‘Beste Gwendolyn Rutten, niet iedereen verdient 6.000 euro per maand’

De arbeidsmarkt wordt een helse draaimolen die steeds sneller moet draaien met flexibele contracten. Iedereen weet wat er gaat gebeuren: hoe harder men de draaimolen laat draaien, hoe meer mensen eraf zullen vliegen. Hoe kan je dat nu verkopen als Lollipop-land, vraagt Peter Mertens in een open brief aan Gwendolyn Rutten.

Beste mevrouw Rutten,

Gisteren zaten we samen op een debat op De Zevende Dag. Dat is natuurlijk maar kort. Nochtans werd er daar veel gezegd. U verweet mij “een heleboel nonsens op korte tijd” te vertellen, maar jammer genoeg hebt u niet de tijd genomen om dat te argumenteren. En dus ben ik maar aan het schrijven geslagen, in de hoop dat u wel tijd zal vinden te antwoorden.

In uw eerste tussenkomst vertelde u gisteren: “Wat de regering probeert te doen, wat wij als liberalen proberen te doen, is precies dat je mensen wat meer vrijheid geeft. Wij geven flexibiliteit precies om ervoor te zorgen dat als je bijvoorbeeld kinderen hebt, en die kinderen hebben examens, en je wil daar graag wat meer bij thuis zijn, dat je dat dan ook kan doen. Wij vertrekken vanuit het individu zodat iedereen meer vrijheid heeft.”

Ten eerste, over ‘vrijheid’. U vertelde gisteren letterlijk dat u flexibiliteit ‘geeft’ (sic) aan de mensen, als een soort cadeau om een beter gezinsleven uit te bouwen. Ik heb dat gisteren ‘een sprookje van Grimm’ genoemd. U hebt voor uzelf een soort Lollipop-land gecreëerd waar iedereen 6000 euro per maand verdient, zoals uzelf, en waar iedereen behept is met een lading universitaire diploma’s en een onuitputtelijk menu van carrièremogelijkheden. ‘U moet misschien ook eens op het terrein komen’, zo raadde ik u gisteren aan. Dan zal u zien dat u de flexibiliteit niet ‘geeft’ aan de werknemers. Dan zal u zien dat u de flexibiliteit ‘geeft’ aan de beslissingnemer, met name de werkgever die beslist hoe mensen zullen moeten werken.

Bijvoorbeeld: drie weken lang zes dagen werken, daarna twee weken lang vier dagen, dan opnieuw vijf dagen maar één van die dagen is wel een zondag. Probeer het maar eens, om in zo’n systeem een gezinsleven of een sociaal leven uit te bouwen. Wat is de vrijheid van iemand die binnenkort zes dagen op zeven aan de band moet staan? Wat is de vrijheid als je shift er zaterdag pas op 22 uur op zit, en wanneer je dan de maandag nadien opnieuw om 6 uur ’s morgens moet beginnen? Wat is de vrijheid als je zondag herleid wordt tot een bufferdag tussen twee verschillende shiften?

Ten tweede, over de zogenaamde ‘individuele keuze’. Ook hier schuilt een addertje onder het gras. In de 19^de eeuw stond de werknemer alleen tegenover zijn patroon. Vrijheid had hij niet. Die heeft hij bekomen door zich te organiseren. Eerst in solidariteitskassen, nadien in weerstandskassen en vakbonden. En zo bekwam de werknemer in de 20^ste eeuw collectieve rechten die zijn loon, zijn arbeidsvoorwaarden, vrije tijd, zijn statuut waarborgen. Om als werknemer over individuele vrijheid te beschikken, heb je een sterk collectief kader nodig. En precies dat staat vandaag opnieuw op de helling. U wil beetje bij beetje collectieve arbeidsovereenkomsten vervangen door individuele arbeidsovereenkomsten. U wil de collectieve rechten opnieuw individualiseren zodat op het einde van de rit elke werknemer individueel en weerloos tegenover de werkgever komt te staan. Uw vrijheid katapulteert ons 120 jaar terug in de tijd. Erg modern mag men dat niet noemen.

Vrijheid is geen vrijheid als je niets te zeggen hebt

“Wij zorgen voor maatwerk. Sommige mensen willen deeltijds werken. Iemand anders wil meer dan 38 uren werken. Laat die keuzevrijheid toe, zorg ervoor dat iedereen op maat, met wat hij zelf kan en wat hij zelf wil, zijn leven in eigen handen kan nemen. Datbetekent vrijheid. Ik weet dat u het soms moeilijk hebt met dat begrip, maar dat laat je best toe in onze moderne samenleving. En dan kiezen mensen zelf.”, zo beweerde u in uw tweede tussenkomst op de nationale televisie.

Mevrouw Rutten, dat klinkt allemaal heel mooi. Ik zou wel willen dat het zo zou lopen. Dat mensen zélf kunnen kiezen op welke manier ze hun toekomst opbouwen en economisch onafhankelijk kunnen zijn. Dat ze voldoende verdienen en tegelijk ook tijd hebben voor hun sociale ontwikkeling, voor hun gezin en ontspanning. Maar dat is vandaag niet zo. Eerlijk, kent u veel mensen die in de zomer méér willen werken, en in pakweg november of februari minder willen werken? Natuurlijk, ze zullen wel bestaan, maar het is geen grote groep.

En wie hakt de knoop door over verschillende aanvragen van werknemers? Op welk ogenblik? U zou toch moeten weten: de beslissing ligt bij de werkgever, en niet bij de individuele werknemer. Een vriendin van mij is schoonmaakster in een ziekenhuis. Daar is al een afwijking op de arbeidsduur in voege. Ze heeft een contract met variabele uren en dagen, op basis van jaarflexibiliteit: “Een maand van tevoren krijg ik een voorlopig werkrooster”, vertelt ze. “Ik zie dan dat ik week X maar 2 dagen moet werken in plaats van 5. Ik wil graag twee vakantiedagen opnemen zodat ik dan een hele week vrij ben. Ik vraag (en krijg) twee dagen vakantie. En wat zie ik op mijn definitieve werkrooster? Dat ze me in die week op twee andere dagen laten werken. Ik heb daar niets in te zeggen.”

Ook in andere sectoren ligt de keuzevrijheid niet bij het individu. In de bouwsector betekent het extra werken als het mooi weer is en thuiszitten in januari. In de commerciële sector zal het moeilijk zijn om in juli vakantie te krijgen, want tijdens de solden zal de werkgever al zijn personeel nodig hebben. En hij zal het personeel in maart of oktober met vakantie sturen, wanneer de kinderen op school zitten en niet op vakantie kunnen gaan. Wanneer ketens beslissen hun winkels 7 dagen op 7 open te doen of de klant zijn bestelling binnen de 24 uur te leveren om de omzet en dus hun winst te verhogen, zullen ze de werknemers op zondag en ’s nachts laten werken. Werknemers zullen daar niks tegen in te brengen hebben. En de uren die mensen ’s avonds, ’s nachts of op zondag werken zullen ‘normale’ uren worden waarvoor dus geen toeslag meer zal worden betaald. Vrijheid is geen vrijheid als je niets te zeggen hebt. De vrijheid, mevrouw Rutten, waar u over spreekt is de willekeur van de economisch machtige in de arbeidsrelatie, de werkgever. Uiteindelijk beslist hij (of zij).

Flexibanen of jojo-contracten: je hangt voortdurend aan een touwtje

Op De Zevende Dag raasde u gisteren verder door met het zelfverklaarde succesverhaal van deze regering: “De flexi-jobs zijn gewoon een succes. We hebben ze begin december ingevoerd en ondertussen zien er al meer dan tienduizend van die flexijobs gecreëerd. Kijk, we staan allemaal met verbijstering te kijken als Ford Genk sluit, of als er een bedrijf sluit, hoeveel banen er verloren gaan. Dit is een succes, we hebben tienduizend officiële arbeidsplaatsen gecreëerd, alleen voor diegenen die dat willen. Wel dan zeg ik, dat is een goed recept. Mensen willen graag ook eens een cent bijverdienen, mensen willen ook graag sparen voor iets extra, en dat kan met deze maatregel.”

Ten eerste, mevrouw Rutten, ik ken heel veel mensen vanop Opel Antwerpen en Ford Genk. Na de sluiting willen de meesten onder hen opnieuw een stabiele baan. Niet een bijbaantje om ‘voor iets extra’ te sparen. Neen, een vaste baan om het gezin te kunnen onderhouden en het huis af te betalen. Niet ‘een centje’ bijverdienen in een extra hamburgerjob, maar wel een baan die zorgt voor stabiliteit en inkomen.

