5 jaar boeken op Knack.be: de 5 beste boeken van de voorbije 5 jaar (en win ze!)

De Vlaamse letteren werden tussen 2009 en 2014 gedomineerd door pakkende literaire non-fictie en knap gecomponeerde WO I-verhalen. Maar ook het klassieke, modernistische verhaal kende een revival. De vijf opvallendste literaire trends aan de hand van de beste vijf boeken uit die vijf jaren.

Op 19 augustus 2009 zag de boekensite van Knack.be het licht: de perfecte aanleiding om de literaire oogst van het afgelopen lustrum in vogelperspectief te overschouwen. De focus van deze terugblik ligt op het Vlaamse en Nederlandstalige (literaire) boek, zoals dat ook dagelijks op deze literaire nieuwssite gebeurt, maar een internationale sensatie, zoals de Japanner Haruki Murakami, is natuurlijk mooi meegenomen.

Wat waren de 5 beste boeken en 5 meest uitgesproken literaire trends van het voorbije halve decennium?

Terwijl in Nederland al vanaf 2000 pakkende historische verhalen met literair-journalistieke technieken verteld een groot publiek konden boeien – van ‘De eeuw van mijn vader’ (1999) van Geert Mak tot de antropologische verkenningen van Frank Westerman en de historische reconstructies van Jan Brokken – duurde het in Vlaanderen ongeveer een decennium tot David Van Reybrouck in 2009 zijn meeslepend gebracht verhaal over Congo presenteerde. Van Reybrouck was na zijn bekroond debuut ‘De plaag ‘ (2001) al de vaandeldrager van de literaire non-fictie in Vlaanderen maar ‘Congo’ (De Bezige Bij) is nog van een ander niveau. Het hele verhaal van de Belgische ex-kolonie wordt door Van Reybrouck briljant uit de doeken gedaan – met veel zin voor het pittige detail en een kleurrijk koor van getuigen.

Ondertussen werd ‘Congo’ in alle mogelijke talen gebracht en is het wereldwijd allicht het meest bekende Vlaamse boek van de laatste jaren. In de voetsporen van Van Reybrouck opereert tegenwoordig trouwens een hele rist verhalenvertellers die voor een groot deel het gezicht bepalen van uitgeverij De Bezige Bij Anwerpen: van Pascal Verbeken (die binnenkort uitpakt met een voetreis in het zog van Vincent Van Gogh) tot Bart Van Loo (die na de Franse literatuur en het Franse chanson nu ook Napoleon herontdekt).

Wanneer schrijvers echt betrokken zijn bij een verhaal, steken ze vaak een tandje bij. Stefan Hertmans, stilist bij uitstek, legde zijn postmodernistische kunstjes af toen hij de frontdagboeken van zijn grootvader in handen kreeg. Eindelijk had hij een verhaal van vlees en bloed beet waar hij zich hoogst persoonlijk bij betrokken voelde. ‘Oorlog en terpentijn’ (De Bezige Bij) is in eerste instantie het verhaal van zijn Gentse grootvader maar ook een hommage aan diens artistieke vader en een biecht van Hertmans zelf. Als fijnschilders pur sang kunnen de Hertmansen haarscherp de realiteit vastleggen. Door in te zoomen op enkele generaties Hertmans – met de verteller en diens grootvader als spil – wordt deze oorlogsroman ook een indrukwekkende Vlaamse mentaliteitsgeschiedenis van binnenvetters die in stilte afzien, trouwen omdat het moet maar toch in de kunst een uitlaatklep vinden.

Niet alleen Hertmans maar ook Erwin Mortier met ‘Godenslaap’ (2009) en Stefan Brijs met ‘Post voor Mevrouw Bromley’ (2011) bewezen de blijvende relevantie van de oorlogsroman. Mortier, die internationaal hoge ogen gooit met zijn bezwerend relaas van de Grote Oorlog, vergroot via zijn Proustiaanse stijl WO I uit tot mythische proporties terwijl Brijs in Angelsaksische traditie een plot-driven roman schreef die ingaat op een facet van de oorlog dat vaak moedwillig over het hoofd wordt gezien: de wereld van de pacifisten-dienstweigeraars en deserteurs.

Al in 2005 werd in Knack een lans gebroken voor de zogenaamde Dertigers, een nieuwe generatie klassieke verhalenvertellers die zich na nine eleven niet langer blind staarden op de postmoderne vorm – en niets dan de vorm – maar die met modernistische voorbeelden voor ogen (van Franz Kafka tot W.F.Hermans) weer goede, stevige verhalen gingen vertellen over enkelingen en hun aparte, onpeilbare verlangens.

