Chaos in de regering: mag Michel zonder consensus naar Marrakesh?

In de Kamercommissie Buitenlandse Betrekkingen stemmen de regerings- en oppositiepartijen (wellicht) over een resolutie die het licht op groen zet voor de goedkeuring van het VN-migratiepact door premier Charles Michel (MR), komende maandag in Marrakesh. N-VA blijft daartegen gekant en zal zich onthouden, maar zegt dat het niet uit de regering stapt. Hoe het dan verder moet, daar zijn zelfs grondwetspecialisten het niet helemaal over eens.

Op tafel van de commissie ligt een amendement van de meerderheidspartijen zonder N-VA (MR, CD&V en Open VLD) op het voorstel van resolutie over het VN-migratiepact, dat ook de steun krijgt van Ecolo/Groen, SP.A en CDH. De PS diende een eigen amendement in, dat stelt dat de Kamer het pact onvoorwaardelijk steunt.

In het amendement van MR, Open VLD en CD&V wordt de steun uitgesproken voor het VN-migratiepact. Daarnaast vraagt de tekst om overleg te steunen met de EU-lidstaten, die het pact steunen, om te komen tot een ‘explanation of position‘ die de steun aan het pact verduidelijkt.

Bocht

Dé vraag is nu wat de gevolgen zijn als de N-VA, dat zich mordicus tegen het pact verzet, tegenstemt of zich onthoudt.

Volg de laatste ontwikkelingen in onze live

De partij kondigde eerder, bij monde van voorzitter Bart De Wever en Kamerfractieleider Peter De Roover, aan dat ze deze regering niet meer steunt als het pact wordt goedgekeurd met een wisselmeerderheid – waar het naar uitziet – en Michel naar Marrakesh trekt.

Intussen lijkt N-VA toch een bocht te maken. Tegenover VTM-nieuws verklaarde De Roover dat de Vlaams-nationalisten niet uit de regering stappen, ook al wordt er voor het migratiepact gestemd. Vóór de start van de Kamercommissie bevestigde De Roover dat zijn partij gekant blijft tegen het pact en zal tegenstemmen, maar wees hij er tegelijkertijd op dat een resolutie de regering niet bindt.

Discussie

Daar bestaat echter nog altijd discussie over: is de resolutie wel degelijk bindend of heeft Michel een consensus van de regering nodig om naar Marrakesh te gaan? En wat met de positie van N-VA?

De Roover sprak maandag van een ‘constitutioneel probleem’ als premier Michel zonder goedkeuring van de voltallige regering toch naar Marrakesh gaat, maar dat klopt niet volgens grondwetspecialist en onafhankelijk Kamerlid Hendrik Vuye (ex-N-VA). ‘Dat de regering in consensus beslist, is een politieke en geen rechtsregel. Doorgaans is dat zo, maar de premier kan perfect zonder goedkeuring van de N-VA maar met de steun van het parlement naar Marrakesh om het pact goed te keuren’.

De betekenis van besluitvorming in consensus is genuanceerd, stelt Toon Moonen, grondwetspecialist aan de Universiteit Gent. ‘De vraag is hoe die collegialiteit in de praktijk werkt. In het dossier van de nachtvluchten onder de regering-Verhofstadt betekende dat bijvoorbeeld dat Ecolo de regering verliet. In de regering blijven betekent: verantwoordelijkheid dragen voor de beslissing.’

‘Enerzijds kan je dus beargumenteren dat de premier geen grondwettelijk mandaat heeft om naar Marrakesh te gaan, anderzijds kan je ook stellen dat als de N-VA in de regering blijft, ze voor die beslissing verantwoordelijk wordt. Het is voor de interpretatie van de feiten ook relevant dat het proces naar Marrakesh al lang loopt. De N-VA heeft de premier blijkbaar niet tegengehouden toen die naar New York ging om te verklaren dat België het pact mee zal ondertekenen’, aldus Moonen.

Stefan Sottiaux, grondwetspecialist aan de KU Leuven, wijst erop dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen wat het parlement beslist en wat de regering beslist. ‘Zaken die ons land internationaal vertegenwoordigen, behoren tot de beslissingsbevoegdheid van de uitvoerende macht, de regering dus.

‘Premier Michel zegt dat hij een mandaat heeft. Als N-VA een en ander wil verhinderen, moet de partij eigenlijk uit de regering stappen. Doet ze dat niet, dan stemt ze de facto in met het standpunt van de andere partijen. Stapt N-VA er toch uit en gaat Michel vervolgens met een regering van lopende en de steun van het parlement naar Marrakesh, dan zou dat du jamais vu zijn. Dan stelt zich juridisch een gevaarlijk probleem. Of hij moet hen vervangen door andere ministers. Maar een resolutie lost zijn probleem niet op.’

Volgens Moonen is er wel een precedent. ‘Nadat de regering Leterme in 2010 was gevallen, besloot de Kamer in te stemmen met de Belgische deelname aan de militaire operatie in Libië’, aldus Moonen.

Vlaams Belang-Kamerlid Filip Dewinter kondigde al aan dat hij naar de Raad van State stapt als de resolutie over het VN-migratiepact wordt goedgekeurd en premier Michel naar Marrakesh gaat. ‘Als de premier naar Marrakesh trekt zonder de steun van alle meerderheidspartijen handelt de regering illegaal. Ze pleegt dan in feite een staatsgreep aangezien de regering collegiaal moet beslissen’, stelt Dewinter. Hij wil de raad vragen of de regering wel naar Marrakesh kan gaan als één partij van de meerderheid dat niet wil. ‘Dat kan nog vandaag gebeuren’, aldus het Vlaams Belang-Kamerlid.

Valt de regering alsnog?

Het blijft dus koffiedik kijken hoe het nu verder moet. Naast de verschillende scenario’s die de afgelopen dagen de ronde deden, wees Vuye voor aanvang van de vergadering ook nog op de mogelijkheid dat Michel, in theorie, in geval van een vertrouwensbreuk aan de koning kan vragen om ministers ontslag te verlenen, als de N-VA-ministers niet zelf opstappen. Dat scenario wordt bevestigd door Moonen.

Als Michel I alsnog zou vallen, dan moet de premier naar de koning het ontslag aanbieden en gaat de regering in lopende zaken. ‘Dat betekent niet dat deze regering niets meer kan doen,’ legt Vuye uit. ‘Een regering gaat in lopende zaken omdat het parlement haar niet meer kan controleren. Maar zolang ze de vereiste goedkeuring van het parlement krijgt, bijvoorbeeld voor buitenlands beleid, kan ze nog beslissingen nemen.’

‘Puin ruimen’

Hier en daar wordt opgeworpen dat N-VA de facto al met het pact heeft ingestemd omdat het twee jaar lang mee kon onderhandelen. Vuye: ‘Dat is eigenlijk de vraag van de kip of het ei. Geen rechter kan daar ooit over oordelen. Er valt natuurlijk wel iets voor te zeggen dat het heel vreemd is dat je mee onderhandelt en dan uiteindelijk je kar keert. Ook een belangrijk gegeven: dat Michel voor de Algemene Vergadering van de VN verklaarde dat ons land het pact zou goedkeuren, gebeurde normaal gesproken toch ook met instemming van de regering?’

Volgens Vuye, die zelf ook tegen het pact gekant is, is er bovendien nog veel discussie over wat er precies gestemd wordt. ‘Dit VN-pact komt er sowieso, ongeacht wat ons land doet’, benadrukt hij. ‘Hadden we het kunnen voorkomen? Ja. Maar de N-VA heeft dat niet gedaan. Nu is het puin ruimen.’