Chronologisch overzicht: hoe Michel I de tanden stukbijt op VN-migratiepact

N-VA stapte er eerder al uit, nu biedt premier Charles Michel de koning ook het ontslag van de rest van de regering aan. Hoe kon de ‘kamikazeploeg’ met N-VA, MR, CD&V en Open VLD ‘crisette’ na ‘crisette’ overleven, maar uiteindelijk vallen over een op het eerste zicht onschuldig migratiepact van de Verenigde Naties? Een overzicht.

De Belgische regering onderhandelde eigenlijk al meer dan 2 jaar over het ‘global compact on migration’ in de schoot van de Verenigde Naties. Tot voor kort was er geen vuiltje aan de lucht, het plan lag klaar: ons land is voorstander en zal de tekst zelfs ‘actief promoten’, premier Charles Michel reisde naar Marrakesh om de Belgische steun aan de tekst te betuigen en later ondertekent hij het pact formeel in de Algemene Vergadering van de VN In New York. In september verklaarde de premier al voor de VN dat België dat zou doen.

Alles verandert eind oktober. De Oostenrijkse premier Sebastian Kurz, de huidige voorzitter van de EU, verklaart dat zijn land toch niet meedoet met het pact. Hij zwengelt daarmee het debat aan in Europa en Tsjechië, Polen, Bulgarije en Slovakije volgen. Ook in Nederland en Denemarken gaan antistemmen op, maar die landen kunnen een uitstap vermijden door een interpretatieve nota vast te hangen aan het akkoord, waarin staat wat de tekst precies zal betekenen in eigen land. De Verenigde Staten, Hongarije en Australië keerden het pact trouwens al voor de zomer de rug toe.

Bij ons springt N-VA op de kar, opgejaagd door oppositiepartij Vlaams Belang die zeker sinds de remonte bij de gemeenteraadsverkiezingen van oktober op de rechterflank van de Vlaams-nationalisten aast. De tekst is ‘problematisch’, verklaren verschillende N-VA-partijkopstukken plots.

Alles draait om de vraag of het pact juridisch afdwingbaar is. In de 34-pagina’s lange tekst staat van niet, maar de vrees is dat bepaalde rechters het migratiepact toch zouden gebruiken in hun rechtspraak. Ook onder experten bestaat daar debat over. Bovendien is de indruk ontstaan dat het VN-pact wel zeer positief is over de voordelen van migratie, en meer migranten richting Europa zou lokken. Zo staat er dat VN-landen de arbeidsmigratie moeten faciliteren en migranten meer moeten begeleiden in het proces. Volgens N-VA maakt het pact ook niet genoeg onderscheid tussen legale en illegale migranten.

Het verzet begint bij N-VA-staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken, maar al snel wordt duidelijk dat het standpunt door de hele partij wordt gedragen. CD&V, Open VLD en MR blijven wél hardnekkig voorstander van de tekst, net als de linkse oppositiepartijen en het CDH.

Wat begint als een onenigheid zoals de regering er al veel gekend heeft, loopt op maandag 3 december op tot een regelrechte regeringscrisis. N-VA-voorzitter Bart De Wever verklaart na het partijbestuur dat een regering die naar Marrakesh gaat, een regering is die zijn partij niet kan steunen. Een waarschuwing aan het adres van de premier, die wel van plan is het vliegtuig naar Marokko op te gaan. Ook een wisselmeerderheid met de oppositie om een resolutie over het pact goed te keuren in het parlement, is een rode lijn voor de Vlaams-nationalisten.

Premier Michel roept in allerijl een kernkabinet bijeen. Hij legt een voorstel op tafel om te werken op basis van de interpretatieve teksten die Nederland en Denemarken al aan het pact hebben toegevoegd. Hoewel de N-VA al had verklaard dat zo’n begeleidende nota niet voldoende zou zijn, gaat de partij toch akkoord om ook daags nadien nog aan te schuiven aan de onderhandelingstafel.

In de Kamer staat op dinsdag 4 december een hoorzitting met experten gepland, waarin de Belgische onderhandelaar Jean-Luc Bodson zegt dat alle Belgische opmerkingen en eisen over het VN-compact in de uiteindelijke tekst staan. Intussen loopt het aan de Lambermont volledig in de soep. Een harde onlinecampagne van N-VA tegen het migratiepact valt verkeerd bij de coalitiepartners en de premier, waarna die laatste de stekker er finaal lijkt uit te trekken: hij gaat naar Marrakesh en zoekt een meerderheid in het parlement, verklaart Michel ’s avonds aan de verzamelde pers. De N-VA kan plooien, of vertrekken. De Vlaams-nationalisten trekken zich terug in het partijhoofdkwartier voor crisisberaad.

Maar op woensdag 5 december in de Kamercommissie Buitenlandse Zaken lijken de gemoederen plots bedaard. De Commissie keurt een resolutie waarin de regering wordt gevraagd om het migratiepact te steunen goed met een wisselmeerderheid van CD&V, Open Vld en MR met Groen-Ecolo, sp.a en cdH. N-VA stemt tegen, maar blijft wel op post in de regering. De premier mag gerust naar Marrakesh gaan, klinkt het nu, alleen mag hij daar niet in naam van de regering spreken. N-VA is ervoor beducht de schuld te krijgen van een regeringscrash.

De ‘rode lijn’ van N-VA verschuift daarmee naar het plenaire debat van donderdag 6 december in de Kamer. Premier Michel moet daar zeggen dat hij niet in naam van de Belgische regering naar Marokko gaat, maakt N-VA-fractieleider De Roover vooraf duidelijk. De premier houdt zijn verklaring net vaag genoeg om N-VA de strohalm te geven die ze nodig heeft. Hij gaat “ten persoonlijke titel” naar Marrakesh, klinkt het, al herhaalt hij ook dat “een woord een woord” is. De val van de regering lijkt daarmee afgewend, maar nu zijn coalitiepartners Open Vld en CD&V misnoegd. Fractieleiders Patrick Dewael en Servais Verherstraeten hadden N-VA bijzonder zwaar aangepakt tijdens het plenaire debat. “De premier had misschien scherper kunnen zijn”, verwoordt CD&V-kopstuk Verherstraeten het na afloop. De Kamer keurt met een nog bredere wisselmeerderheid een nieuwe, scherpere resolutie goed, waarin de regering onomwonden wordt opgeroepen het VN-pact niet alleen te steunen, maar goed te keuren.

Over naar de ministerraad van vrijdag 7 december. Daar staat het VN-migratiepact eigenlijk niet op de agenda. De regering, op sterven na dood, gaat over tot de orde van de dag en bespreekt zaken als het Marien Ruimtelijk Plan, de modernisering van het verkeersreglement of de toekenning van federale dotaties aan de lokale politie. N-VA vraagt een nieuwe ministerraad met het VN-migratiepact als agendapunt, en krijgt die ook. De premier doet die middag nog bilaterales met de vicepremiers en beslist om de ministerraad zaterdagavond 8 december rond 20 uur samen te roepen.

De N-VA-ministers verlaten die ministerraad al snel en roepen een persconferentie bijeen op het partijhoofdkwartier. Daar schotelen ze de premier een ultimatum voor: vertrekt hij die zondag naar Marrakesh, dan duwen de coalitiepartners de N-VA uit de regering, klinkt het. “Hij zal opstijgen als de premier van de Zweedse coalitie en keert terug als premier van de Marrakesh-coalitie”, zegt voorzitter Bart De Wever.

Daarmee legt hij de bal terug in het kamp van de premier, die zich meteen terugtrekt voor een overleg met CD&V en Open Vld. Kort daarna komt Michel zelf met een verklaring: hij gaat naar Marrakesh, in naam van de regering, en bedankt de N-VA-ministers en staatssecretarissen voor het geleverde werk. De N-VA-mandatarissen worden snel vervangen door CD&V-staatssecretaris Pieter De Crem en Open Vld’er Philippe De Backer, die opgewaardeerd worden tot minister, en Michel gaat verder met een “verantwoordelijke oranje-blauwe coalitie”, zegt hij.

Daarmee valt het doek over de Zweedse coalitie. Maar de regering-Michel, nu een ‘oranje-blauwe minderheidsregering’ doet wel verder. Al keert de rust allesbehalve terug. De N-VA vervelt vrijwel meteen tot een echte oppositiepartij en eist samen met de andere oppositiepartijen dat de oranje-blauwe coalitie een nieuwe regeerverklaring aflegt en het vertrouwen vraagt in het parlement. Ondertussen maken de Vlaams-nationalisten de vroegere collega’s duidelijk dat ze niet zonder boe of ba hun steun zullen verlenen aan de wetsontwerpen die ze mee hebben opgesteld en goedgekeurd. Het gaat dan vooral over de begroting, die op donderdag 20 december goedgekeurd had moeten worden in de Kamer. Ook de oppositie wil de premier niet steunen zonder garanties op een ander beleid.

De premier overlegt het hele weekend van 15 en 16 december nog over de begroting, vooral met N-VA. Maar die doet voorstellen die voor de premier “onaanvaardbaar” zijn. Concreet vraagt de partij ofwel vervroegde verkiezingen meteen na de goedkeuring van de begroting, ofwel moet de regering voor de verkiezingen het artikel 195 van de grondwet voor herziening vatbaar verklaren, wat de deur van de communautaire koelkast weer wagenwijd open zou zetten.

Premier Michel kiest tijdens het plenaire debat op dinsdag 18 december voor de vlucht vooruit: hij laat N-VA voor wat ze is en reikt de centrumlinkse oppositiepartijen de hand. Hij spiegelt hen een hele resem thema’s voor waarover nog onderhandelingsruimte is. Het gaat onder meer over migratie, klimaat, een lagere elektriciteitsfactuur en koopkracht. Wat de arbeidsdeal betreft wil hij het sociaal overleg “maximaal” laten spelen. Intussen werkt hij aan een noodbegroting voor 2019 op basis van voorlopige twaalfden. Zijn minderheidsregering moet het dan met de steun van de oppositie voor bepaalde dossiers nog uithouden tot april, wanneer de Kamer sowieso wordt ontbonden voor de verkiezingen van mei.

De liberalen reageren verbaasd. Open Vld-voorzitster Gwendolyn Rutten laat weten dat haar partij vasthoudt aan de begroting en de arbeidsdeal. De oppositiepartijen sp.a, PS, Groen-Ecolo en cdH zitten intussen samen om het standpunt te bepalen: nemen ze de hand van Michel aan, of dienen ze een motie van wantrouwen in?

Het wordt dat laatste. Bij sp.a en PS zeggen ze al langer dat ze concrete voorstellen willen, bij Groen deinzen ze terug door de afwijzing van Open Vld.

Premier Michel laat het zo ver niet komen en neemt zelf meteen het woord als de zitting in de Kamer hervat. “Ik moet vaststellen dat mijn oproep niet overtuigd heeft. Ik moet dat respecteren en daar akte van nemen.” De premier gaat dinsdagavond meteen naar het kasteel van Laken om het ontslag van zijn regering in te dienen bij de koning.