In een poging om Russische diamant te boycotten en de diamantsector op zijn kop te zetten, raakt België op ramkoers met de diamantreuzen en Dubai.
Woensdagmiddag 30 oktober. In de Hoveniersstraat, het hart van de Antwerpse diamantwijk, houden ze bij diamantbedrijf HB Antwerp de adem in. In het Zuid-Afrikaanse land Botswana vinden er die dag presidentsverkiezingen plaats, en het businessmodel van HB Antwerp staat of valt met wie daar de plak zwaait. Niet alleen heeft Botswana op dat moment plannen om te investeren in de snelgroeiende onderneming, HB Antwerp draait ook op één contract met één Canadees bedrijf, dat bij gratie van de president één mijn in Botswana exploiteert. Een van de oprichters van HB Antwerp staat er bij ingewijden om bekend zijn politieke contacten in Afrika goed te onderhouden. Hij zou de verkiezingscampagnes voor de Congolese president Félix Tshisekedi helpen verzorgen en uitstekende banden hebben met de Botswaanse politicus Mokgweeti Masisi, zo schrijft de onderzoekswebsite Africa Intelligence.
Verrassende uitslag
Maar tot grote verrassing van HB Antwerp draait de Botswaanse stembusgang anders uit dan verwacht werd. Hoewel zijn partij al zestig jaar aan de macht was, eindigt afscheidnemend president en HB-vertrouweling Masisi slechts op de vierde plaats, terwijl oppositieleider Duma Boko comfortabel aan het langste eind trekt. Boko, mensenrechtenadvocaat van opleiding, kan het innovatieve verdienmodel van HB Antwerp met haast een vingerknip in moeilijkheden brengen. En zo blijkt. Nadat de onderhandelingen met ex-president Masisi maandenlang hadden aangesleept, sloten de Brits-Zuid-Afrikaanse diamantreus De Beers, een belangrijke concurrent van HB, en kersvers president Boko midden november meteen een principeakkoord. Dat betekent niet noodzakelijk het einde van HB Antwerp, maar de boodschap is duidelijk: Botswana – dat na Rusland ’s werelds grootste diamantreserves in zijn bodem heeft – wil HB Antwerp zeker niet zomaar op zijn wenken bedienen.
HB Antwerp wil dan weer niet zomaar over zich heen laten lopen. Ruim een week geleden, slechts enkele dagen nadat het contract tussen De Beers en Botswana werd gesloten, kondigt de Antwerpse onderneming een bijkomende investering van een kleine tien miljoen euro in Botswana aan – diamanten zijn goed voor liefst een kwart van het Botswaanse bbp. Dat mag in de verf gezet worden. ‘HB Antwerp transformeert de Botswaanse diamantindustrie. Dit zorgt voor spitstechnologie, de ontwikkeling van vaardigheden en honderden hoogkwalitatieve arbeidsplaatsen. Voor Botswana, door Botswanen’, aldus HB Antwerp op sociale media. Dat mag u gerust interpreteren als een signaal aan nieuwbakken president Boko. Die is eind november te gast op de FACETS-diamantconferentie in Antwerpen. Dat geeft HB Antwerp de gelegenheid om bij de Botswaanse president in de gratie te komen, zodat hij het bedrijf niet ten gronde richt.
Russische diamanten vinden nog altijd de weg naar Antwerpen: ‘Herkomst onbekend’
Oekraïne
Ook in de Wetstraat, het centrum van de Belgische politiek, volgen ze op woensdag 30 oktober de Botswaanse verkiezingen van nabij. Botswana speelt sinds kort een beduidende rol in een Belgisch plan om Russische diamant in een aanzienlijk deel van de wereld te boycotten – daarover verder meer. Sinds de grootschalige Russische inval in Oekraïne staat ons land namelijk onder internationale druk om Russische ruwe diamant te weren. Zo zei Oekraïens president Volodymyr Zelensky in de Kamer dat ‘vrede belangrijker is dan diamanten’.
De Antwerpse diamantsector en de regering-De Croo trapten eerst op de rem om een leegloop uit Antwerpen te vermijden, maar naarmate de druk toenam en de Russische diamantstroom stilviel door financiële sancties en het oorlogsstigma, zochten ze binnen de organisatie van zeven belangrijke westerse industrielanden (G7) naar een oplossing. De G7 is goed voor 70 procent van de globale diamantafname en kan zo veel invloed uitoefenen op de manier waarop die markt zich organiseert.
