‘Zijn de recente klimaatbetogingen deel van een groot complot?’

‘Wie denkt in termen van complotten, maakt vooral duidelijk waarvoor hij of zij zelf staat’, schrijft psycholoog Alain Van Hiel naar aanleiding van sommige kritiek op de klimaatacties van de afgelopen weken.

Begin december was er een eerste grote klimaatbetoging. Deze betoging mobiliseerde tienduizenden bezorgde mensen. Dit was nog maar het begin. Kort erna kwamen de bosbrossers wekelijks met duizenden op straat. Zou dit alles deel van een complot kunnen zijn? Een georkestreerd gegeven? Een opgezet spel waarin enkelingen een massa van naïeve mensen en scholieren bespeelden? Iets in die zin werd vorige week door Joke Schauvliege gesuggereerd. Heeft ze een punt?

Onruststokers, oproerkraaiers en mensen met slechte bedoelingen

Het is niet nieuw, die idee dat er een beperkt aantal oproerkraaiers of mensen met slechte bedoelingen de onschuldige massa opzweept en tot protest verleid. Sterker nog, het is een assumptie die aanhang had onder wetenschappers eind de negentiende eeuw.

Een zekere Gustave LeBon leefde in het woelige Parijs en maakte tal van betogingen en verregaande sociale onrust mee.

Zijn meest belangrijke werk – La Foule, of in het Engels vertaald, The Crowd – probeert onder andere een antwoord te formuleren op de vraag wie er juist diende gearresteerd te worden tijdens een betoging. Deze laatste vraag was trouwens een belangrijk twistpunt tussen de toenmalige ’theoretici’.

Want, dat was zijn overtuiging, er moet wel degelijk een persoon zijn die al dit protest organiseert. Hem of haar uitschakelen zou als het ware het probleem oplossen. De tekening op de flap van dit boek spreekt voor zich: al die mensen worden opgezweept door enkele recalcitrante, doorslechte personen, waarvan er eentje zijn centen telt na een gelukt complot … Weg ermee.

Massagedrag is ideologisch gestroomlijnd

De ideeën van LeBon klinken logisch, maar ze zijn fout. Van achter het raam van zijn veilige burgerwoning was hij getuige van arbeiders die zich collectief organiseerden om een beetje loon en betere werkomstandigheden. En dat was nodig. Maar dat begreep LeBon niet, of liever: dat wou hij niet begrijpen. Hij wou dat alles bij het oude bleef. Wat hij wel zag? Enkel dit: een opgezweepte meute die als gekken tekeer gingen.

Elkeen met een beetje empathie met de werknemers toentertijd begrijpt dat ze nog maar één optie hadden, en dat was op straat komen om hun ongenoegen te uiten. Wie de sociale context in rekening brengt, ziet in dat massaprotest een gerechtigde vorm was om eisen kracht bij te zetten. Maar wie die sociale strijd tussen haakjes zet, ziet enkel maar vervelende mensen die hard roepen, en soms dingen kapot maken.

Moderne theorieën van massagedrag gaan uit van spontane zelforganisatie. Het gedrag van manifestanten verloopt vaak heel gestroomlijnd, iets wat niet zo gemakkelijk te verklaren is volgens de ‘oproerkraaier-theorie’. Het gedrag van de massa is gebonden aan haar identiteit, aan haar ideeën en haar ideologie.

Wie de boodschap niet lust, houdt geen rekening met de sociale context

Wie de boodschap niet genegen is, zoals LeBon in Parijs, ziet het protest enkel maar als een ’techniek’. Zelfs als een onbeschaafde en primitieve techniek. Als een onredelijke manier van doen. Wie de boodschap wel genegen is, ergert zich niet aan de ’techniek’ van massabijeenkomsten.

Er is geen complot nodig om mensen aan te zetten om op te komen voor wat zij zien als rechtmatige eisen. Protest is nu eenmaal een vorm van politieke actie die effectief kan zijn. Zeker als de algemene perceptie er een is – terecht of onterecht – van immobilisme in het beleid.

Zijn de recente klimaatbetogingen deel van een groot complot?

Trouwens, de vraag of er al dan niet een complot ten grondslag ligt van deze acties, is op dit moment ook niet meer relevant. Het overweldigend en blijvend succes ervan geeft aan dat de mensen die eraan deelnemen zich in de boodschap kunnen vinden. Indien dit niet zo zou zijn, dan waren deze acties al lang doodgebloed. Dit alles appelleert dus aan een echt gevoelde nood voor actie. Een nood die versterkt wordt door samen door de straten te trekken.

Er is dus al een lange traditie van kritiek op massagedrag. Vaak zijn het mensen die voor de status-quo staan, die heel ijverig kritiek uiten. Wie denkt in termen van complotten, maakt vooral duidelijk waarvoor hij of zij zelf staat. Dat was zo bij Gustave LeBon, en dit geldt ook voor Joke Schauvliege.

Waarom nu net dit protest? Vanwaar komt dit?

De klimaatproblematiek krijgt heel wat aandacht van de geschreven pers en andere media. Er gaat geen week (of dag?) voorbij of er verschijnt een artikel of bijdrage over de zoveelste studie die aantoont dat het absoluut niet de goede kant uitgaat met onze planeet.

Dit is al een tijdje zo. En het gevaar en de dreiging die ervan uit gaat is immens.

Voor vele volwassenen geldt dat ze wellicht nooit de ergste gevolgen van klimaatverandering zullen ervaren. Voor jongere mensen is dit anders. De kans dat zij getuige zullen zijn van mogelijke rampspoed is niet uit te sluiten, is zelfs waarschijnlijk.

De bosbrossers zijn ware stakeholders in deze problematiek. Het behoeft weinig betoog dat zij zich veel zorgen maken. Hun protest is niet alleen jong en fris, maar het roept bovendien empathie op. Vandaar dat de pers er gretig op ingaat.

En de toekomst?

De jeugd is de toekomst. Op dit moment houdt een deel ervan de volwassen wereld een spiegel voor. Een goede zaak, want onze ecologische voetafdruk is aanzienlijk. Was dit volgens sommige commentatoren een verloren generatie zonder idealen? Het huidige protest laat toch zien dat die stelling niet voor elke jongere klopt. Blijkbaar is er een deel van hen toch te mobiliseren voor de ‘goede zaak’.

In de geschiedenis is het vaak zo dat jongeren de aanleiding geven tot verandering, en er de motor van zijn. Maar misschien overtuigen ze nog het meeste zichzelf. Wie deze acties onderschrijft, zal ook geneigd zijn om het eigen ecologische gedrag onder de loep te nemen.

Nu afwachten of er daadwerkelijk ook iets zal veranderen.