‘Zonder sterke publieke omroep verzwakt onze democratie’

Welke rol kan de publieke omroep spelen in het sterk houden van een inclusieve samenleving?

De afgelopen jaren zijn in België heel wat stappen gezet richting een inclusievere samenleving, zoals sterkere antidiscriminatiewetgeving en praktijktesten op de werkvloer. Ook in de media klinken steeds vaker diverse stemmen. Maar diversiteit, gelijkheid en inclusie – kortweg “DEI” – zijn geen eindpunt. Het is een voortdurend proces, kwetsbaar voor maatschappelijke en politieke verschuivingen.

In de Verenigde Staten zien we hoe snel stappen ook teruggedraaid kunnen worden. Daar staan nu DEI-initiatieven onder druk en worden ze van de kaart geveegd. Ons land houdt momenteel het been stijf en bezwijkt niet onder de Amerikaanse druk. Maar welke rol kan de publieke omroep spelen in het sterk houden van een inclusieve samenleving? Is ze een motor voor verbinding, of laat ze kansen liggen?

Recent onderzoek aan het Media Culture & Policy Lab (KU Leuven), dat met het onderzoeksproject COMMunity de relatie onderzoekt tussen mediagebruik en attitudes tegenover minderheidsgroepen, benadrukt het belang van de publieke omroep voor een tolerantere samenleving. Hiernaast toont het onderzoek aan dat vertrouwen in media en contact met andere groepen bijdragen aan een positievere houding tegenover die groepen. Het onderzoek maakt duidelijk waarom we vandaag meer dan ooit nood hebben aan een sterke publieke omroep.

De maatschappelijke taak van VRT

Een publieke omroep heeft een unieke taak: diversiteit van hun gemeenschap weerspiegelen, zowel voor als achter de schermen. Ze moet discriminatie tegengaan door een breed en divers publiek te informeren zonder te polariseren. Neemt de VRT die taak serieus en krijgt ze daar ruimte voor? In tijden van polarisatie, desinformatie en afnemend vertrouwen mag de VRT haar maatschappelijke rol niet verwateren.

De VRT verankert haar maatschappelijke taak in een beheersovereenkomst met de Vlaamse overheid, met maatregelen zoals quota over hoe vaak verschillende kenmerken, zoals etniciteit, aan bod moeten komen en bewustwordingsinitiatieven voor personeel. Die werpen vruchten af, zo blijkt uit het recent onderzoek aan KU Leuven: frequente kijkers van publieke televisie vinden discriminatie minder aanvaardbaar dan zij die VRT 1 vaak wegzappen.

Dit bevestigt het belang van zorgvuldige programmering en casting. Ook organisaties die werken rond diversiteit en inclusie, die de VRT onlangs bevroeg, merken op dat programma’s meer aandacht hebben voor diversiteit. Tegelijk onderstrepen zij dat verdere inspanningen nodig blijven. Alleen zo voelen kwetsbare groepen zich meer gehoord en gezien.

Genuanceerde, respectvolle verhalen en personages die de realiteit en complexiteit van sociale groepen weerspiegelen zijn daarbij cruciaal. Denk aan programma’s zoals Taboe, waar Philippe Geubels met respect en humor in gesprek gaat met mensen die gestigmatiseerd worden, of Wildlife waarin jongvolwassenen met een psychische kwetsbaarheid op reis gaan. Naast programma’s met een sterke inhoudelijke focus op kwetsbare groepen, is het belangrijk dat diversiteit als vanzelfsprekend aan bod komt in uiteenlopende programma’s. Zo zien we in bijvoorbeeld Thuis, Man bijt hond, Knokke Off en kinderprogramma’s zoals Karrewiet, diverse gezichten en verhalen.

Vertrouwen in media

Naast het weerspiegelen van diversiteit speelt de publieke omroep een belangrijke rol in het versterken van vertrouwen in de media. Uit de KU Leuven-studie blijkt dat mensen die veel vertrouwen hebben in publieke media minder geneigd zijn om discriminatie te accepteren. Zo vindt 75% van de deelnemers met veel vertrouwen in de VRT dat etnische discriminatie (absoluut) onaanvaardbaar is, terwijl dat maar 63% is voor diegenen met weinig vertrouwen. De VRT moet dus niet alleen correcte informatie verspreiden, maar ook actief bouwen aan vertrouwen door kritische journalistiek te brengen, transparant te communiceren over keuzes en stereotypering te vermijden.

Wanneer de VRT onder druk komt te staan – of politieke inmenging de onafhankelijkheid bedreigt – heeft dat gevolgen die verder reiken dan de omroep zelf. Een verzwakte VRT betekent een samenleving waarin desinformatie en polarisatie vrij spel krijgen. Dat maakt het moeilijker om overbrugging en dialoog te stimuleren, terwijl net dát tot de kerntaken van een publieke omroep hoort.

Publieke omroep als brug naar ‘de ander’

Mensen die vaak in contact komen met andere groepen, vinden discriminatie minder aanvaardbaar, zo blijkt ook uit de KU Leuven-studie. Wat als je niet in contact komt met mensen die ‘anders’ zijn? Hier kunnen media een brugfunctie vervullen: voor wie weinig persoonlijke contacten heeft met minderheden, kan de publieke omroep een eerste kennismaking zijn met ‘de ander’. Dit verlaagt drempels voor contact in het echte leven en doorbreekt stereotypen.

Toch zou VRT moeten blijven streven naar nog betere representatie. Ondanks positieve stappen, met programma’s als Kinderen van de Kolonie of Restaurant Misverstand, blijft de vraag: is dit voldoende? Diversiteit mag geen bijkomstigheid zijn, maar is best structureel in de kern van de programmatie verankerd. Ook bij bijvoorbeeld nieuwsuitzendingen en duidingsprogramma’s is het belangrijk om diverse gasten, experts en ervaringsdeskundigen aan het woord te laten.

De VRT is geen neutrale speler in de strijd tegen discriminatie – en dat zou het ook niet moeten zijn. Als democratisch basisinstrument heeft het de middelen en de opdracht om bij te dragen aan een verdraagzame samenleving. Dat vraagt niet alleen een duidelijke visie en lange-termijninspanningen van de VRT zelf, maar ook van beleidsmakers die haar rol moeten beschermen en versterken. Wie de VRT verzwakt, verzwakt de democratie. En dat kunnen we ons niet permitteren.