‘Cash geld als ontwikkelingssamenwerking: basisinkomen is de basis van economische ontwikkeling’

De filosofie van het basisinkomen kan ook binnen ontwikkelingssamenwerking vruchten afwerken, schrijft Kamerlid Nele Lijnen (Open VLD). ‘Onze klassieke recepten bieden geen structurele oplossing in de strijd tegen extreme armoede.’

In de hoorn van Afrika worden 20 miljoen mensen bedreigd met zware ondervoeding. Hongersnood woedt in Zuid-Soedan en dreigt in Somalië, Nigeria en Jemen. De ergste humanitaire crisis sinds 1945 volgens de Verenigde Naties. Nochtans blijft men internationaal liever investeren in systemen die armoede en conflicten niet uit de wereld helpen. Cash transfers, waarbij het geld rechtstreeks aan de inwoners wordt gegeven, is de meest efficiënte vorm van hulp. Dat werd reeds succesvol aangetoond in Namibië en India. µ

In 2014 beslist de Indiase overheid om tegen 2019 zestig miljoen huishoudens van een toilet te voorzien. Twee jaar en tien miljoen wc’s later stelde men vast dat weinig mensen die toiletten gebruiken. Men bewaart er geitjes of kleren, en gaat nog steeds in het veld de behoefte doen. De overheid experimenteert er zelfs mee om mensen financieel te belonen als ze naar het toilet gaan. “We hebben er nooit om gevraagd, en nu zitten we ermee”, aldus een gewone Indiër tegen een journalist.

Hoe lossen we de extreme armoede in de wereld op? Het is de centrale vraag in zowat alle ontwikkelingsprojecten. Elk jaar spenderen overheden, organisaties en individuen miljarden om armoede de wereld uit te helpen. Goede bedoelingen te over, maar onze klassieke recepten bieden geen structurele oplossing. Helpt het om via enorme projecten miljoenen toiletten te bouwen in India?

Nee, zo schreef Efosa Ojomo, onderzoeker aan de Harvard Business School, in de Britse krant The Guardian eerder dit jaar; het uitbannen van armoede is immers niet hetzelfde als het creëren van welvaart. Dat eerste zet te vaak in op het aanleveren van wat we denken dat mensen nodig hebben (toiletten, voedsel, enz.). Het tweede wil ervoor zorgen dat mensen middelen zelf zo efficiënt mogelijk inzetten.

We moeten durven inzetten op een volledig nieuwe strategie. Laat ons daarbij vertrekken vanuit het individu. Cash geld is daarvoor de meest efficiënte oplossing.

Een rapport van de Britse denktank Overseas Development Institute (ODI) toont aan dat de cash transfers een sterk instrument zijn, dat weliswaar een genuanceerd debat verdient. Op basis van 165 studies(!) over 15 jaar vindt men:

Overall, the evidence confirms that cash transfers can be a powerful policy instrument and highlights the range of potential benefits for beneficiaries. The vast majority of studies reporting statistically significant results showed that cash transfers contribute to delivering the outcomes that policy-makers intend to achieve. This finding is particularly impressive given its consistency across the critical outcome areas and high number of indicators covered by this review.

Het bekendste bewijs is een proefproject met steun van Unicef in India, waarover ondermeer Guy Standing het boek ‘Basic Income: A Transformative Policy for India’ schreef. 6000 mannen, vrouwen en kinderen in negen Indische dorpen kregen een maandelijks basisinkomen gedurende anderhalf jaar. Het bedrag was onvoorwaardelijk. Het project was universeel. Elke volwassene kreeg individueel geld (moeders kregen het geld van de kinderen), waardoor de positie van de vrouw versterkte. De emancipatorische waarde gaat zoveel verder dan een som geld. De resultaten waren overweldigend positief. Een verbeterde gezondheid bij de deelnemers, meer ondernemers (waaronder veel vrouwen), meer spaargeld, minder schoolverlaters, enz. Er werd vastgesteld dat de overgrote meerderheid het geld wijselijk besteedde. De paternalistische verwachting dat mensen hun geld zouden vergooien aan bv. alcohol werd sterk ontkracht. Nee, deze mensen gebruikten hun geld voor hun kinderen en hun toekomst, net zoals u en ik dat ook zouden doen.

Terwijl bestaande (corrupte) systemen in de Indische sociale zekerheid focussen op de standaard doelen van een sociale zekerheid, heeft het basisinkomen het potentieel van een ware transformatie: economische groei, persoonlijke ontwikkeling en emancipatie.

Cash transfers als instrument van ontwikkelingssamenwerking kennen jammer genoeg nog maar een voorzichtige start. Maar er zijn moedige durvers. De organisatie Eight ging er in 2017 actief mee aan de slag in Oeganda. Het geeft gedurende 2 jaar een onvoorwaardelijk basisinkomen aan alle inwoners van een dorp in Oeganda. Het experiment wordt onafhankelijk geëvalueerd door de Universiteit Gent met een nulmeting, 2 opvolgonderzoeken in 2017 en 2018 en een eindevaluatie in 2019. De Universiteit van Wageningen zal betrokken zijn bij de opschaling van het experiment. Eight doet het pilootproject op kleine schaal om er ook uit te kunnen leren en het daarna op grotere schaal in meer dorpen te introduceren. Steven Janssens en Jenne Decleir maken een documentaire dat het verhaal van dag tot dag opvolgt.

Eight gaat resoluut voor het ontwikkelen van innovatie in de sector van ontwikkelingssamenwerking: evidence based werken, efficiënte hulp en digitalisering.

Een cash transfer verhelpt voor de mensen in de Hoorn van Afrika niet alleen de meest extreme vormen van armoede, ondervoeding en hongersnood. Het biedt de Afrikanen vooral een toekomstperspectief. Een basisinkomen is immers dé basis van economische ontwikkeling. Het is koopkrachtinjectie en genereert allerlei nieuwe economische activiteiten. Plots is overleven geen doelstelling op zich meer: een eigen bedrijfje oprichten in combinatie met bijvoorbeeld een microkrediet ligt binnen handbereik. Kinderen naar school sturen om mee aan de toekomst te bouwen wordt een evidentie. En dat is precies net wat de Afrikanen nodig hebben: bottom-up timmeren aan de toekomst van hun volk, hun land en hun continent.