In ‘De zwarte schande’ schrijft Dick van Galen Last over een stukje vrij onbekende geschiedenis: het belangrijke aandeel van de Afrikaanse troepen in de Eerste Wereldoorlog.
Alleen al in Europa hebben de Fransen zo’n 134.000 Afrikaanse soldaten ingezet tijdens de Eerste Wereldoorlog. Later werden ze ingezet voor de bezetting van het Rijnland. ‘Wilden’ die vochten tegen blanken?
Het gebruik van inheemse troepen was eigenlijk vanaf het midden van de negentiende eeuw niet ongewoon voor koloniale mogendheden als Engeland en Frankrijk. Napoleon had al zwarte soldaten. Maar die inzetten in de eerste linies en laten vechten tegen blanken, was helemaal iets anders. De Fransen hadden er weinig problemen mee, bij de Duitsers lag het anders. Die vonden dat een verraad aan de solidariteit tussen ‘beschaafde’ landen, ook al voerden die een moordende oorlog onder elkaar.
Beschaven
In het republikeinse Frankrijk met zijn universele waarden dachten velen dat de rekrutering van zwarten een goede manier was om ze te beschaven. Maar een grotere getalsterkte van het Franse leger zal ook wel meegespeeld hebben. En die was nodig tot de Amerikanen gingen deelnemen aan de ‘Groote Oorlog’. Overigens waren het vooral de Senegalese tirailleurs die zelfs op Duitsers en Britten heel wat indruk maakten. Ondanks hun moedig optreden leden ze ook al door het harde klimaat zware verliezen. Bevroren voeten waren niet ongewoon. Dick van Galen Last maakt melding van een bataljon dat in de lente 1915 bij Ieper zo buiten zichzelf raakte door een wolk van chloorgas dat ze hun eigen blanke officieren neerschoten.
Zonder België?
België had in Congo ook een potentieel reservoir zwarte troepen. Maar die zijn nooit naar Europa gebracht, zo schrijft van Galen Last. Zowel de toenmalige gouverneur-generaal als koning Albert was tegen. Waarom is niet duidelijk. De klassieke redenen als klimaat, gebrek aan opleiding, kosten? Of de vaak vermelde schrik voor de aantrekkingskracht die de zwarte soldaat zou hebben op blanke vrouwen? Dat argument werd zowat overal en altijd gebruikt. Algemeen leefde het idee dat zwarte mannen een onverzadigbare seksuele potentie hadden, naar hartenlust vrouwen verkrachtten, voor geslachtsziekten zorgden. Tekeningen en cartoons die naar die ‘zwarte schande’ verwijzen zijn legio. Uiterste ongerustheid bleek wel bij de Amerikanen te leven. Zo werden de manschappen van de zwarte Amerikaanse 92ste divisie (die overigens onder Frans bevel opereerde) overdag elk uur gecontroleerd om verkrachting te voorkomen. En de beroemde Afro-Amerikaanse socioloog William Edward Burghardt Du Bois merkte op dat “…veel Amerikanen liever de oorlog verloren hadden dan een zwarte soldaat met een blanke vrouw te hebben zien praten.”
Schwarze Schmach am Rhein
Een gevolg van de Duitse nederlaag in 1918 was dat de geallieerden volgens het Verdrag van Versailles de linker Rijnoever bezetten. Toen in het Rijnland ook gekleurde Franse soldaten aan de bezetting deelnamen, ontstond in Duitsland een harde racistische campagne met alle argumenten die in de oorlog werden gebruikt. De Franse historicus Jean-Yves Le Naour wijst op de mogelijkheid dat door zwarte troepen te sturen, het misschien de bedoeling was de Duitsers wat extra te vernederen. Hoe dan ook, in 1920 werden de Senegalezen uit het bezette Rijnland teruggetrokken. Het hele verhaal zou nog een vervolg krijgen toen het racistische nazisme geconfronteerd werd met de ‘Rijnlandbastaarden’: buitenechtelijke kinderen van Afrikaanse soldaten die een relatie hadden gehad met Duitse vrouwen. Ze werden verplicht gesteriliseerd maar verder over het algemeen gerust gelaten.
Arc de Triomphe
Anderhalf miljoen gekleurde mannen uit Afrika en Azië verbleven tijdens WOI in Europa. De meerderheid achter de slachtvelden. 30.000 tirailleurs sénégalais sneuvelden. Gevoelens van superioriteit jegens gekleurde mensen had meer met het imperialisme en nationalisme te maken dan met de opkomende rassenwetenschap, meent van Galen Last. Fransen en Afrikaanse soldaten leerden elkaar beter kennen, voor de meeste Duitsers bleven de zwarten wilden. Ralf Futselaar die het originele proefschrift van Dick van Galen Last (hij overleed plotseling twee jaar geleden) tot het huidige boek bewerkte, is op zijn blog heel nuchter: “Frankrijk was de aanvankelijke erkentelijkheid jegens de ‘zwarte zonen van het Empire’ snel vergeten. Koloniale exploitatie ging voor. Toen een groep beambten, belast met het zoeken van een onbekende soldaat, aanvankelijk een zwarte man uit het massagraf haalden, stopten ze hem dan ook gauw terug. Onder de Arc de Triomphe in Parijs ligt een blanke.”
Fred Braeckman
Dick van Galen Last, De zwarte schande, Afrikaanse soldaten in Europa 1914-1922, Atlas-Contact, 400p., 29,95 euro, ISBN 978 90 450 2123 2
De Franse auteur Didier Daeninckx schreef in 2010 met ‘Galadio’ (ISBN 978 20 704 4388 8) een roman over een jonge halfbloed die onder Hitler het leven zuur werd gemaakt. Zijn moeder had een kortstondige relatie gehad met een van de Afrikaanse soldaten uit het Franse leger, dat in 1919, na het Verdrag van Versailles Rijnland bezette. Ulrich werd in de roman figurant in de filmstudio’s van Babelsberg.
Non Fictie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier