‘Chinese jongeren dreigen hun ethisch bewustzijn te verliezen: alleen geld telt nog’

Journalist Sus Van Elzen is op doorreis in China. Voor Knack.be houdt hij een blog bij waarin hij voorbij het nieuws van de dag kijkt. In deze tweede aflevering kijkt hij op de Chinese televisie naar het officieel bezoek van president Xi Jinping aan de Queen in Londen. ‘Mao is een abstractie geworden.’

‘Kijk daar zijn ze’, zegt mevrouw Ying (82). We zittten hoog boven in haar flatje, ver van het centrum van Peking, met koekjes en groene thee TV te kijken. Daar verschijnen de Chinese president Xi Jinping en zijn echtgenote Peng Liyuan op het scherm. En Xi met de 89-jarige Britse koningin, en met prins Philip die scheef loopt van de medailles op zijn borst, en Xi en de koningin in de befaamde Gouden Koets door Londen, en de Wacht aan Buckingham Palace, en al de pomp en parafernalia van een bezoek, een imperiaal bezoek, dat uniek moet worden en uniek blijven. Ying zit er theenippend bij. Wat ze er ook van denkt, ontevreden is Ying zeker niet over de honneurs die haar president daar voor de Chinese Volksrepubliek toebedeeld worden. China is groot, dat wordt nu in Londen bevestigd.

‘Ik weet het niet’, zegt ze. ‘Ergens blijf ik er toch rekening mee houden dat die twee, Xi en Li (Li Keqiang, de eerste minister) misschien toch iets zouden willen proberen veranderen.’

‘Xi loopt wel Mao Zedong te citeren’, zeg ik.

‘Ja natuurlijk’, zegt Ying. ‘Wat zou je willen. Dat is immers wat ze doen. Mao is een abstractie geworden. We zeggen wel eens: Xi draagt op zijn schouder een paal met twee manden eraan: één mand met pro-Mao, en een mand met anti-Mao Chinezen. Verliest hij één van die twee manden, dan valt zijn hele opzet in elkaar.’

‘Weet je wel,’ zegt ze, ‘dat je in boerenwoningen op het platteland vaak Mao naast Boeddha in het schrijntje ziet staan?’

En terwijl president Xi Jinping en zijn vrouw de voormalige zeer populaire zangeres Peng Liyuan in auto’s en in koetsen rijden en Xi met zijn onverstoorbare, nietszeggende, glimlachende gelaat waar nooit maar een gram rancune of revanche in doorschemert, koninginnen en prinsen begroet en graven en hertogen en al wie verder nog begroet wil worden, praat mevrouw Ying voort over de secretaris van Mao Zedong, die terugkwam in Peking met een rapport over de hongersnood (1958-’61) na de Grote Sprong Voorwaarts, en zich toen Mao niet geïnteresseerd bleek, ging verhangen in de studie van de Grote Roerganger. Dat, als affront en vingerwijzing, was een traditie bij Chinese literaten, als ze niet akkoord gingen met de politiek van de keizer. Nu leest ze een boek over wat er tijdens de Culturele Revolutie (1966-’76) met intellectuelen gedaan werd. ‘Verschrikkelijk! En ik kende een hoop van die mensen!’

Nu, zegt Ying zouden jongeren in de regering geen mond meer durven opendoen. Ze zouden ontslagen worden. Jonge mensen nu dreigen hun ethisch bewustzijn te verliezen, alleen geld telt immers nog. Niemand wil nog nadenken.

‘Als we daar niets tegen doen, loopt het op z’n einde met de Chinese beschaving.’

‘Je moet het zo zien’, zegt mijn jonge vriend Xiao Xi. ‘Een paar jaar geleden was ik kwaad. Als een drukkookpan. Iedereen was kwaad. Maar mettertijd lijkt de druk van de ketel te verdwijnen. We zijn jaren verder, de hemel is niet op ons hoofd gevallen, we leven nog. De woede lijkt weg te ebben al is er niets veranderd. Misschien word ik elk jaar een beetje normaler. Wellicht betekent dat alleen dat de regeringspropaganda verfijnder werkt. Of dat ik me comfortabeler voel in mijn leven. Maar misschien ben ik aan het verliezen, compromissen aan het aangaan, aan het aanpassen. Diep in mezelf voel ik dat ik mezelf aan het verliezen ben.’

We zitten bij slecht eten in een restaurantje aan de rand van de stad. Xiao Xi ziet er vrolijk uit. Het gaat goed met hem, en toch zou hij zijn baan willen opzeggen. Hij kijkt niet meer naar televisie. De centrale tv-zender CCTV was vroeger de enige bron van informatie hier, maar die verliest steeds meer van zijn invloed op de jongeren, die kennen die uitleg stilaan wel. Of de regering de waarheid vertelt of niet, maakt hen niet uit. Het zijn de beursberichten die tellen, voor de rest geven ze geen fluit voor wat omgaat. Men kijkt naar tv-series, familiedrama’s, flauwekul, allemaal strikt gecontroleerd maar goed gemaakt, men slikt het. De mensen voelen er zich goed bij.

‘Balletjes, die de regering voor ze uit gooit, daar kijken ze naar, dat leidt de aandacht af van de échte dingen. Gele balletjes, hop. Harry Potter. Ze hebben er een systeem van gemaakt: bij elke nieuwe catastrofe die plaats vindt wordt er snel een oplossing opgetoverd, dat wordt dan weer een balletje.’

Als hij nu president Xi Jinping rechtop in zijn zwarte limousine de grote militaire parade ziet schouwen, wordt hij daar niet warm of koud bij. ‘Hij lijkt wel een speelgoedpoppetje, uit Winnie the Pooh. De lui hebben hem dat soort koosnaampjes gegeven: Xi is Xidada (papa xi) en zij is Pengmama. We lachen er wat om, maar niet onvriendelijk.’

Men zegt dat Xi terug naar Mao op weg is.

‘Ik trek me dat niet noodzakelijk erg aan. Mao blijft heel belangrijk. Mijn grootmoeder vertelde me van de oude tijd. Maar jongere mensen geven daar niet meer om. Ik trek me dat niet aan. Mensen zullen zich aanpassen zolang je ze iets laat om van te leven. We zijn hier niet in Parijs. Mensen hier vinden hun familie belangrijker dan de politiek. We weten dat de geschiedenis hier in cirkels gaat. En we zitten nog in dezelfde cirkel, alleen in een latere fase. Maar wij, mijn vrouw en ik dan, voor ons ontbreekt er iets. Wij hebben geen geloof meer. Nergens in. De Chinese Communistische Partij, dat was iets om in te geloven, nu is het een job.’

Terwijl mevrouw Peng en de president naar Londen reisden, werd in Peking bekend gemaakt dat er nieuwe gedragsregels uitgevaardigd waren voor partijleden, dit vooral in het kader van de anticorruptiecampagne die onverminderd voorgaat, en van de nieuw verstrengde discipline voor het Chinese volk. Een paar nieuwe regels vallen op: het spuien van onnodige, onverantwoordelijke commentaar op regeringsbeslissingen is verboden, en ook extravagante eet- en drinkgelagen en golf spelen, en het onderhouden van ‘onbetamelijke sexuele betrekkingen met anderen’. Gele balletjes?

Verboden tentoonstelling van Magna Charta in Peking

Ter gelegenheid van het hoogfeest had de Britse ambassade in Peking het hoogst waardevolle middeleeuwse manuscript van de Magna Charta willen tentoon stellen op een universiteitscampus hier. De Magna Charta betekende de eerste beperking van de koninklijke macht – de staatsmacht – tegenover haar burgers. Een krachtig signaal, dat de staatsmacht in Peking niet onverschillig laat. De expositie van het document in de universiteit werd dan ook verboden. In plaats daarvan kon het bekeken worden in de residentie van de Britse ambassadeur.

Maar first things first. Xi sloot in Londen voor tientallen miljarden investeringscontracten af. Riep op voor samenwerking in de voetbalsport. Zal een kerncentrale financieren. Hij is met premier Cameron naar de pub gaan bier drinken. Hij heeft een boom helpen planten in Chequers. Het zal een zelden gezien officieel bezoek geweest zijn, wellicht het slimste dat de Britse Conservatieve regering de afgelopen jaren verricht heeft (de beste aanwijzing daarvoor is wel de onverholen afkeuring van de geschokte Verenigde Staten). We zijn, zoals mijn vriend zegt, in dezelfde cirkel, zij het in een latere fase.