Na maandenlang intensief onderhandelen sloten de G7 en de Europese Unie in december vorig jaar een akkoord. Dat verbiedt de toegang van Russische ruwe diamant tot het G7 -gebied vanaf 1 maart 2024 – een tegenvaller voor het Russische staatsbedrijf Alrosa, ’s werelds grootste diamantonderneming. Een verplicht hoogtechnologisch traceersysteem, beveiligd met blockchaintechnologie, moet dat vanaf maart volgend jaar ook garanderen voor de indirecte handelsstromen.
De voorzitter van de raad van bestuur en de ceo van het AWDC zouden te welwillend hebben meegewerkt aan het traceersysteem en zijn daarvoor afgestraft.
Poortwachter Antwerpen
Het traceersysteem moet voorkomen dat een Russische ruwe diamant alsnog in een G7-land terechtkomt wanneer hij tussendoor geslepen wordt in India of eerst via Dubai passeert. Hoe gaat dat in zijn werk? Om de diamant van mijn tot ringvinger te kunnen volgen moeten diamanthandelaren en -fabrikanten voor elke stap in de levenscyclus van een diamant bepaalde gegevens – denk aan het slijpen of de verwerking in juwelen – over de zending beschikbaar stellen op traceerplatformen die de overheid kan verifiëren.
Het transparante traceersysteem zet de diamantsector volledig op zijn kop, maar de plannen zijn om nog een andere reden baanbrekend. Bij aanvang van de onderhandelingen stelde de regering-De Croo aan de G7 voor om van Antwerpen een tijdlang het enige handelscentrum te maken dat G7-herkomstcertificaten mag uitdelen – lees: op enkele uitzonderingen na komt geen diamant de G7 binnen als die niet eerst langs Antwerpen passeert.
Bedoeling van de regering was om zo hoog mogelijk te mikken, maar tot haar eigen grote verbazing aanvaardde de G7 dat idee, onder meer met het argument dat de certificaten het best op G7-grondgebied worden uitgedeeld. Maar voor de regering-De Croo bood het Antwerpse G7-monopolie ook een buitenkans om de diamantstatus van de Scheldestad te beschermen en zelfs te versterken. Zo hoopt de regering dat Antwerpen op termijn ook als poortwachter voor andere zeldzame mineralen kan dienen, zelfs als diamant helemaal zou verdwijnen.
https://www.knack.be/nieuws/belgie/envelopjes-en-cadeautjes-klokkenluider-hekelt-genante-toestanden-bij-controles-diamant/fr
Wereldcentrum
Het traceersysteem en het Antwerpse monopolie konden niet overal op goedkeuring rekenen, en al helemaal niet bij de machtige diamantreus De Beers. Dat hoeft niet te verbazen. De Beers mijnt zijn diamanten namelijk in vier landen: Canada, Namibië, Zuid-Afrika en Botswana. Alle diamanten worden vervolgens naar Botswana gebracht, waar De Beers de stenen met elkaar vermengt. Daardoor heeft geen van de vier landen – ook aandeelhouder Botswana niet – zicht op de totale waarde aan diamanten die De Beers uit hun bodem haalt en of het bedrijf hen daar wel eerlijk voor vergoedt.
Het verdienmodel van De Beers botst dus met de transparantie van het G7-model en is dé reden waarom het bedrijf zweert bij het Kimberley-proces. Dat is geen onverdienstelijk systeem dat conflictstenen van de markt moet weren, maar wel toelaat dat diamanten van verschillende herkomst worden gemengd en een conflict zo eng definieert dat Russische diamanten nog altijd als conflictvrij gelden – niet toevallig wordt de diamantsector bij het Kimberley-proces vertegenwoordigd door een topvrouw van De Beers.
De Beers deed de G7 eerst nog een tegenvoorstel om de Belgische aanzet te overvleugelen, maar dat werd niet aanvaard. De machtige diamantonderneming nam een ervaren Britse diplomate in de arm om op de Verenigde Staten in te praten en richtte de pijlen ook op België. ‘We doen op u een beroep om uw voornemen te heroverwegen om alle diamanten die naar de G7 gaan via Antwerpen te laten passeren’, aldus de De Beers-ceo Al Cook midden maart in een brief naar premier Alexander De Croo (Open VLD).
AWDC
De Beers stuurde die brief niet alleen. Ook de topman van het Antwerp World Diamond Centre (AWDC), de federatie van de Antwerpse diamantsector, zette zijn handtekening onder het schrijven. Zeker voor het AWDC is dat een opvallende positie, want volgens de sectororganisatie zelf is het ‘haar missie ervoor te zorgen dat Antwerpen in de voorhoede van de wereldwijde diamantindustrie blijft’ en wil ze ‘de positie van Antwerpen als wereldcentrum voor diamant ontplooien’.
