Brexit: ‘Ik heb mee de doos van Pandora geopend – en dat voelde goed’

Het referendum heeft onthuld hoe bang de elite in politiek en media is voor het gewone volk, schrijft Brendan O’Neill. Het is volgens hem een overwinning van de democratie. “Toen ik gisterochtend mijn stem uitbracht -vóór de Brexit- voelde ik me als een inwoner van een echte democratische samenleving, in staat om een keuze te maken die de geschiedenis kan veranderen.”

Het was gisteren werkelijk een prachtige dag voor de democratie. Aan de Britten werd zowaar een belangrijke beslissing toevertrouwd. Een beslissing die een enorme invloed kon hebben op zowel de Britse politiek als de wereldorde.

Al jaren voelden de verplichte parlementsverkiezingen als een routineklusje. Een weinig verheffend klusje, zelfs, want de marginale verschillen tussen de grote partijen passen zo ongeveer op een bierviltje. Maar gisteren was er werkelijk iets om te kiezen. Iets wezenlijks. Zo moet democratische verantwoordelijkheid voelen.

Toen ik gisterochtend mijn stem uitbracht – vóór de Brexit – voelde ik me als een inwoner van een echte democratische samenleving, in staat om een keuze te maken die de geschiedenis kan veranderen. Dat voelde goed.

Radicale vraag

Dat is precies wat zo inspirerend was aan de aanloop naar dit referendum. Zelfs al waren sommige debatten slap en kozen beide kampen er helaas voor om iedereen angst aan te praten – grofweg: angst voor een economische instorting of angst voor een eindeloze stroom aan immigranten – dan nog is er iets opwindends aan de vraag: “Wilt u de politieke orde in Europa veranderen?” Die radicale vraag gaf op fantastische wijze aan wat het betekent om lid te zijn van een volk.

Want steeds meer voelen we ons als stemgerechtigden buitenspel gezet. We hebben officieel wel een stem en er zijn wel eens verkiezingen, maar de Grote Thema’s zijn in de laatste decennia van de politieke agenda gehaald. Ze zijn weggemoffeld, verstopt in de ondoordringbare spelonken van een Europese politieke arena zonder enige verbinding met het volk.

Het referendum veranderde dat. Eindelijk mochten we eens invloed uitoefenen die de toekomst van ons land en van de Europese Unie zou bepalen.

Angst en beven

Het is precies vanwege de enorme impact van deze beslissing door het volk, dat de politieke en culturele elite met angst en beven heeft toegeleefd naar dit referendum. Politici en commentatoren hebben openlijk het referendum veracht. Ze hebben keer op keer betoogd dat het een monumentale vergissing was om de toekomst van de Europese Unie in de handen te leggen van “gewone mensen”.

Want gewone mensen, die kunnen niet nadenken en laten zich leiden door emotie. Gewone mensen, die hebben geen kennis van zaken. De EU is namelijk te gecompliceerd voor hen om te begrijpen, dus beter om het over te laten aan de wijze koppen… Dezelfde argumenten die generaties lang werden gebruikt om vrouwen het stemrecht te onthouden, werden ditmaal door de elite aangevoerd om het referendum bij voorbaat te bekritiseren.

In de afgelopen dagen bereikte de paniek haar hoogtepunt. Het Leave-kamp werd omschreven als “idioten”, als racistische, fascistische leeghoofden. Het is alsof “het riool is opengesprongen”, schreef The Guardian. “De doos van Pandora is geopend”, meldde het hoofdredactioneel commentaar van opinieblad New Statesman, waardoor er nu “donkere krachten en furie” loskomen in de politiek.

Minachtig van het gewone volk

We moeten blij zijn hoe dit elitaire denken zich nu aan de wereld toont. De politiek en de media vertonen een ongekende angst voor de democratische kans die het volk is geboden om eens ergens iets over te zeggen. Die houding moet een einde maken aan de mythe dat ze werkelijk interesse zouden hebben om zich met ons, het gepeupel, te verbinden.

Jarenlang hebben ze gezegd dat ze de kloof tussen politiek en burger willen overbruggen, dat ze “het land ingaan”, “de straten op”, “in gesprek met” de kiezers, om naar hen te luisteren en hen “in hun kracht” te zetten. Nou, nu wordt duidelijk dat ze het nooit hebben gemeend.

Ja, we zijn goed genoeg om eens in de vier jaar een hokje aan te kruizen (zolang we maar een van de volstrekt inwisselbare middenpartijen kiezen), maar ja, is dat hoe een volk zich democratisch gedraagt? Toen ons de kans werd geboden om werkelijk iets van enig belang te bepalen, kregen ze een zenuwinzinking – en de uitslag zal hen er niet echt bovenop helpen.

Hun diepe minachtig van het volk komt eruit. Ze willen nog steeds de politiek voor zichzelf houden. Zij zullen de uitslag interpreteren als hét bewijs dat je het volk niet bij Ingewikkelde Zaken moet betrekken. Zij zien ons nog steeds hooguit als decoratie voor hun eigen status en aanzien. Maar: nu wéten we het tenminste. Dat is niet verkeerd om te weten.

Terug in het riool

Ik houd wel van de metafoor van de doos van Pandora. Het klopt. De doos van Pandora ís geopend – en dat is een verdomd goede zaak. Want die doos – waar volgens de Griekse mythologie alle kwaden van de wereld in zitten – blijkt te barsten van de hooghartige elitaire types die het plebs (mensen als u en ik, dus) terug in het riool wil stoppen.

Normaal gesproken drukken ze zich wat netter uit, in eufemismen die niet direct herkenbaar zijn als beledigingen, maar nu, met zo’n belangrijk referendum, en dan ook nog eens met deze uitslag, zullen ze zich nog verder van ons verwijderen. Ze zullen de politiek nog meer een speelveld van experts en technocraten willen maken, zodat u en ik op afstand worden gehouden.

Nou, beste mensen, de doos van Pandora is geopend en die krijgen ze niet meer dicht.

Bange elite

Dat is het mooiste aan dit referendum. De “furie” is losgelaten, ofwel de passie van gewone mensen om zich uit te spreken over politieke zaken. De legitimiteit van de Europese Unie ligt serieus onder vuur en het recht om deze oligarchie te verlaten, kan ook in andere lidstaten een beslissing voor het volk worden.

Ook wanneer de uitslag anders was geweest, zullen eurosceptici in Nederland, Frankrijk, Italië en op andere plekken zich geïnspireerd weten om de EU te verlaten. Want de elite is bang geworden – en terecht. Haar eigen eindeloze angstzaaierij – over wat er allemaal niet staat te gebeuren als we niet doen wat ze zeggen – keert zich tegen zichzelf.

De Britten hebben mogen ondervinden wat het betekent om als volk een werkelijk belangrijke keuze te maken. Dat zullen ze niet snel vergeten. En ze zullen ook niet vergeten dat dit democratische recht de politieke klasse heeft doen trillen van angst.

Vandaag kunnen we nagenieten – en dat is niet alleen omdat de uitslag mij bevalt. Dit is hoe het voelt om in een democratie te leven.