Onder het mom van woke idealisme zagen jonge islamisten aan de poten van het universalisme waarop onze maatschappij steunt. Met die stelling heeft Dyab Abou Jahjah een steen in de kikkerpoel van het diversiteitsdebat gegooid. Maar wie zijn die woke islamisten dan wel en waar houden ze zich op? Knack ging op zoek in het mijnenveld tussen frame en feit.
Een spook waart door België, het spook van het woke islamisme. De toon was net iets minder dramatisch, maar in essentie was dat de boodschap die Dyab Abou Jahjah op 10 juli bracht in een opiniestuk op Knack.be. De stichter en voormalige leider van de Arabisch-Europese Liga (AEL) was in zijn pen gekropen nadat de zaak-Haouach de regering-De Croo wekenlang onder hoogspanning had gezet. Ter herinnering: de hooggediplomeerde maar gesluierde Ihsane Haouach werd door staatssecretaris voor Gendergelijkheid, Gelijke Kansen en Diversiteit Sarah Schlitz (Ecolo) benoemd tot regeringscommisaris bij het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Ze nam al na enkele weken zelf ontslag, nadat grote heisa was ontstaan over een interview waarin ze de indruk wekte de scheiding tussen Kerk en Staat in het licht van de veranderende demografie in België in vraag te stellen.
In progressieve kringen is het taboe om te stellen dat het dragen van een hoofddoek ook een ideologische dimensie heeft.
Het is onzeker of Haouachs beslissing werd beïnvloed door een gelekt rapport van de Staatsveiligheid over sympathieën voor de Moslimbroeders. Abou Jahjah ging op dat aspect niet in, maar plaatste de rel in een heel ander licht. Het islamisme, een politieke beweging die ijvert voor een maatschappij waarin moslims maximale ruimte krijgen om te leven volgens de voorschriften van de door God gedicteerde Koran, heeft een krachtige bondgenoot gevonden in de woke beweging. Zich verschuilend achter typische woke thema’s zoals antiracisme, gendergelijkheid of antikolonialisme streven ze hun eigen agenda na. Die behelst volgens Abou Jahjah niets minder dan de afbraak van de universele waarden waarop onze moderne, seculiere samenleving steunt. Woke islamisten streven naar een samenleving gestoeld op exceptionalisme, wat neerkomt op een verzameling van safe spaces waarin iedere minderheid volgens eigen normen en waarden kan leven. In zo’n maatschappij duurt het niet lang vooraleer rechtbanken plaatsmaken voor shariatribunalen, voorspelt Abou Jahjah.
Grote Omvolking
De analyse raakte een gevoelige snaar, ook bij gewezen medestanders. Schrijfster en juriste Rachida Lamrabet haalde op Facebook snoeihard uit. Niet alleen noemt ze Abou Jahjah medeplichtig aan de ‘xenofobe heksenjacht’ op Haouach, met zijn betoog over woke islamisme reduceert hij volgens haar activisten met een moslimachtergrond tot een ‘vijfde colonne’. ‘Jij hebt een stigma uitgevonden dat je kleeft op mensen, op moslims, die zich engageren in onze westerse samenlevingen’, schreef ze. Niet minder scherp klonk Mohsin Mouedden, een Brusselse antiracismemilitant met een groot bereik op sociale media. Hij struikelt vooral over de insinuatie dat moslims die militeren binnen linkse partijen verkapte islamisten zijn. Op die manier, zo betoogt Mouedden, praat Abou Jahjah de populisten van de N-VA en de fundamentalisten van het secularisme naar de mond, en geeft hij bovendien voedsel aan de extreemrechtse theorie van de Grote Omvolking.
