Bruno Tobback: ‘Ik deel de verontwaardiging over de absurde manier van ordehandhaving via GAS-boetes’

‘Als de economie opnieuw aantrekt, zijn jongeren meestal ook de eersten die opnieuw werk vinden’, zegt sp.a-voorzitter Bruno Tobback optimistisch. Maar terwijl het met die economie nu net even niet wil vlotten, riskeren mensen van 14 jaar een GAS-boete als ze voor overlast zorgen. En als jongeren daar bezwaar tegen maken, wordt hun stem op democratische wijze genegeerd. Al ziet Tobback dat toch iets genuanceerder.

De werkloosheid blijft een probleem, ook bij de jeugd. In uw visietekst, die op het sp.a-congres in juni werd voorgesteld, komt ondernemerschap vaak terug als activeringsoplossing. Maar enkele federale maatregelen, zoals bijvoorbeeld de Starters-bvba, zijn niet van de grond geraakt.

Bruno Tobback: Dat ga ik niet ontkennen. Het is op dit moment niet duidelijk of dat komt omdat het instrument niet goed is of door de economische omstandigheden. De jeugdwerkloosheid piekt ook altijd in tijden van economische crisis en is erg conjunctureel: als de economie opnieuw aantrekt, zijn jongeren meestal ook de eersten die opnieuw werk vinden. Met uitzondering van de laag- of ongeschoolde jongeren. Bij hen sleept de werkloosheid langer aan en merk je dat er een generatiewerkloosheid ontstaat. De S-bvba is maar één van de instrumenten om ondernemerschap te stimuleren. We moeten er ook voor zorgen dat jongeren betaalbare en aantrekkelijke werknemers zijn voor bestaande ondernemingen.

Je kon toch al van in het begin zien aankomen dat die maatregel niet structureel zou werken. Banken geven jonge starters geen krediet. Had de regering niet meer kunnen doen?

Bruno Tobback: Er ís al veel gedaan. Tot mijn grote spijt hebben we die banken wel eerst moeten rechthouden, anders zou er van kredietverlening helemaal geen sprake meer zijn geweest. Maar nu ligt het Bankenplan (een voorstel van Kris Peeters om de financiering van kredieten door banken weer aan te zwengelen, nvdr.) op tafel.

Er bestaat trouwens niet één enkele toveroplossing. Jobs creëren vereist een aanpak van zowel de loonlastproblematiek als de onzekerheid over de economische groei. Die onzekerheid kan de Belgische overheid niet op haar eentje wegnemen. Europa is het enige continent waar de mensen de hele tijd te horen krijgen dat de economische situatie zal verslechteren. In die context kun je zoveel goede maatregelen treffen als je wilt. Zolang er geen vertrouwen is, zullen die maatregelen nooit helemaal renderen. We moeten dus opnieuw vertrouwen creëren. Als we dat niet kunnen, is iedere vorm van ondernemerschap gedoemd om te mislukken.

Jongeren die wel een diploma halen, beginnen tegenwoordig vaak onder hun niveau.

Bruno Tobback: Dat is soms lastig. Voor sommigen is die keuze tijdelijk of bewust en hoeft ze geen probleem te vormen. Ik denk dat we vooral heel voorzichtig moeten zijn met het uit de hand laten lopen van activering op een contraproductieve manier. Iedereen die kán werken, moet ook een inspanning leveren om te werken. Als overheid en gemeenschap investeren we daar samen in, dus we moeten daar ook samen op toezien en er desnoods druk achter zetten. Je mag die druk echter nooit zover laten gaan dat je iedere werkloze perse moet beschouwen als iemand die dat zelf gezocht heeft en dus maar bereid moet zijn om eender welke job aan te nemen.

Op sommige vlakken zijn we aan het doorschieten in het culpabiliseren. Ik heb er niets op tegen dat je leefloontrekkers een tegenprestatie laat leveren, maar ik vind het wél onzinnig om iemand met een diploma als tegenprestatie de straat te laten schoonvegen. Als een aantal collega’s dat wil opnemen als strijdpunt, so be it. Dat heeft trouwens niets te maken met politieke ideologie: in Rotterdam hebben de sociaaldemocraten aan een gelijkaardig systeem meegewerkt. Ik geloof er alleen niet in.

Wat vindt u van een basisinkomen voor iedereen, waarbij iedereen ongeacht de werksituatie een vast bedrag krijgt toegewezen?

Bruno Tobback: Dat vind ik geen goed plan. Zo’n basisinkomen is in de praktijk immers altijd te laag om van te kunnen leven. Daarmee stel je hetzelfde probleem dus op een andere manier. Voor iemand die naast zijn basisinkomen kan bijverdienen, kan het misschien een tijdelijk vangnet zijn, maar voor een tachtigjarige die verder geen inkomen heeft, betekent zo’n basispensioen net zo goed armoede.

Ik vind onze bijstandssystemen veel valabeler dan een vast bedrag waarbij iedereen verder zijn plan moet trekken. Ik denk dat onderwijs een absolute prioriteit blijft. Vandaar ook de onderwijshervorming waar we in de Vlaamse regering nu al zo lang voor vechten. Ons onderwijs is goed, maar niet goed genoeg. Te veel jongeren studeren af zonder diploma en het systeem moedigt schoolmoeheid aan. We moeten jongeren de tijd geven om zich te oriënteren en hen de kans geven om te kiezen voor wat hen motiveert, los van het prestige of de kostprijs ervan. We moeten er ook voor zorgen dat jonge schoolverlaters werkervaring kunnen opdoen.

