‘Cruciale week voor NewB: waarom België een coöperatieve bank nodig heeft’

‘Het project om een duurzame en ethische coöperatieve bank op te richten biedt naast risico’s ook heel wat kansen’, schrijven Kamerlid voor Groen, Dieter Van Besien en Groen-voorzitter Meyrem Almaci over de mogelijke opstart van de coöperatieve bank NewB.

Zowat de laatste belangrijke stichting van een echt nieuwe bank in België moet uit 1956 stammen, wanneer Argenta het levenslicht zag. Dat dit niet evident is, mag dus duidelijk zijn. Dat ondervindt de Belgische coöperatieve NewB, die zich tot doel heeft gesteld een nieuwe bank op te richten. Ze kreeg immers de opdracht tussen 25 oktober en 28 november maar liefst 30 miljoen euro te vinden. Anders zal de coöperatie – een samenwerking tussen burgers, middenveldorganisaties en enkele grotere investeerders – niet de goedkeuring van de Nationale Bank van België kunnen verkrijgen die nodig is om een bank te worden. Met andere woorden: we zitten in een cruciale week voor een project waaraan burgers en middenveldorganisaties al acht jaar gewerkt hebben.

Misschien denk je: waarom nemen al die burgers en middenveldorganisaties het initiatief om een bank op te richten? Heeft België dan nog niet genoeg banken? Het antwoord daarop is eenvoudig: we hebben veel banken, maar ook behoorlijk wat dezélfde banken. De banksector in ons land is niet heel divers, zeker vergeleken met de buurlanden. Eind 2018 waren er in België volgens cijfers van Febelfin 87 banken actief. Zowat vier vijfde daarvan waren filialen of dochterondernemingen van banken met een hoofdzetel in het buitenland. Van die 87 banken zijn enkel uitzonderingen als Crelan of het Waalse Banque CPH coöperatieven. In buurlanden Frankrijk, Nederland en Duitsland ligt het aandeel coöperatieve banken veel hoger, met bijvoorbeeld maar liefst een kleine 900 coöperatieve banken in Duitsland. Deze vertegenwoordigen 50% van de Duitse banken naar aantal en 18% naar het totale bankvermogen.

Een coöperatieve structuur is zeker niet altijd zaligmakend. Net als andere banken kunnen coöperatieve banken verkeerde beslissingen nemen, kunnen zij onethisch en onduurzaam investeren, en worden zij geconfronteerd met een structureel lage of zelfs negatieve rente die heel wat financiële zekerheden omverwerpt. Een behoorlijk aantal Duitse coöperatieve banken zijn voorbeelden van hoe het niet moet. Anderzijds zijn er ook heel wat buitenlandse voorbeelden die een ronduit positief licht laten schijnen op dit bankmodel. Zo onderzocht een studie in opdracht van de OESO het samenspel tussen coöperatieve banken en andere coöperatieve organisaties in het Italiaanse Trentino, waarbij de rol van de coöperatieve banken als uitdrukkelijk zeer economisch waardevol en financieel stabiliserend naar voren kwam.

Andere buitenlandse voorbeelden met een heel duidelijke ethische en duurzame inslag, zoals de Italiaanse Banca Popolare Etica en het Franse Crédit Coopératif, tonen dat het mogelijk is om een stabiel bankmodel uit te bouwen, dat een sterke focus legt op lokale projecten, dat een substantiële bijdrage levert aan het heroriënteren van de economie in een duurzame richting, en dat de hoogste ethische standaarden hanteert. Voorwaarden zijn een verregaande transparantie en inspraak van coöperanten, en een ethische politiek die zich doorheen de volledige organisatie verankert.

De aanwezigheid van goed georganiseerde coöperatieve banken met een goed gedefinieerde en gemonitorde ethische politiek kan dus een duidelijk positief effect hebben op het economisch en financieel weefsel van een land of regio. Met alle informatie die nu bekend is, is NewB een kanshebber om deze effecten ook in België te introduceren, en wel om vier engagementen die de coöperatieve nu belooft op te nemen.

Het eerste strijdpunt van NewB is ethiek. De coöperatie – letterlijk “samenwerking” – legt haar ethische ambities hoog. Zo zal een maatschappelijk comité voortdurend het beleid van de bank op ethisch vlak in het oog houden. Het maatschappelijk comité is een team van verkozen coöperanten, waarvoor iedere coöperant zich op elke Algemene Vergadering kandidaat kan stellen. Dat comité zal volledig inzagerecht krijgen in alles wat binnen de bank gebeurt, en checkt of ze haar waarden respecteert. De rapporten zullen ongecensureerd ter beschikking staan van alle coöperanten.

Daarnaast zal NewB enkel simpele en transparante producten aanbieden, zodat zowel de bank zelf als haar klanten perfect weten wat deze producten inhouden en dus rechtstreeks kunnen controleren of deze producten inderdaad ethisch zijn. De ethiek werkt door in het personeelsbeleid. Zo zal de salarisspanning (het verschil tussen het hoogste en het laagste loon) maximaal 1 op 5 zijn. De coöperatie belooft dat ze noch met salariswagens noch met bonussen zal werken.

De ultieme garant van het ethische beleid van de bank zijn de maar liefst 158 organisaties uit het middenveld die coöperant zijn bij NewB, gaande van de Gezinsbond, over het Wereldnatuurfonds, tot Fairfin. Zij hebben de mogelijkheid het beleid van de coöperatie continu te monitoren door de manier waarop besluitvorming op haar Algemene Vergaderingen georganiseerd wordt. Een voorstel wordt pas goedgekeurd als ze een meerderheid haalt in elk van drie aparte stemcolleges. Het eerste stemcollege is dat van de groep middenveldorganisaties. Zij hebben als overheersend belang dat NewB zijn waarden blijft naleven. Door hen een dergelijk beslissende stem te geven wil de coöperatie garanderen dat de centrale plaats van ethiek in haar beleid nooit zal afglijden.

Het belang van ethiek begint bij heel wat klassieke banken door te dringen, maar bij deze enorme ondernemingen vraagt het veel tijd om beleid aan te passen en in de markt te zetten. Een nieuwe speler die van ethiek zijn handelsmerk maakt, kan dit proces versnellen en de klassieke banken scherp houden.

Een tweede interessant kenmerk van een bank als NewB is dat deze de Belgische wortels van ons bankenlandschap kan versterken. We hebben een beperkt aantal echt “Belgische” banken. Een groot deel van de Belgische banksector wordt gedomineerd door grote buitenlandse groepen. De aanwezigheid van buitenlandse banken is zeker niet slecht. Maar het brengt wel behoorlijk wat risico’s met zich mee. Veel belangrijke beslissingen over de Belgische economie worden op die manier immers ver buiten onze grenzen genomen. Daar komt nog de overdracht bij van middelen van de Belgische dochteronderneming naar haar moedermaatschappij, zeker in tijden van crisis. NewB is en blijft Belgisch: het doel van de bank is immers in België de motor van verandering te vormen voor een ander model van bankieren.

Een derde en uitzonderlijke eigenschap van NewB is haar inzet voor onze planeet. De bank streeft ernaar 100% van haar financiering te richten op de klimaattransitie, en gaat haar leningen focussen op drie soorten activiteiten: duurzame mobiliteit, de energieprestaties van gebouwen en de lokale productie van hernieuwbare energiebronnen. De bank belooft dat al haar beleggingsfondsen én verzekeringsfondsen moeten voldoen aan de hoogste beleggingsstandaarden op vlak van duurzaamheid en ethiek. Dat betekent onder meer dat er geen ruimte zal zijn voor fossiele energie, en dat alles in lijn moet liggen met de internationale verdragen waarin België partner is, zoals het verdrag betreffende syndicale vrijheid en de bescherming van het syndicaal recht, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens of het Verdrag inzake Biologische Diversiteit. Zowat elke organisatie die duurzaamheidslabels toekent in België, is lid van de coöperatie (Financité, Fairfin, Finance-Watch.. ). Deze hebben rechtstreekse zeggenschap over het investeringsbeleid van NewB en kunnen dus telkens bijsturen indien nodig.

En tenslotte een vierde belangrijk element: deelnemen in NewB is participeren in een Belgische start-up met een innovatief businessmodel. Zo zal NewB met de meest recente digitale applicaties werken en zal je gewoon klant kunnen worden vanuit je zetel met de Itsme-app. Tijdens de acht jaar waarin de organisatie zich heeft opgebouwd is ze uitgegroeid tot een volwassen organisatie met een zeer competente en ervaren raad van bestuur. Ze werkt samen met een grote Franse coöperatieve verzekeraar waarvan ze verzekeringsagent is. Deze Franse partner brengt tonnen ervaring binnen waaraan de organisatie zijn voordeel kan doen.

Het project van NewB heeft geen zekerheid van slagen. Indien het doel van 30 miljoen euro niet gehaald zou worden, krijgt iedereen die geïnvesteerd heeft tijdens deze periode die investering teruggestort. Wanneer het doel wel gehaald wordt, is iedereen die mee geïnvesteerd heeft mede-eigenaar. Met alle risico’s vandien – een garantie op succes is er niet.

Maar wanneer je besluit te investeren en coöperant te worden, heb je mee zeggenschap over de koers van NewB als bank en kan je dit initiatief aangrijpen om een ander soort bank te creëren. Banken bepalen zoveel aspecten van het leven van ons allemaal. NewB laat haar beleid bepalen dóór haar coöperanten.