Besparen op de federale administraties lijkt een zekerheid aan de onderhandelingstafel van Bart De Wever. Ook in het budget voor het Rijksarchief zal waarschijnlijk worden gesnoeid. Algemeen rijksarchivaris op rust Karel Velle: ‘We verliezen het geheugen van de staat.’
Bij de besparingsplannen van de federale onderhandelaars onder leiding van formateur Bart De Wever (N-VA) viel de halvering van het budget voor federaal wetenschapsbeleid op. Onder andere het Rijksarchief zou fors moeten besparen. Dat instituut beheert zo’n 400 kilometer archief bestaande uit documenten van minstens 30 jaar oud van hoven en rechtbanken, openbare besturen en notarissen, maar ook van belangrijke bedrijven en politici.
Karel Velle trad er op 1 december 1989 in dienst en was gedurende achttien jaar algemeen directeur van het Rijksarchief. Begin dit jaar trok hij de deur achter zich dicht, maar hij spreekt nog altijd in de wij-vorm over het Rijksarchief als Knack met hem videobelt. De op stapel staande besparingen noemde hij eerder ‘een doodvonnis’ voor zijn Rijksarchief.
N-VA financierde de populair-historische tv-reeks ‘Het verhaal van Vlaanderen’, hun voorzitter pleegt al eens een Latijns citaat. Opvallend dat net die partij wil snijden in de werking van archieven?
Karel Velle: Bart De Wever en de N-VA weten heel goed waar het Rijksarchief voor staat. Die partij telt veel historici, waaronder oud-studenten van mij tot in de kabinetten toe. Pol Van Den Driessche was zelfs een studiegenoot van mij. Ze weten zeer goed dat het Rijksarchief een bijzondere instelling is. Enerzijds beheren we een collectie als erfgoedinstelling, gefinancierd door de federale overheid. Anderzijds zijn we ook een belangrijke onderzoeksinstelling met een honderdtal wetenschappers. Die tweede taak komt met verdere besparingen onder druk te staan. Bijna 400 kilometer archief beheren kost geld.
Het één kan niet zonder het ander: het is volstrekt onmogelijk om bijvoorbeeld tien kilometer repressie-archief of twaalf kilometer koloniaal archief op een wetenschappelijk verantwoorde manier te ontsluiten, zonder investeringen in wetenschappelijk personeel, laat staan met een digitale dienstverlening. Een zoveelste besparing is het begin van het einde. Dan stopt het geheugen van de Belgische staat, Justitie, Financiën, Staatsveiligheid enz.
Ziet u politieke motieven om archieven monddood te maken?
Velle: De Canvas-reeksen ‘De kinderen van de kolonie’ en ‘De kinderen van de collaboratie’ zijn te danken aan tientallen onderzoekers die zeer actief waren in onze archieven. Die herontdekking van archiefonderzoek lijkt me niet politiek ingegeven. Volgens mij speelt daar geen politieke agenda. Het is evident dat de N-VA heel sterk focust op het belang van herinnering, van transparantie en het efficiënt ontsluiten en beschikbaar stellen van archieven. Daarom kan ik haast niet geloven dat een mogelijke regering onder leiding van Bart De Wever zwaar zou snoeien in de dotatie van het Rijksarchief.
Hoe hebt u de jarenlange onderfinanciering ervaren toen u zelf nog algemeen rijksarchivaris was?
Velle: Het was vooral voelbaar op het vlak van digitalisering. Dat is wereldwijd een corebusiness van archieven, maar in België wordt dat mondjesmaat gefinancierd op projectbasis. Daar lacht men mee in het buitenland.
Een ander groot falen is het gigantische geheugenverlies sinds het einde van de vorige eeuw wat betreft ‘digital born’-informatie: mails van kabinetschefs, e-mails en WhatsApp-berichten van ministers en databanken van Defensie of Justitie, bijvoorbeeld. Na selectie zouden die moeten gecapteerd worden en voor de eeuwigheid bewaard, maar dat gebeurt niet. Dat is een acuut probleem. Gedurende tien jaar van mijn loopbaan heb ik verschillende deuren van ministers en instanties platgelopen met die vraag. Het sprong elke keer af: ‘Oei, dat gaat geld kosten!’ De wijziging van de archiefwet in 2009 was een geweldige stap voorwaarts, maar die vooruitgang beperkte zich enkel tot de papieren archieven.
Is kritisch onderzoek naar het centrum van de macht van pakweg tien jaar geleden nog mogelijk?
Velle: Dat is een heel belangrijke kwestie. Er zijn altijd verschillende bronnen om de waarheid te achterhalen, maar als authentieke bronnen onvolledig zijn of ontbreken, is dat veel moeilijker. In die situatie zijn we nu beland. Vijftien jaar geleden al hebben wij richtlijnen uitgevaardigd voor de archivering van mails. Hoeveel mailboxen van kabinetsmedewerkers of ministers zijn effectief bewaard? Zo goed als nul. We hebben daartoe pogingen gedaan, maar in België kan er niet gesproken worden van enig beleid inzake digitale archivering van besluitvormingsprocessen op het allerhoogste niveau.
In Nederland is dat anders. Daar heeft men gezegd: ‘We gaan ons niet bezighouden met de archivering van de e-mails van de doorsnee ambtenaar, maar focussen op de absolute top van de nationale regering en administratie’. Die politici en topambtenaren krijgen de tijd om persoonlijke mails te verwijderen, maar de ambtelijke correspondentie langs digitale weg wordt integraal bewaard. Dat lijkt ook een realistische en betaalbare optie voor ons land.
Natuurlijk is dat een gevoelig punt. Ik had regelmatig contact met kabinetsmedewerkers die zeiden: ‘Oei oei, mijn minister gaat nooit toelaten dat zijn of haar mailbox gedurende lange tijd in een digitale kluis bewaard wordt’. Maar het is zo belangrijk voor onderzoek. Denk maar aan de WhatsApp-berichten die aantoonden dat ex-premier Alexander De Croo (Open VLD) niet helemaal de waarheid sprak in verband met het opstappen van staatssecretaris Eva De Bleeker (Open VLD).
Uw ex-collega Nico Wouters wees er in De Standaard op dat de archieven van de parlementaire onderzoekscommissies, die bewaard worden door het archief van de Senaat, niet toegankelijk zijn of kunnen worden. Wat denkt u dan?
Velle: Die cruciale documenten mogen absoluut niet verloren gaan. Blijkbaar ontbreekt de regelgeving om, bijvoorbeeld, de documenten van de onderzoekscommissies over de Koude Oorlog of het kindermisbruik in de kerk te bewaren en te ontsluiten. Hemeltergend is dat. Een democratie onwaardig.
https://www.knack.be/nieuws/ministers-krijgen-opdracht-archieven-niet-te-vernietigen/
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier