‘Wie treft schuld in het Ineos-debacle? Jo Brouns en/of Zuhal Demir?’

De vernietiging van de milieuvergunning voor een nieuwe Ineos-fabriek is volgens Knack-redacteur Dirk Draulans een gevolg van het feit dat rechters eindelijk consequent de bestaande rechtsregels rond natuur laten respecteren.

Is de vernietiging van de milieuvergunning voor een ethaankraker van de chemiereus Ineos in de Antwerpse haven de schuld van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), die de vergunning nochtans toekende, of van Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V)? Is ze een gevolg van te veel aandacht voor het nefaste effect van stikstof op onze natuur of van het uitblijven van een duidelijk decreet over de aanpak van de stikstofproblematiek?

Er werden in Vlaamse politieke kringen de jongste dagen enkele stevige potjes armworstelen en zwartepiet-doorschuiven opgevoerd om de verantwoordelijkheid voor de afwijzing af te wentelen op iemand anders. Nochtans is het glashelder waarom drie rechters de vergunning weigerden. Er was de jongste decennia namelijk wel aandacht voor het vrijwaren van natuurwaarden, maar dat was vooral een kwestie van plannen al dan niet officieel op papier zetten. Vervolgens werd er niet zelden vergeten om er in de praktijk mee aan de slag te gaan. Er waren altijd wel andere belangen die in de weg liepen, dikwijls ten koste van wat beschermd had moeten worden.

Zo is van de 300.000 hectare officieel aangeduide natuur in Vlaanderen nog altijd 80.000 hectare ingenomen door intensieve landbouw – monoculturen voor de veeteelt, niet de natuurvriendelijke landbouw die her en der in natuurreservaten gebeurt. Van onze beschermde natuurgebieden is liefst 86 procent in slechte staat – dat is een Europees record, in Nederland is het bijvoorbeeld ‘maar’ 50 procent. We hebben dus wel wat natuur, maar ze heeft niet zelden weinig echte ‘waarde’. De stikstofoverlast is er een voorbeeld van: ze reduceert natuur tot een banale woekering van bramen en brandnetels.

Onder druk van Europa wordt de aandacht voor natuurwaarden de jongste tijd opgevoerd. Europese beleidslui beseffen beter dan bijvoorbeeld Vlaamse hoe belangrijk natuurwaarden zijn, zeker in de context van onze steeds pijnlijker wordende confrontatie met de gevolgen van klimaatopwarming en chronische luchtvervuiling, die steeds meer mensenlevens eisen en de levenskwaliteit van steeds meer mensen verminderen.

In Vlaanderen worden steeds meer natuurbewuste burgers het beu om constant te moeten optornen tegen overheden die, al dan niet onder druk van lobbygroepen, systematisch blijven knagen aan wat ons nog aan natuur rest. Ze stappen, al dan niet gesteund door natuur- en milieuverenigingen, steeds meer naar juridische instanties om ondoordachte plannen te laten toetsen aan de heersende, maar veel te weinig gevolgde regelgeving rond natuur. Rechters doen steeds meer wat ze ook inzake natuurwaarden verondersteld worden te doen: rechtsregels laten respecteren.

Projectontwikkelaars en overheden mogen dan wel klagen dat nergens ter wereld meer burgers bezwaar aantekenen tegen natuuronvriendelijke plannen dan in Vlaanderen, het is een eenvoudig gevolg van het feit dat er nergens ter wereld nog minder natuur overblijft dan bij ons. Hoe minder natuur er is, hoe belangrijker het weinige wat ons rest wordt. Er zou dus nog veel meer dan nu geprocedeerd moeten worden tegen natuuronvriendelijke ingrepen in ons landschap. Te dikwijls komen overheden weg met een natuurvernietigend project, omdat geen burger in de buurt zich de moeite – en financiële inspanningen – wil getroosten om hun plannen aan te vechten.

Het wantrouwen tegen grote spelers is daarbij groot, en terecht. Rijkdom in de wereld kon dikwijls uitsluitend vergaard worden door te parasiteren op anderen. Koloniale mogendheden parasiteerden op kolonies, blanke plantage-eigenaars parasiteerden op zwarte slaven, rijke industriëlen parasiteerden op arme arbeiders. Ze kwamen er eeuwenlang mee weg.

