Bereid u voor op de gasschok: kunnen we straks de gas- en elektriciteitsfactuur nog betalen?

Dat de prijzen van aardgas en elekriciteit pijlsnel de hoogte in schieten, zult u niet alleen in uw portemonnee voelen.

Na een historisch dieptepunt tijdens de lockdowns breken de energieprijzen momenteel records. De gasprijs is dit jaar haast verviervoudigd en dat heeft ook gevolgen voor de elektriciteitsprijs in Europa.

‘De gasprijs piekte vorige week rond 45 euro per megawattuur. In volle coronacrisis vorig jaar zaten we rond 12 euro en in 2019 rond 16 euro per megawattuur’, zegt energiespecialist Damien Ernst (Université de Liège). ‘Wat we vandaag meemaken op de gasmarkten heb ik nog nooit gezien. Een bevriende handelaar zei me dat mensen niet goed beseffen wat er staat te gebeuren met hun gas- en elektriciteitsfactuur wanneer ze straks hun jaarafrekening of een nieuwe berekening van hun voorschot krijgen.’

De bekende Franstalige econoom, professor Bruno Colmant (UCL), tweette dat in het licht van de fenomenaal stijgende gasprijs ‘veel academici en specialisten een crisis zonder weerga voorspellen, vergelijkbaar met de olieschok in de jaren 1970, in de Europese energiesector.’

1. Waarom stijgt de gasprijs?

Om verschillende redenen. Er is de economische relance na corona. Als gevolg daarvan is de vraag naar aardgas sterk toegenomen, met name in Azië. ‘Dat geeft een sterke opwaartse druk op de gasprijzen, ook in Europa, omdat daardoor in de internationale markt minder gas voor Europa beschikbaar is’, zegt Ruth Lambrechts, energie- en klimaatexpert bij technologiefederatie Agoria.

Verder zijn er problemen met de voorraden. Door de koude temperaturen het voorbije jaar zijn de gasopslagen in Europa historisch laag. Die buffers worden voorlopig niet snel aangevuld, vanwege een beperkter aanbod vanuit Rusland, door technische problemen, door de zogeheten maturiteit van de traditionele gasvelden in Siberië – ‘waardoor er minder gas kan worden gewonnen,’ zegt Damien Ernst – en door de spanningen tussen Oekraïne en Rusland, waardoor Rusland minder gas aanvoert via de gaspijplijn door Oekraïne.

Handelaren kijken naar de omstreden Nord Stream-2 gasverbinding tussen Rusland en Duitsland als oplossing voor het Europese gastekort. Mogelijk zou die nog voor de winter in werking kunnen worden gesteld, maar dat is nog verre van zeker. ‘NS2 kan zeker wat soelaas brengen,’ zegt Ernst, ‘maar zo veel gas stroomt er straks ook weer niet door die pijplijn, slechts één procent ongeveer van de jaarlijkse Europese gasconsumptie.’ Die onzekerheid over de bevoorrading deze winter zorgt voor speculatie en, wederom, voor druk op de prijzen.

Ook de stijgende prijs van CO2-emissierechten en de aanscherping van Europese klimaatmaatregelen stuwen de gasprijs omhoog. Veel handelaren houden dan ook rekening met nog oplopende prijzen dit najaar. En uiteraard wordt dat uiteindelijk allemaal doorberekend aan de consument.

2. Hoe hard zal de consument dit voelen?

‘Consumenten zullen de prijsstijgingen zeker voelen, maar niet iedereen nu meteen’, zegt Simon November, woordvoerder van Test-Aankoop. ‘Het hangt ervan af welk contract je hebt. Tijdens de coronacrisis raadden wij aan om te kiezen voor een vast tarief, en zo nodig te veranderen van contract en leverancier om van de lage prijzen te profiteren. Heb je dat advies gevolgd, dan adviseren we nu om dat vaste contract tot de vervaldatum te behouden. Zo blijf je tot de einddatum van je contract gespaard van de prijsverhogingen. Loopt je contract binnenkort af, dan zit er niets anders op dan opnieuw goed te vergelijken. Wie momenteel een variabel contract heeft dat de energieprijzen op de groothandelsmarkten volgt, zal de prijsstijging niet onmiddellijk voelen op zijn voorschotfactuur, wel bij de eerstvolgende afrekeningsfactuur.’

De federale energiewaakhond CREG berekende vorige week dat in vergelijking met 2019 de gasfactuur voor Belgische gezinnen met een variabel contract op jaarbasis stijgt met 84 euro, voor elektriciteit gaat het om 49 euro extra. Die stijging houdt geen rekening met de laatste maanden van dit jaar, de herfst- en wintermaanden dus, wanneer de energieprijzen doorgaans hoger liggen. Als de huidige trend aanhoudt, kan de impact op de energiefactuur nog aanzienlijk groter worden, besloot de CREG.

