‘In de Britse politiek blijft de moord op Julius Caesar actueel, zoals toen Boris Johnson geen premier werd.’ Dat zegt de Britse historica Kathryn Tempest.
De beroemdste laatste woorden in de geschiedenis zijn van Julius Caesar. Toen hij in 44 v.Chr. werd doodgestoken door samenzweerders die hem een tiran vonden, zou hij: ‘Jij ook, mijn zoon?’ gezegd hebben. Die legendarische woorden waren gericht aan zijn adoptiefzoon Marcus Junius Brutus. Hoewel Caesar Brutus met gunsten overlaadde, vermoordde Brutus zijn vriend toch in naam van de vrijheid. In haar nieuwe boek Brutus. De Nobele samenzweerder probeert de Britse professor Kathyrn Tempest het mysterie rond Brutus te ontrafelen.
Is de moord op Caesar de belangrijkste politieke moord ooit?
KATHRYN TEMPEST: Het is in elk geval de meest iconische moord. Niet alleen heeft ze de Romeinse geschiedenis diepgaand beïnvloed, want daarna brak er een burgeroorlog uit die geleid heeft tot de vestiging van het keizerrijk. Daarnaast bepaalt de aanslag nog steeds hoe wij denken over verraad, politieke moord en of het rechtvaardig is om een tiran te doden.
Is dat echt zo? Eeuwenlang hebben intellectuelen en politici naar Brutus verwezen. Maar ligt er nog iemand wakker van zijn daden?
TEMPEST: Oh, maar in de Britse politiek blijft de moord actueel. Telkens er sprake is van een politiek verraad, verwijzen de krantenkoppen en cartoons naar Brutus. In 2016 wou Boris Johnson premier worden, maar op het laatste nippertje koos zijn belangrijke bondgenoot Michael Gove partij voor Theresa May. Daardoor kelderden de kansen van Johnson. Op de voorpagina’s werd Johnson in toga afgebeeld, terwijl Gove hem een mes in de rug stak.
Was Brutus soms een rolmodel?
TEMPEST: Al in de oudheid was hij een inspiratiebron. In 41 n. Chr., meer dan tachtig jaar na de moord op Caesar, hoopten samenzweerders de Romeinse Republiek te herstellen door keizer Caligula te vermoorden. In hun toespraken na de moord verwezen ze uitdrukkelijk naar Brutus. Ironisch genoeg werd op hetzelfde moment al een nieuwe keizer aangesteld.
Ook de Franse revolutionairen, die tegen de monarchie streden, zagen Brutus als een kampioen van de vrijheid. Maar daarbij waren ze vooral geïnteresseerd in het algemene idee Brutus, niet zozeer in de historische details.
U beschrijft hoe Brutus en de bekende redenaar Cicero wakker lagen van de vraag: wat te doen als je land naar de tirannie afglijdt?
TEMPEST: Caesar had alle macht naar zich toegetrokken. Voor veel mensen was dat het omgekeerde van wat de Republiek hoorde te zijn. Dat gold zeker voor Brutus, want 450 jaar eerder was de laatste koning verdreven door een van zijn voorvaders. Brutus en de samenzweerders voerden filosofische debatten over hoe je met een tiran moest omgaan. Moest je hem vermoorden, ook als dat tot een burgeroorlog kon leiden? Of was het beter om de rust in de samenleving te bewaren?
Brutus mislukte zo spectaculair dat we dat niet kunnen vergeten.
Brutus pleegde de moord in naam van de vrijheid. Was hij een vrijheidsstrijder?
TEMPEST: Niet in onze betekenis van dat woord. Brutus vocht voor de vrijheid van de senatoren om democratische inspraak te hebben. Dat had Caesar hen ontnomen. Jonge ambitieuze mensen konden nog steeds het consulaat nastreven, het hoogste politieke ambt in Rome, maar dat had al zijn betekenis verloren omdat je het enkel door de gunst van Caesar kon krijgen.
Bovendien was het consulaat niet het ultieme doel, zoals wij vaak denken. Nog belangrijker was dat je daarna bijzonder veel aanzien genoot en met veel gezag in de senaat kon spreken. Helaas waren er geen echte debatten meer, want daarvoor was Caesar te machtig geworden. Maar het is niet zo dat Brutus, die tot de elite behoorde, voor de vrijheid van het gewone volk streed.
Deed Caesar dat wel?
TEMPEST: Caesar deed grote schenkingen en voerde een aantal politieke hervormingen door waar het volk wel bij vaarde. Dat deed hij niet louter uit eigenbelang, zoals een populist die het volk gebruikt om zijn eigen doelen te realiseren. Natuurlijk was dat ook het geval, maar hij was echt een man van het volk.
Kon Caesar niet op vreedzame manier afgezet worden?
TEMPEST: Ik zie niet in hoe, want het leger was loyaal aan Caesar. Cicero, die niet op de hoogte was van het complot maar het wel steunde, grapte eens dat ze beter gewacht hadden tot Caesar op natuurlijke wijze gestorven was. Hij naderde immers de zestig, wat oud was naar de Romeinse normen.
U beschrijft in uw boek hoe het na de moord akelig stil was in Rome. Het gewone volk was niet blij?
TEMPEST: Daarover spreken de bronnen elkaar tegen. Maar het dominante gevoel was angst. Niemand wist wat er zou gebeuren. Politieke moorden waren ook niet zo courant. De laatste keer was in 52 v.Chr. geweest, acht jaar eerder. Toen waren er grote rellen uitgebroken, waarbij het senaatsgebouw was afgebrand. Bovendien probeerden allerlei politici de emoties rond de moord te gebruiken voor hun eigen plannen, wat nog bijdroeg aan de onzekerheid.
Moet iedereen die een coup wil plegen Brutus bestuderen om te weten hoe het niet moet? In de populaire serie Rome zie je hoe naïef de samenzweerders waren: ze hadden geen benul hoe het verder moest na de moord.
TEMPEST: Brutus is vaak afgeschilderd geweest als een naïeveling. Maar hij leek wel degelijk te beseffen dat de moord tot een burgeroorlog kon leiden. Hij heeft diplomatieke pogingen ondernomen om dat te vermijden, maar zonder succes.
We mogen echter niet vergeten dat Brutus bijna gewonnen had. Twee jaar na de moord stonden Brutus en de samenzweerders op het slagveld tegenover de Caesareanen, met daarbij de latere keizer Augustus. Brutus had zijn deel van de veldslag gewonnen, maar zijn belangrijkste medestander faalde en pleegde zelfmoord, waardoor zijn front ook instortte.
Is Brutus een door en door tragisch figuur? Dankzij de moord hoopte hij dé held te worden die de Romeinse Republiek had gered. Maar hij wordt enkel herinnerd ‘als de man die Caesar vermoordde’.
TEMPEST: Absoluut! Hij wordt nooit als een mens op zichzelf bekeken, maar altijd in het licht van de moord. We beoordelen mensen vaak op hoe hun daden zijn uitgedraaid en minder op hun motivaties op het moment zelf. Dat is zeker zo bij Brutus, want de moord leidde tot een burgeroorlog en de vestiging van het keizerrijk. Brutus mislukte zo spectaculair dat we dat niet kunnen vergeten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
