Achebe, Churchill en de wortel

Lezend in Termietenheuvels in de savanne van de Nigeriaan Chinua Achebe, besefte ik weer dat ik niet van romans hou, althans niet van roman-romans zoals deze.

Lezend in Termietenheuvels in de savanne (Anthills of the Savannah, 1987) van de Nigeriaan Chinua Achebe, besefte ik weer dat ik niet van romans hou, althans niet van roman-romans zoals deze: ‘spannend’, ‘realistisch’ en ‘geloofwaardig’, met figuren die praten zoals u en ik. En door dat alles oninteressant.

aar er staan wel interessante dingen in het boek, want Achebe is een intelligente schrijver. Er is bijvoorbeeld die schildpad: hij vraagt aan de luipaard die hem gaat opeten om enkele momenten respijt, en begint dan verwoed in het zand te krabben en te stampen – opdat achteraf iedereen zou zeggen dat hier iemand gevochten had tegen een vijand die te sterk was, iemand die had geprobeerd!

En er is ook de volgende passage, die me herinnert aan de politici volgens wie de Antwerpse bevolking de vereiste deskundigheid miste om te oordelen over de Lange Wapper, ze diende dat over te laten aan haar wijze verkozenen: ‘Zij die onze zaken verkeerd aanpakken plegen onze kritiek de kop in te drukken door te beweren dat ze over feiten beschikken waar de rest van ons niet aan kan komen. En ik weet dat het fataal is om hen op hun eigen terrein te bestrijden. Ons beste wapen tegen hen is niet het verzamelen van feiten, waarover zij uiteindelijk toch heer en meester zijn, maar hartstochtelijke woede. Woede is onze hoop en onze kracht, een uitstekend hulpmiddel bij problemen.’

De Antwerpse actiegroepen zullen het daar wel niet mee eens zijn, en de roman speelt zich trouwens af in een Afrikaanse dictatuur, maar het is toch iets om even bij stil te staan.

***

Komaan, naar een oudere schrijver, een heuse Nobelprijswinnaar! Ik botste recentelijk een paar keer op mensen die hun argumentatie kracht bijzetten met een citaat van Winston Churchill. Ex-minister Marino Keulen, zo vernam ik op TV Limburg, had in Maastricht gespeecht op een bijeenkomst van de VVD.

De 21ste eeuw wordt de eeuw van het liberalisme, kukelde Keulen; wij zijn fantastisch, vergelijk ons eens met de socialisten, die willen de koek op voorhand verdelen – ja, Churchill zei het al: liberalen pakken de koe bij de horens, terwijl socialisten naar de uiers grijpen! Het publiek moest daar hartelijk om lachen.

En dus haal ik nog maar eens de beruchte zinnen aan die Churchill (toen geen regeringslid) op 17 februari 1933 uitsprak voor de Anti-Socialist and Anti-Communist Union.

Hij was toen al tegen Duitsland, maar zeker niet tegen Italië: ‘Het Romeinse genie, belichaamd door Mussolini, de grootste levende wetgever, heeft aan vele naties getoond hoe ze weerstand kunnen bieden aan de druk van het socialisme, en heeft de weg aangewezen die een natie kan volgen wanneer ze moedig bestuurd wordt. Met het fascistische regime heeft Mussolini een oriëntatiepunt gevestigd waardoor landen die in een gevecht van man tot man met het socialisme gewikkeld zijn zich zonder aarzeling moeten laten leiden.’

Er zijn wel meer redenen waarom ik de pest heb aan Churchill (net als wijlen mijn lieve vader, die twee oorlogen had meegemaakt), maar niettemin til ik niet al te zwaar aan deze uitlatingen. Ze signaleren vooral dat je moet oppassen met ‘gezagsargumenten’ als die van Keulen: het gaat om woorden die gesproken of geschreven werden door een bepaalde persoon op een bepaald moment in een bepaalde context, en die je niet risicoloos naar ons heden kunt transporteren.

Om maar één ding te noemen: ‘socialisme’ betekende in Churchills tijd iets anders dan nu. Het betekende toen, eh, tja, socialisme.

***

En nu we het toch over politieke woorden hebben: minister Annemie Turtelboom zei onlangs, naar aanleiding van bepaalde incidenten: ‘Radicalisme heeft geen plaats binnen onze maatschappij.’ Ik weet het, nu ruk ik zelf een zin uit zijn context, maar die zin stond wel zo in de krant (De Standaard, 2 april 2010), in zijn algemeenheid. Tegen wie kan hij morgen of overmorgen gebruikt worden?

De wortel! Radikal sein ist die Sache an der Wurzel fassen. Dat zei in 1844 meneer Marx, en hij had gelijk, niet alleen etymologisch; zo gezien verdienen de jongens van Sharia4Belgium het etiket radicaal niet eens. En wat zegt meneer Van Dale over radicalisme? ‘Neiging tot diep ingrijpende sociale en politieke hervormingen, tot aanvaarding van de politieke consequenties van een denkwijze.’ Vaag, maar niet schrikwekkend.

Zonder radicale socialisten zouden de arbeiders bij ons nooit aan een materieel fatsoenlijk leven geraakt zijn. Zonder radicale activisten zou de slavernij nooit afgeschaft zijn. En wat zou het katholicisme waard zijn zonder radicalen als Hadewijch en Sint-Jan van het Kruis?

En het is niet voorbij. Spaar ons voor een maatschappij die geen plaats heeft voor radicalisme.

Joris Note

Chinua Achebe, Termietenheuvels in de savanne, vert. H. Lemmens, In de Knipscheer, Amsterdam / EPO, Berchem, 1991 (1ste druk 1988, met als titel Verlaten tempel van de macht); Antoine Capet, ‘”The Creeds of the Devil”: Churchill between the Two Totalitarianisms 1917-1945’