‘Beperk fors het aantal academische vliegreizen’

‘In de academische wereld worden er veel vliegreizen gemaakt. Ironisch genoeg blijkt net uit wetenschappelijk onderzoek dat de uitstoot van vliegtuigen het klimaat onherstelbaar ontwricht. Daarenboven spijst kerosine de oorlogskas van menig dictator’, schrijft een groep wetenschappers, die de universiteiten oproepen om het vliegbeleid te herzien. ‘Tijdens de corona-epidemie maakten academici kennis met alternatieven voor verre vluchten.’

Begin februari verscheen het nieuwste IPCC rapport over de impact van de klimaatverandering. Het schept een alarmerend beeld. De klimaatverandering heeft zich sterk doorgezet en de hoofdoorzaak is de uitstoot van broeikasgassen door verbranding van fossiele brandstoffen; kolen, olie en gas. Diezelfde week viel Poetin Oekraïne binnen. De oorlogsmachine van de dictator draait grotendeels op inkomsten uit fossiele brandstoffen. Maar liefst 27% van de aardolie die de EU importeert, komt uit Rusland. Men kan dus ruwweg stellen dat één op de vier vliegtuigen die binnen de EU opstijgt, gevuld is met kerosine uit Rusland.

We moeten dringend af van fossiele brandstoffen en de energietransitie versnellen. Grote investeringen in hernieuwbare energie zijn hierbij cruciaal, maar volstaan niet. Gezien de hoogdringendheid van zowel klimaatactie als de oorlog in Oekraïne, zou ook het brandstofgebruik al snel beperkt moeten worden.

Academische vliegreizen hypothekeren klimaatambities

Wetenschappers hebben een traditie van internationale samenwerking. Er wordt heel wat gereisd voor stages, veldonderzoek, vergaderingen en congressen. Voor de corona-epidemie losbarstte, was maar liefst 30% van de uitstoot van de UGent afkomstig van vliegreizen.

Het ontbreekt de Vlaamse universiteiten nochtans niet aan ambities. De kennisinstellingen zijn zich ook bewust van de impact van vliegreizen en nemen maatregelen om het aantal vluchten te verminderen.

Elk van de genomen initiatieven zijn waardevol. Helaas volstaan ze niet. Van alle Vlaamse universiteiten staat UGent het verst in het beperken van vliegreizen. Het verbod op korte vluchten aan de UGent heeft echter een beperkte impact: de CO₂-uitstoot veroorzaakt door vliegreizen vermindert erdoor met slechts 9%.

CO₂-bijdragen werken beperkt

Verschillende universiteiten vragen een CO₂-bijdrage voor gemaakte vliegreizen. Die bijdrage dient twee doeleinden. Een eerste doeleinde is dat een hogere kost van vliegreizen het aantal vliegreizen zou beperken. Een eerste probleem bij de huidige strategie, is dat er geen garanties zijn dat het totale reisbudget stabiel gehouden wordt. Het tweede probleem is dat de huidige CO₂-bijdrage te laag is om een gedragsverandering teweeg te brengen.

Een tweede doeleinde van de CO₂-bijdragen is om de CO₂-uitstoot van een vliegtuig te compenseren door het financieren van projecten die CO₂ terug uit de atmosfeer halen. Uit studies blijkt echter dat heel wat compenseringsprojecten er niet in slagen om de uitgestoten koolstof daadwerkelijk te compenseren.

Een niet te onderschatten neveneffect van een CO₂-bijdrage is dat het een vals beeld van CO₂-neutraliteit kan geven. Men koopt zich als het ware een proper geweten, en dat zet een rem op de noodzakelijke afbouw van het aantal vluchten.

Daarenboven, de oorlogskas van Poetin ondervindt geen hinder van een CO₂-compensatie. Enkel een vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen kan hier een effect op hebben.

Lessen uit Corona

Wat hebben universiteiten dan te verliezen? Fysieke ontmoetingen zijn ingebakken in de onderzoekscultuur. Fors minder vliegen zal voor heel wat onderzoekers dan ook een grote aanpassing vergen. Anderzijds, niet vliegen hoeft geen rem te zijn op samenwerkingen of internationalisering. Canadees onderzoek wees overigens uit dat het aantal vliegreizen geen positief effect heeft op de wetenschappelijke successen.

