‘Kunst leert ons niets, behalve de betekenis van het leven’, orakelde Henry Miller. Knack kruiste alvast deze tien tentoonstellingen aan om in het cultuurjaar 2023 weer een stapje dichterbij te komen.
1 The William Rubin Collection/ Villa Empain, Brussel
17/02-21/05
In de jaren zestig en zeventig pimpte curator William Rubin de schilderijen- en sculpturenafdeling van het New Yorkse Metropolitan Museum of Art tot misschien wel de belangrijkste ter wereld. Voor, na en wie weet ook tijdens de diensturen bouwde hij ook een eigen collectie uit, met een voorkeur voor het abstract expressionisme van Jackson Pollock, Mark Rothko en co. Voor het eerst doet Rubins privéverzameling het oude continent aan, en meer bepaald de Brusselse art-decoparel Villa Empain. De expo plaatst werken van meestermodernisten zoals Pablo Picasso, Henri Matisse, Jean Dubuffet en Barnet Newman in dialoog met Afrikaanse tribale maskers en beelden waaraan ze ontsproten. Een blik in de speeltuin van de kunstpaus die de canonieke kijk op ‘primitivisme’ mee bepaalde.
2 Bouts 2023/Museum M, Leuven
29/09-14/01/2024
Hoe bracht de Vlaamse primitief Dieric Bouts de virtuositeit van Jan van Eyck en de vernieuwende beeldtaal van Rogier van der Weyden samen? Dat kunt u al sinds 1465 ontdekken in de Leuvense Sint-Pieterskerk, waar zijn Laatste Avondmaal en De marteling van de Heilige Erasmus te aanbidden vallen. Wie was de mysterieuze meester van het spirituele realisme? En waarom blijft hij zo bijzonder? Een retrospectief in Museum M, met tal van internationale bruiklenen, hoopt die vragen te beantwoorden. Tegelijk komt er in de Universiteitsbibliotheek een expo over hoe kennis in Bouts’ tijd werd verspreid, terwijl ook kunstencentrum STUK een programma uitwerkt in het kader van het breed opgezette stadsfestival Bouts 2023. Of hoe een aangespoelde Hollander uit Haarlem die al 547 jaar onder de Brabantse zoden ligt straks Louis Tobback verdringt als Grootste Leuvenaar aller tijden. Even toch.
3 Vermeer/Rijksmuseum, Amsterdam
10/02-04/06
Wereldwijd mogen amper 37 schilderijen zich een Johannes Vermeer (1632-1675) noemen. Straks zijn er daarvan liefst 28 te zien in het Amsterdamse Rijksmuseum. De liefdesbrief en Het melkmeisje hingen er al. Het meisje met de parel komt op visite vanuit het Haagse Mauritshuis, en er zijn zeven Vermeers te gast die nooit eerder Nederland aandeden – toch niet sinds de Hollandse meester van de verstilling de Gouden Eeuw inruilde voor het eeuwige. Het pas gerestaureerde Brieflezend meisje aan het venster komt uit de Gemäldegalerie Alte Meister van Dresden, de Dame en haar dienstmeid uit The Frick Collection in New York, en wie niet genoeg heeft aan de meesterwerken in het Rijks kan in Vermeers geboortestad Delft terecht waar zijn leefwereld wordt gereconstrueerd. Een tentoonstelling waar elke kunstliefhebber zich nu al aan vast wil kleven, louter figuurlijk welteverstaan.
4 Susan Meiselas/FOMU, Antwerpen
17/02-14/06
Ze maakte indringende portretten van sandinista’s en sm-meesteressen, van Koerdische oorlogsweduwen en meisjesgangs uit New York. Al sinds de seventies richt de Amerikaanse Magnumfotografe Susan Meiselas haar lens op mensen die zich op maatschappelijke breuklijnen bevinden. Haarscherp, met oog voor compositie en detail, en vooral met veel empathie voor haar onderwerpen. Ze wordt beschouwd als een pionier van de politiek en sociaal geëngageerde reportagefotografie, wat baanbrekende fotoboeken opleverde als Carnival Strippers (1976) over foorstripteaseuses uit Long Island, en Nicaragua, June 1978-July 1979, over de bloedige burgeroorlog ginds. Het Antwerpse Fotomuseum blikt terug op Meiselas’ indrukwekkende carrière, die leidde langs The New York Times, Time en Paris Match, langs massagraven in San Salvador, blijf-van-mijn-lijfhuizen in de Midlands en andere frontlinies.
5 Francis Alÿs/Wiels, Brussel
oktober 2023
Wie vorig jaar de Biënnale van Venetië heeft gemist, kan in het najaar terecht bij Wiels, waar de inhoud van het Belgische paviljoen neerstrijkt. Dat zijn de schilderijtjes en video’s van Francis Alÿs, de globetrotter die al jaren in Mexico woont en sinds 1999 in zijn project Children’s Games kinderspelletjes vastlegt op film. Een Congolees jongetje dat zich in een rubberband van een berg laat rollen, Afghaanse kinderen die vliegeren tussen stukgeschoten gebouwen, Belgische kids die een slakkenrace houden… De video’s vormen een hommage aan veerkracht en verbeelding, maar er zit ook een politiek-sociale dimensie in: spelen is een universeel kinderrecht, maar het is allerminst vanzelfsprekend in de rauwe, door oorlog, armoe en volwassenheid geteisterde realiteit. Een totaalinstallatie als een steeds verder uitdijend spel zonder grenzen.
6 Hugo Van der Goes/Gemäldegalerie, Berlijn
31/03-16/07
Nog tot 5 februari kunt u in het Brugse Sint-Janshospitaal kijken naar de expo Oog in oog met de dood, die zowel letterlijk als figuurlijk draait om Hugo Van der Goes’ pas gerestaureerde prachtpaneel De dood van Maria. Daarna trekt het smartvolle meesterwerk naar de Berlijnse Gemäldegalerie, waar het een van de topstukken wordt van (gek genoeg) het allereerste retrospectief dat aan de Vlaamse primitief wordt gewijd. Zijn monumentale Monforte-retabel en De geboorte van Christus – beide eveneens recent opgeboend – hangen er al, en worden aangevuld met (bijna) alle werken die van Van der Goes bewaard zijn gebleven, zo’n zestig in totaal. Een exhaustieve onderdompeling in de wereld van de Gentse meester die in zijn korte maar kolerieke carrière ten prooi viel aan doemgedachten en de duivel, en zo het prototype van de ‘geniale gek’ werd waarmee zelfs Vincent van Gogh zich identificeerde.
7 Philip Guston/Tate Modern, Londen
05/10-25/02/2024
In de fifties schilderde Philip Guston (1913-1980) zich faam bijeen als ‘zacht’ abstract expressionist in de slipstream van Pollock en Rothko. Tot hij in 1966 plots dacht: dit conceptuele geklieder gaat nergens heen. Hij ging weer figuratieve werken maken, bij voorkeur cartooneske nachtmerries in vlezige kleuren. Het blijft een van de radicaalste koerswijzigingen uit de naoorlogse kunstgeschiedenis, én de genese van het neo-expressionisme, dat de zoveelste verrijzenis van de figuratieve kunst inleidde. Tate Modern blikt terug op Gustons complexe carrière, die begon met abstracte murals, muteerde tot koortsdromen op groot canvas, maar steevast ingebed bleef in de turbulenties van zijn tijd. Dat doet zijn werk bovendien nog steeds. Zo was de expo normaal vorig jaar al gepland, tot ‘sensitivity screamers’ plots kakelden dat zijn wrange schilderijen met Ku Klux Klan-achtige figuren mogelijk gevoelig liggen. Ter info: Guston was joods, links en maakte geen racistische schilderijen, maar schilderijen over racisme.
8 Nan Goldin/Stedelijk Museum, Amsterdam
vanaf 23/09
Vanaf april kunt in de bioscoop gaan kijken naar All the Beauty and the Bloodshed, de documentaire over fotografe, filmmaakster en activiste Nan Goldin (°1953), die vorig jaar in Venetië met de Gouden Leeuw werd bekroond. Vanaf september kunt u zich in het Stedelijk Museum onderdompelen in de foto’s en diareeksen die Goldin een cultrenommee opleverden. Het zijn energieke snapshots en prikkelende portretten van de New Yorkse undergroundscene van de jaren zeventig en tachtig, en van alle paradijsvogels – m/v/x – die erin rondfladderden, inclusief de vurige fotografe zelf. Samen vormen ze een pijnlijk persoonlijk, door verslaving, misbruik en traumatische familiegeschiedenissen getekend verhaal, maar ook een tijdloos opwindende getuigenis van jong en anders zijn, van generatie X tot nu.
9 Manet-Degas/Musee d’Orsay, Parijs
28/03-29/07
Édouard Manet (die van Déjeuner sur l’herbe) en Edgar Degas (die met zijn dartele ballerina’s) waren land-, generatie- en stielgenoten die anno 1860-1870 met hun losse toetsen mee aan de wieg stonden van het impressionisme. Maar dat wil niet zeggen dat hun oeuvre daarom geen fricties en tegenstrijdigheden vertoonde. Au contraire. Welke precies en hoe die elkaar beïnvloedden, is het uitgangspunt van deze dubbelexpo, die start in het Musée d’Orsay in Parijs – waar Degas en Manet hun picturale revolutie begonnen – en in het najaar doorreist naar het New Yorkse MoMA. Een dialoog tussen twee bevriende rivalen die bordelen, cafés, paardenrennen en andere modernismen op het doek introduceerden, maar uiteindelijk heel andere temperamenten en signaturen bleken te hebben.
10 Swedish Ecstasy/Bozar, Brussel 17/02-21/05 + Hilma af Klint & Piet Mondriaan/Tate Modern London 20/04-03/09
De titel Swedish Ecstasy doet denken aan schunnige seventiesfilms met bloedmooie blondines die naar namen als Ingrid of Inga én hun lichamelijke instincten luisteren. Maar Zweden zorgde ook op andere manieren voor extase. Het was de Zweedse theosofe Hilma af Klint die rond 1900 de abstracte kunst uitvond, nog voor Malevitsj, Mondriaan en de mannen de wereld begonnen te vatten in louter lijnen, vlakken en kleuren. Bij leven bleef haar mystieke werk onbekend, en haar testament bepaalde dat het de eerste 20 jaar na haar dood in 1944 niet getoond mocht worden. Maar de laatste jaren is Klint haar verdiende plek in de kunstcanon aan het claimen. Er waren blockbustershows van Venetië tot New York, ze kreeg een docu en een biopic, en dit jaar staat ze zowel centraal in het Londense Tate Modern (waar ze in april aan collega-pionier Piet Mondriaan wordt gekoppeld) als in de Brusselse Bozar. Daar staat ze zij aan zij met toneeltitaan August Strindberg, die ook een begenadigd schilder en tekenaar was, en met andere iconen van de Zweedse kunst, wier werk vaak een spirituele en esoterische inslag had. ○
