Jonathan Franzen veegt Amazon en Apple de mantel uit

In een voorpublicatie in The Guardian uit zijn nieuwe bundel essays ‘Het Kraus-project’ maakt Franzen zich druk over de ‘coolste’ literaire trends, die worden aangevuurd door onder andere Amazon en Apple.

Van Franzen is al langer bekend dat hij een hekel heeft aan de digitale technologie en de manier waarop deze het literaire landschap hertekent. Ruim anderhalf jaar geleden stelde hij op het Hay Festival in Cartagena de Indias in Colombia dat lezers worden gemanipuleerd om te geloven dat ze de nieuwe technologieën nodig hebben. Hij hield er bij wijze van tegengif een vurig pleidooi voor het papieren boek, in het bijzonder de paperback.

In het voorproefje van ‘The Kraus Project’ (of ‘Het Kraus-project’, zoals het boek in het Nederlands zal heten) schakelt hij een versnelling hoger en gaat hij van een vurige liefdesverklaring voor het papieren boek over in een oorlogsverklaring aan het adres van Amazon en Apple – waar ‘The Kraus Project’ overigens al kan besteld worden.

Vorm boven inhoud

Hij haalt daarvoor de essays van de Weense cultuurpessimist Karl Kraus van stal, om parallellen tussen diens kritiek op de Weense cultuurscène aan het begin van de 20^ste eeuw en de verloedering van het boekbedrijf vandaag aan te halen. Franzen schuwt daarbij, naar goeie gewoonte, de elitaire, neerbuigende toon niet.

Centraal in zijn betoog is de overtuiging dat door de digitale technologieën de vorm of de verpakking belangrijker is geworden dan de inhoud. Een voorbeeld ziet hij in de tegenstelling tussen de computers van Apple en de PC vóór Microsoft met de jongse versies van Windows Apple begon te kopiëren. “Is de essentie van het Apple-product niet dat je er ‘coolness’ door verkrijgt enkel omdat je het bezit? Het maakt niet uit wat je creëert op je Mac Air,” stelt Franzen. “Terwijl, als je op een onhandige maar nuttige PC werkt, je alleen plezier kan halen uit je werk.”

Amazon en zijn CEO Jeff Bezos moeten het veel erger ontgelden. Franzen schrijft over Bezos dat hij wellicht niet de antichrist is, “maar hij lijkt in ieder geval wel op een van de vier ruiters van de Apocalyps. Amazon wil een wereld waarin boeken ofwel via hen in eigen beheer worden gepubliceerd, ofwel door Amazon zelf worden uitgegeven, met lezers die afhankelijk zijn van Amazon-recensies… en met auteurs die verantwoordelijk zijn voor hun eigen promotie.”

Kletskousen, kwetteraars en opscheppers

Ook Twitter en Facebook krijgen ervan langs. “De modellen van Twitter en Facebook om geld te genereren hebben veel weg van een piramidesysteem: voor een deel wishful thinking en voor een deel een weerzinwekkend, alziend ding dat alles in de gaten houdt.”

Volgens Franzen zorgt het samenspel van deze internetspelers ervoor dat “het werk van kletskousen en kwetteraars en opscheppers en mensen die geld betalen aan iemand om honderden vijfsterrenrecensies tevoorschijn te toveren zal floreren.” Voor ernstige schrijvers, die zich tegen oppervlakkigheden willen verzetten en voor wie een schrijversreputatie meer is dan het aantal geproduceerde online decibels, zal er volgens Franzen nog weinig ruimte zijn.

“Amazon is goed op weg om van schrijvers werklui te maken zonder vooruitzichten, terwerkgesteld in de warenhuizen van hun werkgevers, steeds harder werkend voor steeds minder, zonder werkzekerheid, omdat de warenhuizen de enige bedrijven zijn die nog aanwerven.”

Jonathan Franzen… Zonder twijfel een fantastisch schrijver, maar we hebben hem er nooit van verdacht een vrolijke ‘Franz’ te zijn. Niettemin kijken we toch uit naar ‘The Kraus Project’, dat op 1 oktober verschijnt in het Engels. Een maand later brengt uitgeverij Prometheus met ‘Het Kraus-project’ de Nederlandse vertaling uit.

Jeroen Bert