Er gaan honderdduizenden vaste banen teloor, en u vervangt ze door tijdelijke jobs die onvoldoende betaald worden om een leven uit te bouwen. ‘Vaste banen opsplitsen in drie of vier deeltijdse banen, dat is geen jobcreatie. We moeten het kapitaal dat nu naar Panama loopt durven activeren om te investeren in nieuwe stabiele banen’, zo heb ik u gisteren geantwoord.

‘Elke week een totaal andere uurregeling? Hoe doe je dat om een familiaal of sociaal leven op te bouwen? Je kan niets meer plannen, want alles staat tot daags voordien mogelijk op de helling.’

Ten tweede zijn die flexi-jobs geen succes. Je krijgt pas de dag voordien te horen hoe je uurregeling van de dag nadien er uitziet. Welke vrijheid is dat? Geen! Hoe moet dat dan met de kinderopvang? Of hoe moet dat dan met een extra cursus die je volgt, de sportclub, of vrijwilligerswerk? Bovendien wordt ook de verplichting om alle uurroosters op te nemen in het arbeidsreglement worden afgeschaft. In plaats van exact de dagen en uren te vermelden, zal het flexicontract vaag blijven over de werkuren. Dat betekent de facto dat alle uurroosters mogelijk worden. Elke week een totaal andere uurregeling? Hoe doe je dat om een familiaal of sociaal leven op te bouwen? Je kan niets meer plannen, want alles staat tot daags voordien mogelijk op de helling. Onder de titel ‘Nieuwe deeltijdse arbeid: (vooral) vrouwen als een jojootje aan een touw’, schreef ik onlangs op Knack.be: “De nieuwe flexicontracten zijn eigenlijk jojocontracten. Als werknemer hang je voortdurend aan het touwtje dat de werkgever op en neer kan laten op het ritme van het bedrijf, de productie of de markt.”

Hoe harder men de draaimolen laat draaien, hoe meer mensen eraf zullen vliegen

Op de Facebook-pagina van de Open VLD werd ook verwezen naar het debat op De Zevende Dag. Al was daar wel maar een kort fragment te zien.

Maar geen nood, ik vat nog eens samen wat hier niet getoond wordt: ‘Het begrotingsdebat van dit weekend is politiek surrealisme. In dezelfde week van de Panama-papers gaat deze regering andermaal het geld zoeken bij de hardwerkende Vlaming, bij de gepensioneerde leerkracht die tot 140 euro minder pensioen per maand zal trekken, en bij de langdurig zieken. De arbeidsmarkt wordt een helse draaimolen die steeds sneller moet draaien met annualisering van arbeidstijd, hyperflexibele contracten en nulurencontracten. Iedereen weet wat er gaat gebeuren. Hoe harder men de draaimolen laat draaien, hoe meer mensen eraf zullen vliegen.

We zitten nu al met een record aan burn-outs en een enorme stijging van langdurige zieken. Dat gaat alleen maar toenemen. En het perverse van het systeem is dat u dan de mensen in burn-out, de mensen in langdurige zieken opnieuw verplicht op de draaimolen zal jagen. Op straffe van een sanctie: met name het verlies van een deel van hun uitkering. Wat heeft men dat opgelost? Niets. Helemaal niets.”

Misschien moet u eens op vakantie naar Zweden gaan. In het Zweedse rust- en verzorgingstehuis Svartedalen startte zes maanden geleden een proefproject met de 30-urenweek. Ondertussen is een eerste evaluatierapport uit. De gevolgen zijn bijna over de hele lijn positief, zo blijkt. Meer regelmaat in het werk, minder overuren, een stabieler personeelsbestand, meer motivatie, meer ontspannen zorgkundigen, en ook veel betere zorg. Over die ervaring schreef ik in november 2015 voor Knack.be :‘ In plaats van zottigheden als nul-urencontracten, jojo-contracten, of levenslang interimwerk lijkt het mij veel beter om een toekomstgerichte samenlevingskeuze te maken, die van een 30-urenweek. Waar een mens niet voortdurend aan een touwtje hangt, maar zich opnieuw meester kan maken van zijn leven.’

Met vriendelijke toekomstgroeten, hopend op een antwoord,

Peter Mertens