Bart Vercauteren – Het graf van de voddenraper

Debutant Bart Vercauteren boetseert in Het graf van de voddenraper een piëta voor een verloren leven, zonder melodrama maar des te ontroerender.

Negenduizend graven heeft René gedolven. En vandaag is het zijn laatste want morgen gaat hij met pensioen. Meer heeft debutant Bart Vercauteren niet nodig om een pakkende calvarie in 40 staties van Renés zwijgzame verdriet neer te zetten.

Het bombardement van Mortsel in april 1943 door de geallieerden, waarbij bijna 1000 burgerslachtoffers vielen, deed de toen 20-jarige René in de put kruipen. Letterlijk, want hij werd van bakkersgast grafdelver.

Maar ook figuurlijk, want de dood van zijn tweejarige zoontje Bert sloot hem op in een peilloos verdriet, een cocon die hij gaandeweg ging cultiveren zonder te beseffen dat hij daardoor zelf aan het sterven was: ‘Maar ik ben in de luwte gebleven (…): de suffe willoosheid van een kapotgemaakte ziel.’

De geleidelijke dementie van zijn echtgenote die ten slotte ‘de trein neemt’, leek de definitieve bezegeling van zijn noodlot. Tot hij op een dag een voddenraper met zijn zoon Gert observeert die er wel in is geslaagd om na de Mortselse catastrofe een nieuw leven én een nieuwe liefde te beginnen en voor wie hij nu zijn laatste graf maakt: ‘Verliezen is eenvoudig. Iedereen kan het. Herbeginnen niet.’

Een toevallige ontmoeting met de voddenraper en diens zoon wekt René terug tot leven, zeker wanneer hij in de jonge Gert de reïncarnatie van zijn Bertje herkent. Hij doet tegen Gert het verhaal van zijn verlies, ook al gebeurt dit aanvankelijk met horten en stoten: ‘Na zoveel zwijgen laat mijn verdriet zich moeilijk leiden, ook niet langs welgemikte zinnen.’

Naarmate deze biecht vordert, krijgt hij de levensappetijt echter terug. De lezer luistert naar de korte monologen die René al gravend of in bad met zijn overleden zoontje voert en naar de herinneringen die hij ophaalt aan vroeger tegenover Gert.

Geleidelijk aan wordt Bert Gert en komt René los van zijn ‘suffe willoosheid’ en stapt hij uit ‘de luwte’. Overmoedig geworden stelt hij zelfs een grootse daad die hij tegelijk ook moet bekopen.

Voor een debutant, ook al is die dan al 48 jaar, schrijft Vercauteren ongemeen trefzeker en welgemikt, want de valkuil van het valse sentiment ligt met een thema als het bloederige bombardement op Mortsel voor de hand. Om nog maar te zwijgen van de gevaren van een overgedocumenteerde historische roman.

Dankzij de montage van korte fragmenten in een heel sobere, onopgesmukte stijl die uitsluitend focust op de oeverloze maar onmenselijke trouw van het hoofdpersonage aan zijn overleden kind en echtgenote, blijft hij glorieus overeind.

Sterker nog: Vercauteren drukt met dit debuut al meteen de voetsporen van die andere vertellers uit la Flandre profonde, zoals Leo Pleysier en Erik Vlaminck, die met hun uitgepuurde, neorealistische woordkunst een ontroerend portret van de Vlaamse volksmens vroeger en nu schetsen.

Vercauterens empathische registratie van die typisch Vlaamse mentaliteit van de binnenvetter die te laf voor het leven het verdriet in stilte opkropt – ‘we waren duikers, we trachtten nergens op te vallen’ – is van alle tijden. Het verdriet van René is zoveel meer dan het verdriet van Mortsel, laat staan dat van België. Het is in zekere zin het verdriet van Vlaanderen.

Misschien is zijn novelle uiteindelijk ietsje te geconstrueerd en perfect symmetrisch en had hij nog wat losse eindjes mogen laten hangen, maar wie met een eersteling dergelijk gaaf proza uit de mouw schudt, heeft iets in zijn mars.

Vercauteren schreef met Het graf van de voddenraper allicht het meest markante Vlaamse debuut van het jaar. Het hoeven niet altijd stand-upcomedians te zijn of andere tafelspringers die de media-aandacht monopoliseren.

Ook de tijd van de postmodernistische ironie en verbale spitsvondigheden is goddank voorbij. Wie het neoklassieke proza van Vercauteren leest, zal daar zeker niet rouwig om zijn.

Over Bert Vercauteren
Geboren op 30 januari 1962 te Antwerpen.

Woonde in zijn jeugd te Mortsel.

Maatschappelijk werker in de geestelijke gezondheidszorg.

Verzorgt met het project ‘Eens in je leven’ vieringen, plechtigheden en rituelen op maat: van geboortes tot huwelijksfeesten.

Begeleidt voor de stedelijke bibliotheek te Gent twee leesgroepen in Oostakker en Wondelgem.

Is gehuwd met jeugdauteur Kathleen Vereecken die in 2010 De Boekenleeuw won.

Frank Hellemans