Burgemeester De Wever onderhandelt stilaan onder tijdsdruk

Terwijl partijvoorzitter Bart De Wever en zijn N-VA premier Michel in het nauw drijven, onderhandelt burgemeester Bart De Wever over een nieuw stadsbestuur in Antwerpen. Stilaan dringt de tijd.

In Antwerpen voert de N-VA van Bart De Wever (23 zetels op 55) gesprekken met aftredend coalitiepartner Open VLD (2 zetels), met als kopman Philippe De Backer, en oppositiepartij SP.A (6 zetels), waar het trio Tom Meeuws/Jinnih Beels/Yasmine Kherbache de onderhandelingen voert. Dat zou een beperkte maar werkbare meerderheid van 31 zetels op de 55 kunnen opleveren, groter dan een voortzetting van de aftredende coalitie N-VA/CD&V/Open VLD (sinds 14 oktober goed voor 28 zetels op de 55).

De Gazet Van Antwerpen ontwaart vooruitgang in de gesprekken, en had het op de site zelfs over een mogelijk ‘Kerstakkoord’ – mogelijk zouden de onderhandelaars dit weekend al kunnen terugkoppelen naar hun partijbesturen. De papieren krant van diezelfde Gazet is voorzichtiger: de gesprekken over de formatienota van De Wever zijn afgerond en iedereen wacht nu op de eigenlijke formateursnota, met daarin het hele bestuursakkoord in concrete punten. Dat kan vlug gaan, maar ook nog even duren. Over elk punt moet een akkoord zijn voor het geheel van alle partijen de zegen krijgt. Dat beamen ook de onderhandelaars.

Zowel rechts als links willen af van de ideologische loopgravenoorlog tussen meerderheid en oppositie, die ook de stad maatschappelijk in tweeën sneed.

Toch lekte tot nu toe weinig uit van de onderhandelingen. Dat is tegelijk een goed teken – de meningsverschillen blijven binnenkamers – en een minder goed teken – er is ook nog geen signaal van een groen licht. Als er al iets uitlekt, is het wel dat er ernstig wordt gepraat.

De Antwerpse SP.A heeft de ambitie om het beleid op sociaal vlak bij te sturen, en de N-VA is niet tegen een meer ‘verbindende’ koerscorrectie. Zowel rechts als links willen af van de ideologische loopgravenoorlog tussen meerderheid en oppositie, die ook de stad maatschappelijk in tweeën sneed. Er is ook eencommon groundvoor een vernieuwd sociaal beleid. Ex-burgemeester Patrick Janssens (SP.A) schreef in 2011 een boek over stedelijk sociaal beleid met als titelVoor wat hoort wat. Tegen zo’n duidelijke deal, waarbij mensen die sociale voordelen genieten op een of andere manier ook zelf hun verantwoordelijkheid moeten tonen, zegt de N-VA niet bij voorbaat nee. Hoe dan ook engageert Bart De Wever zich voluit tijdens de stedelijke onderhandelingen. Zelfs op het hoogtepunt van de Marrakesh-crisis heeft hij niet één keer gevraagd om een vergadering met de kandidaat-coalitiepartners af te gelasten ofte verplaatsen. En hij heeft zich ook geen enkele keer laten vervangen: Bart De Wever is kandidaat-burgemeester, en dus leidt hij de gesprekken zelf.

Maar hoewel er ernstig gesproken wordt, valt ook te horen ‘dat de meningsverschillen ineens zéér groot blijken telkens als het ideologisch wordt’. Vandaar dat op dit moment nog niemand een goede afloop durft te voorspellen. Ook dat verklaart de stilte van de onderhandelaars.

Als het over de inherente ideologische meningsverschillen gaat, zeker tussen de N-VA en de SP.A, komt de dubbele functie van Bart De Wever onvermijdelijk ter sprake: een burgemeester treedt vaak pragmatisch op, een partijvoorzitter heeft al snel een uiterst politieke rol, en zoals De Wever die zelf al vijftien jaar invult aan het hoofd van de N-VA: ook een ideologische. De toekomstige coalitiepartners zouden graag een ‘firewall’ zien tussen beide functies. Of dat realistisch is, is een andere vraag, zo bleek opnieuw tijdens de Marrakesh-crisis. Hicham El Mzairh, een van de nieuw verkozen SP.A-raadsleden, zei dat hij ‘bereid was De Wever een kans te geven’ maar natuurlijk niet als de N-VA ‘een extreemrechtse campagne voert’. Op sociale media deed hij de partij af als ‘het vuilnis’. El Mzairh dreigde er ook mee de SP.A te verlaten en als onafhankelijke zitting te hebben, een zet waarmee hij in de buurt zou raken van het wereldrecord partijontrouw, door nog vóór de eedaflegging ontslag te nemen. Het illustreert andermaal dat de stilte ook een dekmantel is om eventueel protest te smoren. Ook als dat protest dient om zich persoonlijk te profileren – er moeten straks nog gemeentelijke functies verdeeld worden in Antwerpen.

Achter dit brede politieke verhaal schuilen ook concrete tactische en strategische overwegingen.

