‘Burger meer macht en controle geven over het politieke debat? Daarvoor is actie op verschillende fronten nodig’

‘Het pleidooi voor een sterkere burgerdemocratie, dat we sinds de VLD-Beginselverklaring van ’92 op  onze congressen hebben herhaald, mag niet gereduceerd worden  tot een leuk zinnetje in teksten die stof liggen te vergaren’, schrijft Willem-Frederik Schiltz in een pleidooi voor stembusreferenda.

Willen we de werkloosheidsuitkering beperken in de tijd? Euthanasie mogelijk maken bij dementie? Softdrugs legaliseren? Of net niet? Daarover zou je bij de verkiezingen zélf kunnen stemmen. En burgers beslissen zelf wélke vragen gesteld worden. Ten minste als het van de leden van Open Vld afhangt. Zij kozen er op het jongste congres voor om de burger meer het stuur in handen te geven bij verkiezingen, door de weg van de ‘stembusreferenda’ in te slaan. Dit systeem is, als ‘ballot measures’, vooral in de Verenigde Staten erg populair. Het gaat verder dan het bekende liberale standpunt rond referenda en zet het de deur open naar een échte participatiecultuur. 

‘We moeten de kloof tussen de politiek en de burger dichten.’ Het is een open deur intrappen, want al decennia wordt erover gedebatteerd en lezen we slimme analyses over die illustere kloof. En ze is reëel. Verkiezing na verkiezing stellen we vast dat politiek en burgers naast elkaar praten. Eerbare compromissen, nuance en complexiteit gaan verloren in hoog oplaaiend populisme. Het vertrouwen in de politiek staat in de kelder en in plaats van daar een echt antwoord op te geven, rijden we ons vast in een partijpolitieke opbodcultuur met als enig gevolg dat het eerbare compromis een
non-beslissing wordt, uitstelgedrag bij uitstek opduikt bij dringende problemen en complexe dossiers in valse tegenstellingen worden samengevat. Als we die kloof niet dichten, onder andere door de overmacht van de particratie aan te pakken, dan dreigt de politieke daadkracht volledig verlamd te geraken, te stollen. Wilskracht en nuchterheid zijn nodig om dit op te lossen. We moeten met overtuiging het pad van burgerparticipatie inslaan en stappen vooruit zetten.  Het Liberaal
Vuur-congres afgelopen zaterdag heeft zo een belangrijke stap gezet. Ik kan alleen maar hopen dat anderen volgen.

Wat betekent dat nu? Als liberalen vertrouwen wij in de eerste plaats de burger, niet het ene of het andere overheidsniveau. Het pleidooi voor een sterkere burgerdemocratie, dat we sinds de
VLD-Beginselverklaring van ’92 op  onze congressen hebben herhaald, mag niet gereduceerd worden  tot een leuk zinnetje in teksten die stof liggen te vergaren. Het is een oprecht streven naar een levendige democratie. Een democratie die niet wordt gedomineerd door belangengroepen of politieke partijen, maar waarin de burger zelf centraal staat. Meer nog, waarin de burger echt beslist.

Hoe kunnen we die burger meer macht en controle geven over zijn of haar stem en het politieke debat? Er is daarvoor actie op verschillende fronten nodig. Dit weekend schoven de leden van Open Vld alvast een vernieuwend idee naar voren op het vlak van burgerparticipatie: de invoering van stembusreferenda. Dit is meer dan het organiseren van referenda tijdens de verkiezingen. Niet alleen gaat het om een aantal voorstellen of vragen die op je kiesbrief terechtkomen. Wat op zich ook al een verbetering zou zijn. We zetten nog een stapje verder: het zullen voor ons niet de regering of politieke partijen zijn die die vragen voorleggen. Elke vraag die wordt voorgelegd, moet gedragen worden door een burgerinitiatief. Niet partijen, maar burgers beslissen dus rechtstreeks, via petities, welke vragen worden voorgelegd.

De dynamiek die zo ontstaat, rukt echte macht weg van de partijhoofdkwartieren. Het zijn dan niet langer partijstrategen, slimme marketingconsultants of mediaredacties die proberen te beslissen waarover de verkiezingen draaien. Die macht komt duidelijk bij de burger te liggen. Het zal niet langer mogelijk zijn om het eigen programma zomaar in de mond van de kiezer te leggen. Minstens voor de vragen die voorliggen, zal het duidelijk zijn wat de meerderheid van onze burgers echt wilt.

Partijen en kandidaten zullen daardoor rekening moeten houden met wat burgers op de politieke agenda zetten, niet omgekeerd. Politieke debatten zullen zo niet meer enkel kunnen gaan over de wenslijstjes die op strategische meetings worden bedacht, maar antwoorden moeten opleveren op de debatten die burgers willen voeren. Als politici zelf ook vragen willen voorleggen, zullen ze net als elke burger de noodzakelijke handtekeningen moeten verzamelen. Of een verkozene daarna lid van meerderheid of oppositie wordt, zij zullen zich bij de volgende verkiezingen allemaal moeten verantwoorden voor wat ze met die uitslagen gedaan hebben.

Met dit voorstel geven we de politieke agenda opnieuw in handen van de burgers. We geven hen een plaats in de politieke keuken.  Maar politieke vernieuwing mag daar niet stoppen. In plaats van een complexe en technische burgerbevraging, moet het debat over burgerpanels, aanpassingen van kieskringen of een federale kieskring, en bijvoorbeeld panacheren nu eindelijk uit de startblokken schieten. Partijen die zich nog langer in een ivoren toren proberen te verschansen, moeten met de burger geconfronteerd worden. Daarvoor is een echte en werkende participatiecultuur noodzakelijk en de stembusreferenda zijn een haalbare en nodige stap daarnaartoe. Want burgers zullen rechtstreeks hun mening kenbaar kunnen maken en hebben ook zelf in de hand over welke onderwerpen het gaat. Dit is een democratische vernieuwing die onze instellingen, wat mij betreft, op hun grondvesten mag doen daveren. Enkel zo kunnen we ons systeem hervormen om het opnieuw in staat te stellen om  grote en complexe uitdagingen met daadkracht en succes aan te pakken.

Willem-Frederik Schiltz is fractieleider van Open VLD in het Vlaams parlement.