Waarom pleit uitgerekend het AWDC tegen een plan dat de diamantpositie van Antwerpen zou moeten beschermen? Naar eigen zeggen omdat meerdere centra ‘effectiever’ en ‘fairder’ zouden zijn. Niet iedereen ziet het zo. ‘Voor Antwerpen was het een opsteker dat het Belgische voorstel door de G7 werd aanvaard. Maar onder druk van de diamantreuzen richt het AWDC zijn thuisstad mee ten gronde. De sectororganisatie geeft niet om Antwerpen, maar vertegenwoordigt slechts belangen van de machtige spelers’, aldus een ingewijde.
Volgens Hans Merket, die bij de denktank IPIS onderzoek doet naar diamantstromen, raakte het AWDC intern steeds sterker verdeeld en trok het kamp van De Beers en zijn invloedrijke zakenpartners uiteindelijk aan het langste eind.
Met Rusland verloor Antwerpen al 30 procent van zijn omzet en met Botswana als tweede certificatiecentrum komt daar nog een dreun bovenop.
Koning Filip
Nu zijn de diamantreuzen niet de enige die de G7-plannen niet kunnen smaken. In Botswana, dat 15 procent van De Beers bezit, hebben ze vooral bedenkingen bij het Antwerpse monopolie. In september vorig jaar, op een VN-top in New York, gaven de Botswaanse ex-president Masisi en zijn Angolese en Namibische ambtgenoten het Belgische voorstel in een onderhoud met De Croo geen kans. Groot was hun ongelijk en verbazing toen de G7 daar drie maanden later anders over besliste. Meteen reden genoeg voor een boze brief aan de EU- en G7-leiders. ‘Dit beperkt op een unfaire manier onze vrijheid om zelf te kiezen naar waar we onze producten exporteren.’ Ook koning Filip, eind april op bezoek in Namibië, kreeg die boodschap. ‘De beslissing bedreigt onze economieën omdat ze de handelsvrijheid beknot en de kosten doet stijgen. Uwe Majesteit, we hopen op uw steun en op het begrip van België’, zei president Ngolo Mbumba in het bijzijn van Knack.
De drie Afrikaanse landen krijgen ook elders steun tegen de positie van Antwerpen als enige poortwachter van het G7-territorium. ‘Onder het mom van sancties tegen Russische diamant wil Europa één centraal certificatiepunt in Antwerpen uitbouwen. Dat heeft veel grotere gevolgen dan wat Europa ons eigenlijk vertelt. Het ondermijnt de economieën en soevereiniteit van andere landen, met name die in Afrika. Europa mag de wereld niet verantwoordelijk houden voor haar eigen problemen’, zei de Emiraatse zakenman Ahmed bin Sulayem midden november op een diamanttop in Dubai. Zijn woorden werden op uitgebreid applaus onthaald door de vele delegaties in het publiek, maar Brussel kon er niet bepaald om lachen. ‘De EU betreurt deze ongegronde aantijgingen en dat de gevolgen van de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne onbehandeld blijven’, aldus Brussel in een statement – de EU overweegt zelfs om een jaar uit het Kimberley-proces te stappen.
In vergelijking met Dubai is Antwerpen witter dan wit, en dat speelt Antwerpen niet altijd in de kaart.
De bewuste diamanttop van midden november vond niet toevallig plaats in het steenrijke Dubai. ‘Er zijn intussen twee wereldwijde diamanthandelsstromen ontstaan: er is een markt voor de G7 zonder Russische diamant en een markt voor de rest van de wereld mét Russische diamant. Voor die laatste werpt het emiraat zich op als hét alternatief voor Antwerpen’, vertelt diamantkenner Koen Vandenbempt (Universiteit Antwerpen). In Dubai verloopt dat niet altijd zo koosjer. ‘In vergelijking met Dubai is Antwerpen witter dan wit, en dat speelt Antwerpen niet altijd in de kaart’, zegt Vandenbempt. Het verslag van het College voor de Coördinatie van de Strijd tegen het Witwassen van Geld van Illegale Afkomst uit september 2023, dat Knack kon inkijken, verwijst niet toevallig naar de ‘centrale rol’ van Dubai als het over de samenloop van diamanthandel en witwaspraktijken gaat.
Komen er eindelijk Europese sancties tegen Russische diamant?
