De Belgische ngo-werker Olivier Vandecasteele zit al meer dan tien maanden in een Iraanse isoleercel. Zijn zus Nathalie Vandecasteele is stilaan ten einde raad. ‘Geen enkele buitenlander heeft ooit zo lang in isolatie gezeten.’
Al sinds februari vorig jaar zit ngo-werker Olivier Vandecasteele vast in een Iraanse isoleercel. ‘De eerste weken waren verschrikkelijk’, zegt zijn zus, Nathalie Vandecasteele. ‘We kregen de raad om vooral geen ruchtbaarheid aan de zaak te geven, zodat de Belgische diplomatie in alle discretie kon werken. De eerste weken konden we alleen maar aan hem denken. Maar omdat je toch niet veel kunt doen, ga je verder met je leven. Hoe vreemd dat ook klinkt. Maar sinds eind november lukt dat niet meer. We hebben de voorbije maand te veel slecht nieuws gekregen. We zijn ten einde raad.’
Eind november werd Olivier Vandecasteele op een schijnproces veroordeeld tot een celstraf van 28 jaar wegens spionage. De omstandigheden in zijn cel zijn mensonterend, vertelt zijn zus. ‘Hij heeft slechts een katoenen T-shirt aan, terwijl de temperatuur in zijn cel vaak dicht bij het vriespunt ligt. Doorgaans krijgt hij enkel wat rijst en linzen te eten. Hij is ondertussen al meer dan 25 kilogram vermagerd.’ Hij kampt bovendien al maanden met verschillende fysieke ongemakken, waarvoor hij vrijwel geen verzorging krijgt. ‘Hij heeft al zes maanden een infectie aan zijn voet. Hij heeft last van oorpijn, wat hem barstende hoofdpijn bezorgt. Hij heeft al maanden last van zijn maag en ontzettende tandpijn. Hij is stilaan aan het einde van zijn krachten. Het enige positieve is dat hij mentaal nog steeds helder lijkt.’
Maar het ergste is misschien wel de totale isolatie waarin hij verblijft. ‘Hij zit al tien maanden in een isoleercel’, zucht Nathalie Vandecasteele. ‘Het enige geluid dat hij hoort, is het gezoem van de lamp in zijn cel, die dag en nacht brandt. Het is enorm slopend. Zijn bewakers vertellen hem dat hij het record heeft gebroken: geen enkele buitenlander heeft ooit tien maanden in isolatie gezeten.’ De onmenselijke omstandigheden waarin hij wordt vastgehouden, worden door de Verenigde Naties en Amnesty International als marteling beschouwd.
Gevangenenruil
Het lijkt erop dat Olivier Vandecasteele vooral brute pech heeft gehad. Met zijn arrestatie wil het Iraanse regime België onder druk zetten om de voormalige Iraanse diplomaat Assadollah Assadi terug in Iran te krijgen. Assadi werd begin 2021 in België veroordeeld tot een celstraf van twintig jaar wegens terrorisme. In 2018 was hij betrokken bij de verijdelde aanslag op een bijeenkomst van de National Council of Resistance of Iran (NCRI), de voornaamste Iraanse oppositiegroep, in de Parijse voorstad Villepinte.
Om Vandecasteele vrij te krijgen, heeft België een uitleveringsregeling met Iran nodig. Die wetgeving werd op 20 juli goedgekeurd in de Kamer, maar werd op 8 december geschorst door het Grondwettelijk Hof. Volgens het Hof brengt een gevangenenruil de veiligheid van de slachtoffers mogelijk in gevaar, omdat de kans bestaat dat een overgebrachte gevangene in Iran zijn straf niet meer zal uitzitten. De wet is voorlopig geschorst. Ten laatste in maart doet het Hof een uitspraak ten gronde. ‘We weten niet of we zo lang kunnen wachten’, aldus Vandecasteele.
Het uitleveringsverdrag werd geschorst nadat de NCRI, de oppositiegroep die het doelwit was van de aanslag, een kort geding had aangespannen tegen de nieuwe regeling. De NCRI haalde aan dat een eventuele ruil van Assadi hun ‘recht op leven’ in gevaar brengt. Vandecasteele betwist dat. ‘Het verdrag dat België met Iran heeft gesloten, is identiek aan het verdrag dat België met 74 andere landen heeft, ook met landen die lukraak buitenlanders oppakken. Als dat verdrag niet geldig is, zijn al die verdragen ongeldig. Dat zou betekenen dat België niets meer kan doen voor Belgen die vast komen te zitten in landen als China, Saudi-Arabië of Colombia. Bovendien is dat verdrag ook nodig voor als er in de toekomst nog eens een Belg in Iran zou vastzitten.’ Sinds 18 december raadt Buitenlandse Zaken alle Belgen die zich in Iran bevinden aan om het land zo snel mogelijk te verlaten.