Een eerste les uit de corona-epidemie is dat onderzoekers massaal de weg vonden naar digitale platformen. Een tweede les uit corona: we kunnen ons gedrag snel en drastisch aanpassen. Dergelijke drastische aanpassingen vragen de nodige inspanningen van iedereen.

Collectieve verantwoordelijkheid niet overlaten aan individuele keuzes

Het fors verminderen van vliegreizen overlaten aan individuele keuzes is gedoemd om te mislukken. Als iedereen verantwoordelijk is, is niemand verantwoordelijk.

Uit onderzoek blijkt dat klimaatbewuste mensen gemiddeld gezien niet minder vliegen dan mensen die niet wakker liggen van het klimaat. Informeren over het belang van minder vliegen voor het klimaat is nodig, maar leidt klaarblijkelijk niet tot gedragsverandering. Minder vliegen kan dus enkel slagen met verplichte richtlijnen.

Onze vraag

Concreet vragen we met deze open brief aan de rectoren om maatregelen op te stellen om het vliegverkeer aan de Vlaamse universiteiten drastisch te verminderen.

Laten we hier als kennisinstellingen het voortouw nemen, en zo ook overheden, bedrijven en gezinnen inspireren dat overmatig vliegen niet meer van deze tijd is.

Deze brief is ondertekend door:

Eric Struyf, doctor, Onderzoeksmanager Global Change Ecology Centre of Excellence, Department of Biology, UAntwerpen

Sara Vicca, professor, Global Change Ecology Centre of Excellence, Department of Biology, UAntwerpen

Lieven Bervoets, professor, Ecosphere, EXPSOME Centre of Excellence, Department of Biology, UAntwerpen   

Arne Ven, doctor, klimaatadviseur voor het onderwijs Global Change Ecology Centre of Excellence, Department of Biology, UAntwerpen

Erik Neyts, professor, NANOlab Center of Excellence, Department of Chemistry, UAntwerpen

Josefine Vanhile, onderzoeker, Centrum voor Sociaal Beleid, UAntwerpen 

Joke Van den Berge, doctor, Global Change Ecology, UAntwerpen

Jonas Van der Slycken, doctor, gastlector duurzame ontwikkeling, departement economie, UAntwerpen

Tine Compernolle, professor, FED-tWIN researcher Geological Economics, Department Engineering Management, UAntwerpen

Sara Weyns, stafmedewerker internationalisering en commissie bijzondere inschrijvingen, UAntwerpen

Pieter Van de Walle, doctor, Centrum voor Moleculaire Neurologie, VIB-UAntwerpen

Vincent Bellinkx, doctor, Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling, UAntwerpen

Kristof Van Assche, professor, Faculteit Rechten, UAntwerpen

Luc Brendonck, professor, Ecologie, Evolutie en Biodiversiteitsbehoud, Departement Biologie, KU Leuven

Ruben Vanholme, doctor, Vakgroep Plantenbiotechnologie en Bio-informatica, VIB-UGent

Janis Baeten, doctor, UGent

Wim Bert, professor, Department of Biology, UGent

Niko Verhoest, professor, Hydro-Climate Extremes Lab, Department of Environment, UGent

Pieter Vangansbeke, doctor, Forest & Nature Lab, Department of Environment, UGent

Leen Depauw, doctor, Forest & Nature Lab, Department of Environment, UGent

Charlotte Prové, doctor, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling, Coördinator de Stadsacademie, Vakgroep Politieke Wetenschappen, UGent

Erik Paredis, professor, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling, Vakgroep Politieke Wetenschappen, UGent

Irma Emmery, onderzoekster, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling, Vakgroep Politieke Wetenschappen, UGent

Dirk Verschuren, professor, Global Change Archives, Vakgroep Biologie, UGent

Irene Govaert, milieuadviseur, UGent

Hans Verbeeck, professor, Vakgroep Omgeving, UGent

Sebastien Lizin, professor, Centrum voor Milieukunde, UHasselt

Wim Thiery, professor, Department of Hydrology and Hydraulic Engineering, VUB

Cathy Macharis, professor, MOBI, VUB

Kobe Boussauw, professor, Cosmopolis Centre for Urban Research, VUB

Philippe Huybrechts, professor, Departement Geografie, VUB

Waldo Galle, professor, VUB Architectural Engineering, VUB