Aleksandar Hemon – De dagen van Lazarus

Wat gebeurt er als een macho uit Sarajevo in Chicago onderhouden wordt door een vrouwelijke Amerikaanse neurochirurg? Dat vertelt Aleksandar Hemon in De dagen van Lazarus.

‘Ik voelde me net als een spook. Mensen liepen me voorbij alsof ik er niet was, ik was volmaakt alledaags en onbeduidend, zo niet onzichtbaar.’ In die stemming zwerft Vladimir Brik samen met zijn vriend Rora Halilbasic in 2004 door de straten van Sarajevo. In De dagen van Lazarus , de nieuwe roman van Aleksandar Hemon, draagt de Bosnische hoofdstad nog altijd de sporen van de verwoestende oorlog die er in de jaren negentig heeft gewoed.

De Bosniërs Vladimir en Rora reizen als toeristen door hun voormalig vaderland, want de twee vrienden zijn inmiddels Amerikanen geworden. Chicago is hun vaste stek, maar veel richten ze daar niet uit. Rora is een fantast die foto’s maakt. Vladimir heeft een obscure column in een lokaal blad.

De laatste is getrouwd met Mary Field, een Amerikaanse neurochirurg die hij ontmoet heeft op een avond voor singles in het Art Institute ‘waar de eenzaamheid, transnationaal als die is, ons samen had gebracht’. Mary en Vladimir zijn nog maar drie jaar getrouwd, maar uit Vladimirs voortschrijdende huwelijksrapportage blijkt dat hun band al helemaal verkild is. Dat komt ook omdat Vladimir eerst een boek wil schrijven vóór hij aan kinderen wil denken.

Tegelijk wordt hij verteerd door verlatingsangst. Hij fantaseert niet alleen dat zijn vrouw hem in de steek laat, maar ook dat hij verlaten wordt door de kinderen die hij nog niet heeft:’Ik zei altijd dat ik geen kinderen op een wereld als deze wilde zetten, maar in werkelijkheid was ik alleen maar bang dat ze te Amerikaans voor me zouden worden. Dat ik ze niet zou begrijpen, afkeer zou hebben van wie ze werden.’

Hemon is een meester in het uitspelen van al die cultuurschokken, angsten en verwrongen gevoelens. Hij presenteert Vladimir Brik als een volleerde macho die onderhouden wordt door zijn Amerikaanse vrouw, maar dat in het openbaar niet wil toegeven, want in Bosnië heeft geld een mannengezicht.

Die combinatie van stoerheid en angst, die de Bosnische Amerikanen in Chicago in haar greep heeft, zorgt voor de komische, met grimmigheden gelardeerde ondertoon van Hemons voortreffelijk geschreven roman.

Neem nu Vladimir Brik. Hij heeft niet veel vertrouwen in zijn eigen schrijftalent, want zodra hij naar de pen grijpt, verschrompelt zijn rijke fantasie en verschijnt er een stoet clichéfiguren die een dik aangezet symboolgedrag vertonen.

Als schrijver is Vladimir een pure dilettant. Zijn voorlopige manuscript kwalificeert hij zo: ‘Ik bewaarde elke bladzij, maar wilde die troep voor geen goud herlezen.’

Vladimir beslist daarom een ander boek te schrijven. Hij wil de biografie optekenen van de Joodse immigrant Lazarus Averbuch, een anarchistisch geïnspireerde jongeman die begin vorige eeuw uit het door antisemitische pogroms geplaagde Bessarabië naar Amerika was gevlucht, op zoek naar een beter leven.

Dat was een illusie, want al in 1908 werd Averbuch door de Amerikaanse politie in Chicago vermoord. Om Averbuchs levensloop waarheidsgetrouw te kunnen reconstrueren, reist Vladimir Brik samen met zijn vriend Rora terug naar Oekraïne en de Balkan.

De dagen van Lazarus is een knap opgebouwde roman, waarin Hemon voortdurend speelt met het wederopstandingsmotief. De auteur verknoopt de uitwaaierende verhaallijnen met behulp van allerlei technische ingrepen tot een grillig patroon. Hij structureert graag en vakkundig met spiegeleffecten, parallellen en overlappingen.

De grappen zijn niet altijd even geslaagd, maar ze zijn wel typisch voor het Ramboachtige milieu waarin de protagonisten zich bewegen. En het beeld dat Hemon van de Bosnische oorlog schetst, is pakkend en realistisch. Hoe smokkel je een levende als een dode door de vijandelijke linies? ‘Ze wikkelden hem in een stuk zeildoek en stopten er een afgezet been bij om hem te laten stinken.’

Piet de Moor