Donald Trump
De druk van het AWDC, de druk van de diamantreuzen, de druk van de buitenwereld: voor de G7 en de Wetstraat bleek het idee om van Antwerpen voor een tijd de enige diamantpoortwachter te maken niet vol te houden. Het diplomatieke succes van de regering-De Croo binnen de G7 blijkt tegelijkertijd een valkuil. ‘Misschien heeft België wel té hoog gemikt’, zegt een ingewijde. Al na enkele maanden besloot de G7 om ook aan Botswana een certificatiecentrum toe te kennen. De voorbije maanden trokken G7-expertenmissies naar het Afrikaanse land om de nodige voorbereidingen te treffen. Voor Botswana en De Beers is dat een overwinning, voor Antwerpen toch vooral een commerciële knauw, ook al kan een tweede certificatiecentrum ertoe bijdragen dat het Belgische plan bredere legitimiteit verwerft en Russische diamanten het nóg moeilijker kunnen krijgen.’ ‘Met Rusland verloor Antwerpen al 30 procent van zijn omzet en met Botswana als tweede certificatiecentrum komt daar nog een dreun bovenop’, vertelt een goedingelichte bron uit de Antwerpse diamantsector.
Maar het kan nóg erger. De overwinning van toekomstig Amerikaans president Donald Trump biedt onder meer De Beers, Dubai en India kansen om in één klap een eind te maken aan het G7-traceersysteem in zijn geheel. Momenteel zet de Amerikaanse juwelierssector al aanzienlijke druk op Washington om de markt haar werk te laten doen. ‘Samen met De Beers zet die ongelooflijke druk op huidig president Joe Biden’, aldus diamantkenner Vandenbempt. Het is dé reden waarom de Verenigde Staten nu al van plan lijken om naast het traceersysteem ook nog de klassieke douaneformaliteiten toe te laten – al zorgt dat laatste voor veel meer administratie. Het succes van het traceersysteem zal met andere woorden afhangen van hoe belangrijk de Amerikaanse consument de herkomst van zijn diamant daadwerkelijk vindt en hoe dat bijgevolg de markt bepaalt. ‘Als Trump het traceersysteem een stok in het wiel steekt, dreigt Europa er met zijn kleine afzetmarkt alleen voor te staan. Dat kan voor Antwerpen een zoveelste klap betekenen’, waarschuwt Merket.
Als Trump het traceersysteem een stok in het wiel steekt, dan dreigt Europa er met zijn kleine markt alleen voor te staan.
Synthetische diamant
Met de wereldwijde diamantsector in zijn geheel en dus ook met Antwerpen gaat het al geruime erg moeilijk. Ten opzichte van dezelfde periode in 2023 daalde de uitvoer van ruwe diamant in Antwerpen van 6 miljard dollar naar 3,7 miljard dollar. Ook de invoer van gepolijste diamant viel met anderhalf miljard dollar terug. In tien jaar tijd verdwenen er 200 geregistreerde diamanthandelaren, zo blijkt uit cijfers die Knack bij de FOD Economie opvroeg. ‘De Russische oorlog in Oekraïne, een dalende vraag in China en de opkomst van Dubai brengen Antwerpen in een lastig parket. En dan is er nog de steile opmars van de synthetische diamant die de sector onbegrijpelijk in snelheid heeft gepakt. Voor een echte ruwe diamant van drie karaat betaal je vandaag zo’n 70.000 euro, voor een synthetische van drie karaat 8000 euro. Je ziet het verschil tussen de twee gewoonweg niet, dus het hoeft niet te verbazen dat almaar meer mensen voor laboratoriumdiamanten kiezen.’
Terug naar de Hoveniersstraat, bij HB Antwerp. Als De Beers erin slaagt om een G7-systeem een stok in het wiel te steken, waarom zou het president Boko er dan niet van kunnen overtuigen om HB Antwerp de doodsteek te geven? ‘We weten niet wat er zal gebeuren en houden ons hart vast. We investeren veel in Botswana, maar De Beers is oppermachtig’, vertelt een medewerker aan Knack. Het enige noemenswaardige groeiende diamantbedrijf van Antwerpen, dat in vijf jaar tijd 140 werknemers in België in dienst nam en recent lof kreeg toegezwaaid in het Amerikaanse zakenblad Fortune, dreigt zo samen met zijn thuisstad kopje-onder te gaan. A diamond is forever, zo luidt de slogan die copywriter Mary Frances Gerety in 1948 voor De Beers ontwikkelde. Maar het huwelijk tussen Antwerpen en de diamant, en tussen HB Antwerp en Botswana lijkt onder druk van datzelfde De Beers steeds moeilijker te verlopen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