Dat probleem speelt natuurlijk het meest bij de SP.A. De voorbije jaren gaf Bart De Wever ‘de socialisten’ de schuld van alles wat er fout liep in dit continent, dit land en zeker in zijn stad. Tegelijk vinden veel SP.A’ers het vreemd dat uitgerekend hun partij De Wever een tweede ambtstermijn gunt door met hem te onderhandelen – indien de SP.A níét meedoet, had De Wever aan tafel moeten zitten met de CD&V van Kris Peeters, en die partij had hem voortdurend kunnen chanteren, omdat het nieuwe college amper één zetel op overschot zou hebben. Maar achter dit brede politieke verhaal schuilen ook concrete tactische en strategische overwegingen. Bijvoorbeeld: quid Jinnih Beels? Op het nationale SP.A-hoofdkwartier, aan de Brusselse Grasmarkt, maken ze er geen geheim van dat Beels een uitstekende topkandidate zou zijn bij de volgende federale of Vlaamse verkiezingen, in mei 2019 of – als de regering-Michel valt – vroeger. Maar als Beels schepen wordt in Antwerpen kan ze bij de komende verkiezingen moeilijk nog lijsttrekker zijn in Antwerpen, wegens de nieuwe cumulregels die SP.A-voorzitter John Crombez heeft ingesteld.

Marionet van Dewinter

Kortom, zolang er nog geen definitief akkoord is over de uiteindelijke formateursnota, is er altijd het risico dat niet alleen spanningen tussen maar ook binnen de partijen de afloop negatief kunnen bepalen. Dat risico is niet groot, maar het bestaat. Bovendien is er stilaan de tijdsdruk: Bart De Wever rest elke dag minder tijd om tot een goed en werkbaar akkoord te komen voor de grootste stad van het land. In principe moet binnen de veertien dagen alles uitgeklaard zijn, al heeft de burgemeester van Antwerpen nog enige marge. Johan Ackaert, hoogleraar aan de Universiteit Hasselt en specialist in lokale besturen, legt de procedure uit: ‘Hoe dan ook moet de nieuwe gemeenteraad tijdens de eerste 5 werkdagen van januari 2019 geïnstalleerd worden, ten laatste op maandag 7 januari. Het decreet zegt ook dat de voordracht voor het nieuwe schepencollege ten laatste 8 kalenderdagen voor die installatievergadering binnen moet zijn bij de algemeen directeur, de vroegere stadssecretaris, ofwel ten laatste 30 januari. Op die zitting zal de algemeen directeur eventueel vaststellen dat hij geen voordracht voor een nieuw college heeft ontvangen. In dat geval moet binnen de 14 dagen, dus na half januari, een nieuwe zitting van de gemeenteraad plaatsvinden. Ondertussen blijft het aftredende schepencollege in functie, om de continuïteit van het bestuur te garanderen.’

‘Op die tweede zitting kan de gemeenteraad overgaan tot de verkiezing van de nieuwe schepenen. Dat verloopt volgens een decretale procedure waarin uiteindelijk ook de mogelijkheid voorzien is dat men overgaat tot een geheime stemming, en ter plaatse kunnen schepenkandidaturen nog mondeling worden voorgedragen.’

Zo’n zitting riskeert dus een hoogst oncontroleerbaar gebeuren te worden. Johan Ackaert: ‘Maximaal tot de tweede helft van januari: meer tijd heeft De Wever niet in Antwerpen om een nieuw bestuur op de rails te krijgen.’

De aanduiding van de burgemeester verloopt volgens een andere procedure. De helft van de gemeenteraadsleden en de helft van de verkozen N-VA’ers moeten Bart De Wever voordragen bij de Vlaamse minister van Binnenlands Bestuur, Liesbeth Homans (N-VA).

In theorie zou de Antwerpse gemeenteraad een ‘constructieve motie van wantrouwen’ kunnen stemmen waarbij er alscoup de théâtreook een andere burgemeester gekozen wordt. In de praktijk kan dat niet. Zelfs als Groen, SP.A, Open VLD en CD&V daarvoor in zee zouden gaan met PVDA (wat Open VLD en CD&V voor de verkiezingen zo goed als uitgesloten hebben), heeft zo’n onwaarschijnlijk bondgenootschap van vijf partijen amper 26 zetels op de 55, wat 2 zetels te weinig is.

En dan is er nog die laatste piste. Filip Dewinter heeft aan ‘formateur’ De Wever persoonlijk de hulp van zijn fractie aangeboden om Antwerpen te behoeden voor een nieuwe linkse greep naar de macht.

Vooral omdat Filip Dewinter (Vlaams Belang) zelf een andere optie verkiest. Hij wil geen handlanger zijn van links om Bart De Wever te wippen. Integendeel: Dewinter heeft aan ‘formateur’ De Wever persoonlijk de hulp van zijn fractie aangeboden om Antwerpen te behoeden voor een nieuwe linkse greep naar de macht. Bij eventuele onbestuurbaarheid zou de Vlaams Belang-fractie (6 zetels) daarom vanuit de oppositie gedoogsteun willen geven aan de N-VA. Samen halen beide Vlaams-nationalistische partijen 29 zetels op de 55, een feitelijke meerderheid. Dat aanbod heeft Dewinter nog eens tot in detail herhaald in Knack: er zouden stemafspraken gemaakt kunnen worden, Vlaams Belang zou het quorum helpen garanderen om te kunnen vergaderen, en helpen verhinderen dat de andere Antwerpse oppositiepartijen het bestuur zouden bemoeilijken door te gaan filibusteren. Bart De Wever gruwt van zo’n scenario. Ook al krijgt de N-VA steeds meer kritiek dat ze opschuift richting Vlaams Belang, de burgemeester van Antwerpen wil zelf geen marionet worden van een andere politicus, en zeker niet van Filip Dewinter.