De schrijvers waar in 2005 aan werd gerefereerd, waren letterlijk dertigers: van Peter Terrin en Yves Petry tot Annelies Verbeke, Chika Unigwe, Bart Koubaa, Dimitri Verhulst, Erwin Mortier, Jan Van Loy en Margot Vanderstraeten. Vandaag zijn de dertigers veertigers geworden en bepalen ze de literaire skyline in Vlaanderen. Bijna allemaal sleepten ze na 2005 prestigieuze literaire prijzen in de wacht.

Terrin kan model staan voor hun literaire kracht. Meticuleus en zonder franje zet Terrin in ‘Monte Carlo’ (De Bezige Bij) een automonteur neer die in het wereldje van de Formule I zijn topervaring of epifanie beleeft. Maar niets is wat het lijkt en die ene explosieve piekervaring heeft drastische gevolgen die Terrins verteller akelig precies met een feilloos gevoel voor ritme uit de doeken doet.

De mainstreamliteratuur is één ding maar in de marge daarvan gebeuren vaak veel meer avontuurlijke dingen. Essayschrijvers – en toegegeven: dichters die niet graag performen maar alleen schrijven – hebben het recent niet onder de markt en dat is spijtig want door lucide tegen de stroom in te roeien, boren ze inzichten aan die veel te weinig aan bod komen in de huidige discussies.

De beste Vlaamse essayist(e) overleed in 2009. Patricia De Martelaere stierf toen veel te jong en ondertussen blijft het wachten tot haar verzamelde essays eindelijk worden heruitgegeven. Maar ‘Dagboek van een landjonker’ (VBK België/Atlas Contact), de bespiegelingen van Benno Barnard – die als compagnon de route van Herman De Coninck De Martelaere medio jaren 80 met haar eerste essays nog in ‘Het Nieuw Wereldtijdschrijft’ heeft binnengeloodst – mogen er ook best zijn.

Barnard pleegde tussen 2009 en 2013 bijna wekelijks een blog op Knacks boekensite en bewerkte deze dwarse oprispingen tot een fascinerend journaal waarin met grote scherpzinnigheid maar ook veel humor en zelfrelativering een lans wordt gebroken voor de klassieke woordcultuur van de erudiete literator die zo zijn reserves koestert tegenover de waan van de dag.

Barnard vermag als geen andere Nederlandstalige auteur via rake oneliners zijn bommetjes rond te strooien: ‘Ik ben tegen alles waar Kristien Hemmerechts voor is.‘

‘Dagboek van een landjonker’ is het ideale livre de chevet om voor het slapen gaan enkele bladzijden in te lezen.

Al jaren circuleert hij in oktober als gedoodverfde kandidaat om de Nobelprijs Literatuur te winnen. Maar zoals in zijn romans de hoofdpersonages steevast de trappers kwijt raken, gaat de bekroning telkens aan Haruki Marukami voorbij.

Murakami , auteur van de weergaloze trilogie ‘1q84’ (VBK België/ Altas Contact), is dé romanticus van het verlies. Voor hem is het leven geen win-win- maar een lose-losesituatie: ‘Wanneer iemand een bepaalde leeftijd is gepasseerd, wordt zijn leven één aaneenschakeling van verliezen. Al de dingen die belangrijk waren in uw leven, zullen uit uw handen glippen en gaten achterlaten zoals bij een kam waaraan steeds meer tanden gaan ontbreken.’

Maar als de nood het hoogst is, gloort de verlossing. Murakami zorgt ervoor dat zijn romanfiguren eerst gestript worden tot een harde, naakte kern voordat hij ze op zoek laat gaan naar verlossende Jungiaanse oerbeelden. Vaak zijn die momenten van ultieme betekenis ingebed in de wereld van het kind, toen alles nog vanzelfsprekend oogde. Onwillekeurige herinneringen zijn alleszins de koningsweg in de richting van een hersteld, ‘genezen’ leven. Murakami brengt die zoektocht zo hypersensueel en jazzy-vanzelfsprekend onder woorden dat het bedwelmend en verslavend werkt. Vandaar dat hij zo vele fans heeft die kicken op zijn stijl en alles van de man willen lezen. U bent gewaarschuwd!

Met dank aan Chris Boudewijns van De Bezige Bij (WPG) en Els Wouters van VBK België/Atlas Contact voor het ter beschikking stellen van de boekenpakketten voor onze wedstrijd naar aanleiding van 5 jaar boeken op Knack.be.

Frank Hellemans