Geen gewone toerist
Nathalie Vandecasteele wil het beeld bijstellen dat van haar broer is ontstaan. ‘Olivier is geen gewone toerist die per ongeluk gearresteerd is’, benadrukt ze. ‘Hij woonde al sinds 2015 in Iran. Hij werkte er voor een erkende Noorse ngo. Hij heeft met Europese fondsen onderwijs en medische zorg voor bijna een miljoen Afghaanse vluchtelingen helpen organiseren. Hij heeft jarenlang samengewerkt met de Iraanse ministeries van Onderwijs en Volksgezondheid. Hij wist wat hij moest doen om niet in de problemen te raken.’
In betere tijden kreeg haar broer erkenning voor zijn vluchtelingenwerk, zelfs van de Iraanse overheid. ‘We hebben hem in 2019 bezocht met de familie. Op onze laatste avond werd er een feest georganiseerd. Een vertegenwoordiger van de Iraanse overheid heeft onze moeder toen uitdrukkelijk bedankt voor Oliviers inzet. Dat diezelfde overheid hem nu in ronduit middeleeuwse omstandigheden vasthoudt, is onwaarschijnlijk cynisch.’
Wat het verhaal nog tragischer maakt, is dat Vandecasteele enkel naar Iran was teruggekeerd om zijn appartement leeg te halen. Nadat hij er bijna zeven jaar voor twee verschillende ngo’s had gewerkt, was hij sinds de zomer van 2021 voorgoed teruggekeerd naar België. ‘Hij was van plan om hoogstens een week te blijven’, zegt Vandecasteele. ‘Hij had in België ondertussen een bedrijfje opgericht waarmee hij aan de slag wilde. Hij is enkel teruggegaan om zijn spullen op te pikken en enkele financiële zaken te regelen. Dat ging niet in België, omdat Iran niet tot het internationale banksysteem behoort.’
Geen plan B
Nathalie Vandecasteele wijst erop dat andere democratische landen ook deals sluiten waarbij gevangenen geruild worden. ‘Zelfs met Rusland, een land dat nota bene oorlog voert in Europa, worden gevangenen gewisseld’, aldus Vandecasteele. ‘Amerika heeft Viktor Bout, een van de grootste wapenhandelaars ter wereld, uitgeleverd aan Rusland om een Amerikaanse burger (basketbalster Brittney Griner, nvdr.) vrij te krijgen. Als Amerika bereid is om zo iemand vrij te laten om een van hun burgers terug te krijgen, kun je toch moeilijk beweren dat België dat niet mag doen?’ Bovendien zou Assadi, die sinds 2018 in een Belgische cel zit, in theorie al over drie jaar in aanmerking komen voor voorwaardelijke invrijheidstelling. ‘Gaan we echt een onschuldige Belg opgeven voor iemand die binnen enkele jaren misschien vrijkomt?’
De communicatie met Iran verloopt moeizaam. Sinds zijn arrestatie eind februari vorig jaar heeft Nathalie Vandecasteele welgeteld drie keer met Olivier contact gehad, de laatste keer op 24 december. Ook de gesprekken met de Belgische ambassadeur, die Olivier Vandecasteele de voorbije maanden zeven kon spreken, verlopen moeilijk. ‘De gesprekken worden opgenomen, en er is altijd iemand aanwezig die de gesprekken stuurt.’ Bovendien zijn er sinds september in verschillende Iraanse steden grootschalige protesten tegen het regime, wat het diplomatieke overleg niet vooruithelpt. Voor Vandecasteele is die verklaring niet voldoende. ‘Italië is er ondertussen al in geslaagd om een Italiaanse toeriste, die in september opgepakt was bij een betoging, terug thuis te krijgen. Italië is ook een democratie, heeft niet meer economische belangen dan België en moet onderhandelen met hetzelfde regime. Waarom lukt het hen dan wel om hun landgenoot terug te krijgen?’
‘Voor Olivier is de situatie zeer verwarrend’, aldus Nathalie Vandecasteele. ‘Hij vraagt zich af waarom er zo weinig gebeurt. Hij weet pas sinds de zomer dat hij vastzit omdat Iran Assadi wil ruilen. Hij weet zelfs niet dat hij veroordeeld is. Dat is misschien beter zo. Hij zou er nog meer de moed door verliezen.’
De wetgeving die momenteel geschorst is, is onze laatste hoop, benadrukt Vandecasteele. ‘Nu Olivier veroordeeld is, is het de enige manier om hem terug te krijgen. Vind maar eens een land dat goede relaties met Iran heeft om te bemiddelen. En het moet vlug gaan, want Iran wordt steeds autoritairder. Onderhandelen wordt elke dag moeilijker. Onze ministers hebben het al met zoveel woorden gezegd: er is geen plan B.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier