De Leuvense éminence grise onder de begrotingsexperts, Wim Moesen, is niet mals voor de begroting die de federale regering net afleverde: mistige cijfers, morsige definities en foute keuzes: ‘Alles moet worden geforceerd in een paar dagen en nachten. Dan krijg je slecht spektakel.’
‘Met veel poeha verklaarde de regering-De Croo vorige week dat ze talrijke maatregelen had genomen die de overheidsfinanciën zouden verbeteren. Ze spreekt over een saneringsinspanning van 3,6 miljard euro, maar dat is niet zo’, zegt begrotingsexpert Wim Moesen (KU Leuven). ‘De regering somt wel een vijftigtal maatregelen op maar maakt geen onderscheid tussen uitgavenverlagingen en -verhogingen, inkomstenverlagingen en -verhogingen. Natuurlijk is de slotsom van al die regeringsmaatregelen belangrijk, het saldo. Ik heb dat even berekend. Het saldo verbetert slechts met 0,1 procent in vergelijking met de raming van het tekort bij ongewijzigd beleid. Nul komma één procent of pakweg 500 miljoen euro.’
De context waarin deze regering de begroting moest opstellen is uitzonderlijk, dat weet Moesen ook. De coronacrisis heeft de overheid veel geld gekost, in 2021 beleefden we een kortstondige economische opleving, maar dan waren er al snel de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne. Europa beseft dat ook. De normen van Maastricht bepalen dat het begrotingstekort maximaal 3 procent mag zijn van het bbp (bruto binnenlands product, wat we met zijn allen aan goederen en diensten produceren) en dat de overheidsschuld moet evolueren naar 60 procent van het bbp. Die normen waren al voor 2020, 2021 en 2022 opgeschort en in maart heeft Europa dat uitgebreid tot 2023. Moesen: ‘Europa zal onze begroting dus met mildheid beoordelen. Maar dat wil niet zeggen dat de regering een vrijgeleide krijgt om ongebreidelde uitgaven te doen.’
Mistige tabellen
Om te beginnen stelt Moesen vast dat de regering-De Croo niet behoorlijk communiceerde over de begroting: ‘Ze heeft de buitenwereld slecht gedocumenteerd. Toen premier Alexander De Croo (Open VLD) vorige week dinsdag in het parlement zijn State of the Union hield, waren de begrotingstabellen nog niet beschikbaar. Dan kun je de begroting ook niet beoordelen.’
Ondertussen zijn die tabellen er wel en Moesen noemt ze ‘mistig’. Niet alleen worden alle maatregelen op een hoop gegooid, er is ook morsig taalgebruik. Moesen geeft een voorbeeld: ‘Er zal 1 miljard worden geïnvesteerd in politie en veiligheid. Maar wat bedoelt men met “investeren”? Wordt er geld gestoken in uitrusting, voertuigen, de bouw van gevangenissen? Blijkbaar gaat het vooral over lonen en werkingskosten. Dat is niet ernstig. Vergelijk het zo: je zegt dat je zult investeren in de Vlaamse literatuur en vervolgens ontleen je wat boeken in de bibliotheek. Heb je dan in de Vlaamse literatuur geïnvesteerd? Natuurlijk niet, je hebt een inspanning geleverd, maar niet geïnvesteerd. Ik zie in de begroting maar héél weinig echte investeringen staan, zoals gedefinieerd in de nationale rekeningen.’
Nacht- en haastwerk, ondermaatse begrotingsresultaten, slordige communicatie en obscure begrotingstabellen. Zoiets mogen we echt niet tolereren.
Moesen verzucht dat de regering ook deze keer geen doortastende beslissingen nam om de arbeidsmarkt te verbeteren, meer mensen aan het werk te helpen, het concurrentievermogen van bedrijven te vrijwaren en de pensioenen te hervormen. ‘Er wordt alleen een kleine opening gemaakt dat er tegen het eind van het jaar een fiscale hervorming in de steigers wordt gezet. We zullen zien of die er zal komen.’
Energieprijzen
De kern van deze begroting is de steun voor de gezinnen en bedrijven die het moeilijk hebben door de stijgende energieprijzen. Moesen: ‘We moeten onze olie en gas aankopen en die prijzen zijn sterk gestegen. Dus moeten we meer van onze goederen in de plaats geven voor de aankoop van eenzelfde hoeveelheid energie. In economische termen heet het dat onze internationale ruilvoet verslechtert, we gaan er in vergelijking met andere landen op achteruit, we verarmen.’
De regering-De Croo heeft in haar begroting terecht geld uitgetrokken om gezinnen en bedrijven te helpen, vindt Moesen: ‘Daarvoor doet ze een aantal eenmalige uitgaven voor in totaal zo’n 3 miljard euro. Zo verlengt ze het basispakket energie voor gezinnen (1,5 miljard) en verlaagt ze de patronale bijdragen voor bedrijven (1 miljard). Om dat te kunnen financieren besliste de regering tot een aantal eenmalige inkomsten, zoals het belasten van de overwinsten (1 miljard), hogere bijdrage van de kerncentrales (400 miljoen), solidariteitsbijdrage oliesector (300 miljoen) en een bijdrage van Fluxys (300 miljoen). Samen moet dat zo’n 2 miljard opleveren. Slotsom: de overheid komt 1 miljard euro tekort voor deze actie.’
Is het niet legitiem dat de overheid 1 miljard euro bijkomende schulden maakt om gezinnen en bedrijven financieel tegemoet te komen? Moesen schudt het hoofd en heeft twee bedenkingen. ‘Eén, onze overheid torst al veel schulden. Het is een ander verhaal als je een schuldgraad hebt van 60 procent zoals Nederland, dan wanneer die 100 procent bedraagt zoals in België of 150 procent zoals in Griekenland. Want als je meer schulden hebt, moet je meer rente betalen als je gaat lenen. Nederland moet nu 2,5 procent rente betalen, wij 3 procent, Griekenland 4,5 procent. Dat maakt een beduidend verschil.
‘Twee, en misschien nog belangrijker: een aantal bedrijven heeft geen last van deze crisis, sommige maken zelfs meer winst. Andere ondernemingen hebben de voorbije jaren veel winst gemaakt en beschikken over reserves. Die bedrijven hoeven niet per se door de overheid geholpen te worden. Hetzelfde voor de gezinnen: sommige mensen worden zwaar getroffen door de hogere energieprijzen en moeten steun krijgen. Maar moeten ook de hogere lonen worden geïndexeerd? Daar is nu sprake van overcompensatie: ze krijgen meer dan ze verliezen door de hogere energieprijzen. Met andere woorden: de regering-De Croo had gerichter moeten ingrijpen.’
Indexaanpassing
‘Luister, ik ben voor het principe van de indexaanpassing van de lonen’, vertelt Moesen. ‘In normale tijden werkt dat behoorlijk. Maar door de hoge inflatie zijn het nu geen normale tijden. Daarom had de regering beter beslist om de lonen te indexeren met centen in plaats van procenten: je berekent de indexaanpassing voor de laagste lonen en het bedrag dat je dan uitkomt, geef je aan iedereen. Ja, de hogere inkomens krijgen dan wat minder dan vandaag, maar dat is verdedigbaar. Want je helpt de gezinnen die het echt nodig hebben. En je helpt tegelijkertijd de ondernemingen, die hun loonkosten niet zo fel zien toenemen en dus concurrentiëler blijven. Bovendien hoef je als overheid niet zo veel geld uit te geven, en neemt de schuld niet zo zwaar toe.
‘Onze begroting zou er veel beter uitzien met een indexaanpassing in centen in plaats van procenten. Dat hebben we na de devaluatie in 1982 ook gedaan’, concludeert Moesen. ‘Dat is nu niet gebeurd en dat heeft veel te maken met onze procedure om een begroting op te stellen: alles moet worden geforceerd in een paar dagen en nachten. Dan krijg je slecht spektakel. Er wordt te weinig tijd genomen om oordeelkundig te beslissen.
‘Vergelijk het met Nederland: in april hebben ze daar een budgetcontrole, net als bij ons. Maar onze noorderburen maken dan al ramingen voor het jaar nadien. Dus vóór de zomer hebben ze al een traject van de uitgaven en dan volgen de politieke onderhandelingen waarbij de prioriteiten worden vastgelegd. Op Prinsjesdag, de derde dinsdag van september, is hun begroting klaar en wordt de Miljoenennota voorgesteld: 100 bladzijden, met 300 bladzijden bijlage. Bij ons moeten dan de begrotingsonderhandelingen nog van start gaan. Het gevolg? Nacht- en haastwerk, ondermaatse begrotingsresultaten, slordige communicatie en obscure begrotingstabellen. Zoiets mogen we echt niet tolereren van de regering, we moeten dat blijven veroordelen.’
