke uitvoerder van de grote lijnen die Hitler, Goebbels, Göring, Himmler hadden getekend. Heydrich zou in 1942 de Wannseeconferentie voorzitten waarin het lot van de Joden in Europa bezegeld werd. Hij was intussen Reischsprotektor van Bohemen en Moravië geworden, zeg maar onderkoning van het vroegere Tsjechië, waar hij heerste als een pure dictator. Zijn doel was de Eindeutschung van de helft van de inwoners. De andere helft, die volgens hem niet ‘gegermaniseerd’ kon worden, wachtte verbanning of executie.

Op 27 mei 1942 werd Heydrich zwaar gewond bij een aanslag in Praag. Een paar dagen later zou hij overlijden. De wraak was groot. Het verhaal is bekend, recent nog van Laurent Binets roman HhhH. Hitlers hersenen heten Heydrich. De SS-generaal kreeg een pompeuze staatsbegrafenis. Mocht hij de aanslag overleefd hebben, dan was hij volgens Gerwarth in Neurenberg zeker veroordeeld als massamoordenaar of pleger van misdaden tegen de mensheid.

Hoe is Heydrich een fanatiek, extreem nazist en Jodenhater geworden? Een echt antwoord geeft Robert Gerwarth niet in zijn overigens uitstekende en bijzonder leesbare biografie. En allicht is er geen eenduidig antwoord. Hij wijst onder meer naar zijn verlangen voor een tweede carrière in uniform na zijn ontslag bij de marine. Zijn drang om in een organisatie als de SS te werken waar radicalisme werd beloond. Het zoeken naar overcompensatie om zijn late bekering tot het nazisme goed te maken. De geruchten over zijn Joodse afkomst. En vooral de invloed van zijn verloofde en latere vrouw Lina von Osten. Zonder haar en de familie was hij wellicht nooit stafofficier bij de SS geworden.

Lina von Osten overleed in 1985. Ze schreef haar memoires in Leben mit einem Kriegsverbrecher (Leven met een oorlogsmisdadiger), opende een pension op het eiland Fehmarn waar ze een vakantiewoning had en kreeg na een aantal rechtszaken van de Bondsrepubliek het weduwepensioen van een Duits generaal die in de strijd was gesneuveld. Een bedrag dat ongeveer overeenkomt met dat van een gewezen minister-president. Gerwarth: ‘Een woord van spijt of wroeging over de daden van haar man heeft ze nooit geuit. Wel verklaarde ze dat ze elke nacht van hem droomde’.

Fred Braeckman