Na de Tweede Wereldoorlog konden wij ons levenscomfort verhogen door te parasiteren op de aarde en haar hulpbronnen, de natuur inbegrepen. Maar al snel daagde het besef dat we onszelf zo in de voet dreigden te schieten. We zagen over het hoofd dat natuur nuttig kan zijn om levenskwaliteit te handhaven. Dat inzicht werd veronachtzaamd, vooral omdat wie aan de touwtjes trok het niet wilde zien, want het strookte niet met wat zonder veel nadenken als permanente maatschappelijke vooruitgang werd gepromoot.

Nu worstelen we met de nefaste gevolgen van chronische lucht- en watervervuiling, met levenloze bodems, met groeiende problemen voor de bevruchting van gewassen. Voor het eerst neemt in zogenaamd beschaafde landen de levensverwachting af, als gevolg van overgewicht door te veel en te ongezonde voeding, van chronische bombardementen met pesticiden en andere chemische killers die ziektes als kanker veroorzaken, van depressies en burn-outs die mee een gevolg zijn van een leven in onnatuurlijk drukke settings. De slinger van verhoogd comfort komt aan hoge snelheid terug en kaatst ons van onze ivoren industriële toren weer de natuur in.

Het wantrouwen tegenover spelers als Ineos wordt gevoed door de vaststelling dat fossielebrandstofbedrijven bijvoorbeeld al een halve eeuw wisten dat ze met de toekomst van de aarde aan het spelen waren, maar geen noemenswaardige maatregelen namen om er iets aan te doen. Ineos mag beweren dat de geplande fabriek in Antwerpen de meest milieuvriendelijke is die het bedrijf ooit bouwde, maar waarom zouden wij de onderneming op haar woord geloven? Als de extra milieuvriendelijkheid desondanks toch zou leiden tot extra overlast voor onze zo al geteisterde natuurwaarden, moeten rechters en overheden inderdaad hun verantwoordelijkheid nemen: trop is te veel.

Vleermuisvriendelijke fietspadverlichting

Het wantrouwen tegenover landbouwministers die claimen dat hun sector al zware inspanningen levert, is eveneens groot. Zolang landbouwministers op geen enkele manier laten blijken dat ze op voldoende grote afstand staan van lobbygroepen die vooral business as usual willen, in eerste instantie voor het veiligstellen van hun eigen commerciële belangen die niet zelden ten koste gaan van de ‘arme’ boeren, zal een stevige dosis scepticisme inzake hun bedoelingen wenselijk blijven. Eerst zien en dan geloven.

Zolang overheden duurbetaalde studiebureaubedenksels proberen te verpatsen als waardevolle alternatieven voor beschermde natuurwaarden, zullen ze zich blootstellen aan bezwaren van écht bezorgde burgers. Er zijn groene politici die ons en vooral zichzelf willen wijsmaken dat Europees beschermde Natura 2000-bossen minder natuurwaarde hebben dan een weg die ze willen aanleggen, want hij zal geflankeerd worden door vleermuisvriendelijke fietspadverlichting en overkoepeld worden door een boombrug voor eekhoorns. Met zoveel onzin moet je niet verbaasd zijn dat burgers zich weren.

De vernietiging van de Ineos-vergunning, die overigens opnieuw kan worden aangevraagd als het bedrijf kan aantonen dat de nieuwe fabriek geen nefaste verhoging van de stikstofwaarden op noordelijk gelegen natuurgebieden heeft, is dus gewoon een gevolg van het juridisch counteren van een decennialange malaise in het streven naar voldoende efficiënte natuurwaarden in onze leefomgeving.

Je kunt dat belachelijk vinden, contraproductief, anti-vooruitgang, het resultaat van maatschappij-ondermijnend werk van cryptocommunistische klimaatfanatici enzovoort, feit blijft dat steeds meer mensen de gevolgen van de chronische natuuronvriendelijkheid zien en zich inspannen om te proberen er iets aan te doen. Hun belangen zijn doorgaans nobeler dan de kortetermijnvisies van de natuurvernietigers onder ons.

Er moet dus effectief niet minder, maar meer weerstand komen tegen de bijna als vanzelfsprekend aanvaarde voortdurende aantasting van onze bescheiden overgebleven natuurwaarden. Alleen zo zullen we een duurzame ommekeer in denken en vooral doen kunnen bereiken. Daar zullen niet alleen onze kleinkinderen van profiteren, maar ook die van de planologische woekeraars die zich vandaag met hand en tand tegen een transitie verzetten. Ze zullen ons nog dankbaar zijn!