Tot slot is het belangrijk oog te hebben voor de jongeren die afstuderen met een minder aantrekkelijk diploma. Een grote groep holt van het ene dag-contract naar het andere. Dat is uitzichtloos, op die manier kan je nooit een leven opbouwen. De splitsing op de arbeidsmarkt tussen wie wél een gegeerde opleiding heeft genoten en zij die dat niet hebben gedaan, is een uitdaging. Er mag geen maatschappij op twee snelheden ontstaan.

Er heerst bij jongeren het gevoel dat er door de politiek niet naar hen geluisterd wordt. Zijn de beschikbare inspraakkanalen voldoende?

Bruno Tobback: Ik heb niet het gevoel dat het zo moeilijk is om iets te zeggen als je wat te zeggen hebt. Ik krijg hier om de haverklap organisaties en individuen over de vloer. Er is ook niets makkelijker dan je aan te sluiten bij bijvoorbeeld onze jongerenafdeling. De inspraakkanalen zijn nog nooit zo open geweest als vandaag.

Een mening ventileren of partijlid worden, is misschien gemakkelijk, maar er wordt vervolgens niet altijd iets concreets mee gedaan. Op uw partijcongres in juni waren de jongsocialisten bijvoorbeeld sterk gekant tegen de uitbreiding van de GAS-wet, wat overigens ook geldt voor de jongerenafdelingen van de andere Vlaamse partijen. Uiteindelijk werd u dan opgetrommeld om iedereen weer in het gareel te krijgen. Luistert u wel naar hen?

Bruno Tobback: Op dat congres hebben de jongsocialisten amendementen ter stemming voorgelegd en een aantal daarvan heeft het niet gehaald. Dat is gewoon een kwestie van democratie en heeft niets te maken met al dan niet naar jongeren luisteren.

De hele kwestie ging toch specifiek over jongeren, de GAS-wet wordt tegen hen gebruikt.

Bruno Tobback: (beslist) Nee, nee, nee! Tachtig procent van de GAS-boetes wordt uitgedeeld voor sluikstorten. Niet echt iets voor de jeugd. De overgrote meerderheid van de GAS-boetes heeft niets te maken met jongeren. Er zijn inderdaad een aantal gemeenten die de GAS-wetgeving onzinnig toepassen. Aan de andere kant denk ik ook niet dat dit soort problemen door het gerecht aangepakt moet worden. Willen we nu echt dat iedereen die op een fuif te veel lawaai maakt, voor de jeugdrechter wordt gebracht? Wanneer een jongere die bijvoorbeeld vandalisme heeft gepleegd, voor de jeugdrechter verschijnt, is het meestal al te laat.

U zegt zelf dat de GAS-wet in enkele gemeenten goed wordt toegepast en in andere niet. Heeft iemand die in een stad of gemeente zonder sp.a-burgemeester woont, dan gewoon pech?

Bruno Tobback: Dan moeten die mensen maar voor een ander stemmen, hé. Dat is gewoon een onderdeel van de democratie dat je moet accepteren. Er zijn heel veel wetten die federaal worden opgesteld en waar de democratisch verkozen lokale overheid verder haar ding mee doet. Ik deel de verontwaardiging over de absurde manier van ordehandhaving via de GAS-wetgeving in enkele gemeenten. Maar of dat nu met GAS-boetes gebeurt of door het geven van specifieke opdrachten aan de politie om jongeren te pesten: een gemeentebestuur met dat soort mentaliteit, zal toch altijd manieren vinden. De enige manier om zoiets tegen te houden, is stemmen voor een ander gemeentebestuur. Dat is democratische transparantie.

Democratische transparantie, allemaal goed en wel, maar de scheiding der machten is sinds de aanpassing van de wet in 2005 toch weg?

Bruno Tobback: De GAS-boetes zijn ook uitdrukkelijk géén strafrechtelijke sancties, maar een vorm van sensibilisering. Eén van de grote kwaliteiten van de huidige wet is dat sancties voor minderjarigen pas in allerlaatste instantie uit een boete kunnen bestaan, na consultatie en overleg met de ouders.

Nogmaals, ik deel de bezorgdheid: als linkse politicus vind ik dat je altijd wantrouwig moet staan tegenover repressieve instrumenten, of het nu GAS, strafrecht of wat dan ook is. Ik vind aan de andere kant ook wel dat er een mogelijkheid tot sanctionering moet bestaan tegenover alles wat de kwaliteit van de samenleving en de rechten van anderen aantast. Het GAS-systeem balanceert natuurlijk altijd op het evenwicht tussen wat overlast is en wat niet.

Gemeenten moeten dat dus zelf bepalen?

Bruno Tobback:(geagiteerd) Wie moet het anders doen? Hoe moet het federale parlement in godsnaam beslissen wat in pakweg Herk-de-Stad beschouwd kan worden als overlast? Overlast kan erg verschillend zijn. Wie in het centrum van Leuven woont, moet aanvaarden dat het daar lawaaieriger is dan wie in het dorp naast een rusthuis woont. Dat soort dingen kan niet beoordeeld worden vanuit Brussel, daarvoor dienen de lokale besturen. Het enige wat je federaal moet opleggen, is dat je niet zomaar iedereen zonder meer een boete mag geven. Het rare is dat het protest pas is opgekomen op het moment dat we allerlei garanties in de wet hebben ingeschreven.

De excessen waren er vroeger niet.

Bruno Tobback: Aandacht wekt ook aandacht op hé. Ja, de GAS-sancties zijn in Vlaanderen een paar keer absurd toegepast en daar zou men beter wat aan doen. Het is niet omdat er vroeger al mensen onterecht veroordeeld zijn geweest tot een gevangenisstraf, dat we daarom maar de gevangenissen moeten afschaffen.

Thomas Cruysberghs / StampMedia