Test-Aankoop maakte voor Vlaanderen een prijsvergelijking met vorig jaar, waaruit je goed de spectaculaire prijsontwikkeling van de laatste maanden kunt aflezen. ‘In Vlaanderen bedroeg de gemiddelde prijs van de vaste elektriciteitscontracten 390 euro in augustus 2020, voor een gemiddeld verbruik van 3500 kWh. Een jaar later steeg dit naar 547 euro, ofwel een verhoging met 40 procent. De prijs van de variabele contracten is gemiddeld met 65 procent gestegen, van 302 euro naar 498 euro. Voor een gemiddeld aardgasverbruik (23260 kWh) bedroeg de gemiddelde prijs van de vaste contracten in augustus 2020 569 euro. Vandaag betaal je hiervoor 1094 euro. Dat is een verhoging met maar liefst 92 procent. De prijs van de variabele contracten is dan weer verdrievoudigd, van 329 euro naar 1012 euro’, aldus Simon November.

3. Wat kunnen consumenten doen om de schade te beperken?

‘Als je niet hoeft te switchen, blijf dan vooral waar je bent’, benadrukt de Test-Aankoop-woordvoerder. ‘Heb je een variabel contract en krijg je je eindafrekening pas over een aantal maanden, dan zou je je voorschot kunnen verhogen om alvast te anticiperen op een hogere eindafrekening. Als je contract binnenkort afloopt: vergelijk dan de prijzen. Hoewel het prijsniveau vandaag erg hoog is, bestaan er nog steeds grote verschillen tussen de talrijke tariefplannen. Door het meest voordelige contract voor je profiel te kiezen, weet je zeker dat je niet te veel betaalt. Besparen kun je uiteraard ook door minder energie te verbruiken of door zelf energie op te wekken.’

November wijst er ook op dat de Belgische elektriciteitsfactuur voor particulieren ‘voor zo’n 70 procent uit nettarieven en allerhande heffingen bestaat, en slechts voor 30 procent uit de kosten voor energie. Daardoor behoren de Belgische energierekeningen tot de hoogste in Europa. Wij pleiten er al jaren voor om de energiefactuur te ontvetten, door alle beleidskosten die er niet thuishoren eruit te gooien.’

4. Wat zijn de gevolgen voor de bedrijven?

‘Onze bedrijven zijn zeker niet immuun voor de gestegen gas- en elektriciteitsprijzen, maar het hangt af van hun contract’, zegt Ruth Lambrechts van Agoria. ‘Veel grote bedrijven hebben vorig jaar goed ingekocht tegen lage prijzen. Bedrijven met een variabel contract hebben vorig jaar dan weer heel lage prijzen genoten, en krijgen nu met hoge prijzen te maken, maar dat is nu eenmaal de marktwerking. Als je een vast contract hebt, raden wij aan om vooral te wachten voordat je een nieuw contract afsluit. We krijgen de laatste weken wel wat vragen van bedrijven die zeggen te zijn benaderd door een leverancier die aandringt om een nieuw contract vast te leggen. Niet doen is de boodschap.’

Volgens Lambrechts maken technologiebedrijven zich zeker zorgen over de op hol geslagen gasmarkt, maar meer nog over de hoge elektriciteitsprijs in België, ‘als gevolg van allerhande taksen, denk aan de groenestroomcertificaten. De gestegen marktprijzen voor energie zijn heel vervelend, maar onze buurlanden hebben daar ook last van. Maar hoe ga je Belgische consumenten warm maken voor nieuwe technologieën als warmtepompen of elektrische auto’s, als de elektriciteitsprijs, mede door het overheidsbeslag, echt de pan uit rijst?’

5. Is een hoge prijs voor aardgas eigenlijk geen goede zaak voor het klimaat?

‘Met hoge energieprijzen draai je de economie de nek om en consumeren mensen minder,’ zegt professor Damien Ernst cynisch, ‘dat is dus goed voor het klimaat. En hoge prijzen voor fossiele energie kunnen de noodzakelijke energietransitie inderdaad versnellen. Maar dat hoeft niet noodzakelijk zo te zijn. Je kunt ook te maken krijgen met sociale protestbewegingen, zoals de gele hesjes, en dan weet je niet welke kant het uitgaat. Een en ander kan ertoe leiden dat er regeringen aan de macht komen die zelfs niet meer van een energietransitie willen weten.’

Ernst wijst erop dat veel Aziatische landen bij een sterke stijging van de gasprijs ook gewoon opnieuw overstappen naar extreem vervuilende kolen om hun industrie van stroom te voorzien. ‘Dat is een klimatologische ramp. Ook landen als Polen zullen niet snel hun steenkoolcentrales sluiten, als de gasprijs zo hoog blijft.’

En dat kan dan weer de groene ambities van Europa onderuithalen. ‘Het is hard wakker worden voor Europa. Ook als de gasprijs de komende maanden opnieuw daalt, wat lang niet zeker is, zal die volgens veel analisten blijven hangen rond 30 euro per megawattuur. Het tijdperk van het goedkope gas lijkt voorbij’, zegt Ernst.

Het blijft koffiedik kijken op de lange termijn. ‘Momenteel is de markt oververhit door onzekerheid over de voorraden. Verwacht wordt dat de gasprijzen in 2023 en 2024 opnieuw zullen zakken, maar hoogstwaarschijnlijk niet meer naar het niveau van de laatste jaren’, besluit Ruth Lambrechts.