Mouedden stelt in zijn ellenlange repliek een pertinente vraag: wie zijn de woke islamisten voor wie Abou Jahjah waarschuwt? Zelf ziet hij ze niet, niet bij Ecolo-Groen, noch bij de PS of de PVDA-PTB. Gevraagd om uitleg laat Abou Jahjah zich niet meteen uit zijn tent lokken. ‘Het was nooit mijn bedoeling individuen te ontmaskeren’, zegt hij. ‘Ik heb alleen duiding willen geven bij een steeds sterker wordende trend die me zorgen baart. Kijk, ik heb al in 2013 kritiek geformuleerd op de identitaire insteek van de nieuwe generatie social justice warriors die we vandaag ‘woke’ noemen. Dat de poppen pas nu aan het dansen gaan, komt omdat ik voor het eerst de link met islamisme heb gelegd. De heftigheid van de reacties illustreert hoe sterk de woke beweging is geworden. Ik vergelijk ze met het revolutionaire marxisme van weleer. Beide bewegingen beogen de totale ontmanteling van de maatschappelijke orde, alleen hanteert de woke beweging geen sociaaleconomisch discours maar een identitair betoog over ras en gender. In wezen is het een antimoderne beweging, en precies daar bevindt zich het raakvlak met het islamisme, dat in de kern reactionair is. Let wel, ik deel veel van hun strijdpunten, maar als traditioneel antiracist beweeg ik me binnen een modern kader waarin universalisme en mensenrechten centraal staan.’
Gelovigen zoals ikzelf beseffen veel beter dan sommige naïeve, ruimdenkende atheïsten of agnosten dat religie of religieuze instellingen nooit helemaal losstaan van de politiek.
Helder, maar daarmee is nog altijd niet duidelijk welke progressieve politici deze schoen past. ‘Namen van personen noem ik niet,’ houdt Abou Jahjah vol, ‘maar ik zie in Ecolo de enige authenieke woke partij van ons land. Groen is ook stevig woke, maar in die partij leven nog andere tendenzen. Bij de PTB-PVDA en PS zou ik eerder van islamogauchisme spreken. Ze zetten sterk in op allochtone gemeenschappen, vooral in Brussel blijkt dat uit hun kieslijsten. Dat is evenwel electoraal opportunisme, een fenomeen van alle tijden. Ideologisch blijft de PTB-PVDA een marxistische club, terwijl de PS een cynische machtspartij is.’
Inclusieve diversiteit
Van het opiniestuk circuleren Franse en Engelse vertalingen. Een gretige lezer is ULB-professor en advocaat Marc Uyttendaele, die bezwaarlijk een neutraal waarnemer kan worden genoemd. Niet alleen is hij getrouwd met PS-boegbeeld Laurette Onkelinx, Uyttendaele staat als raadsman de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB bij in een rechtszaak die politiek verweven is met de zaak-Haouach. De MIVB werd door de arbeidsrechtbank veroordeeld omdat ze weigerde een vrouw met een hoofddoek in dienst te nemen.
Over deze nog lopende zaak wil Uyttendaele niets kwijt, maar net als Abou Jahjah ziet hij de affaire-Haouach als een uiting van een trend. ‘Het steeds fanatieker verdedigen van wat eufemistisch “inclusieve diversiteit” heet’, zo omschrijft hij het. ‘Het is begonnen in de Franstalige universitaire wereld. De Université Saint-Louis voert al jarenlang een verbeten strijd voor het recht op het dragen van religieuze symbolen in het onderwijs en de ambtenarij. De Université catholique de Louvain is daar snel in gevolgd, terwijl mijn eigen universiteit over deze kwestie verdeeld blijft. Het is een uitgesproken Brussels fenomeen. Dat zie je in de politiek, waar Ecolo de onbetwiste vaandeldrager is. Bij de overigens mislukte verkiezingscampagne van 2019 heeft die partij zwaar ingezet op de hoofddoekenkwestie. Die leeft ook binnen de socialistische familie. Zo neemt de Brusselse federatie een standpunt in dat strijdig is met het PS-programma.’
Opvallend: Uyttendaele noemt de diversiteit in het Brussels parlement oververtegenwoordigd, een gevolg van de strijd om de allochtone stem, waarin zich ook rechtse partijen mengen. Dat daardoor de woke beweging steeds meer gewicht in de schaal werpt, stemt hem niet onverdeeld gelukkig. ‘Heel wat van die woke activisten stellen het universalisme ter discussie en ijveren voor een samenleving die opnieuw klerikaal wordt . Dat kan ik alleen maar betreuren. Het is niet de strikte neutraliteit van de staat die tot ongelijke behandeling leidt, het is religie die discrimineert tussen man en vrouw, of tussen gelovigen en niet-gelovigen.’
Djemila Benhabib heeft niet op Abou Jahjah gewacht om zich druk te maken over wat in het Frans islamo-wokisme heet. De Algerijns-Canadese activiste en schrijfster staat al een leven lang op de barricaden in de strijd tegen het fundamentalisme in de moslimwereld. In Frankrijk is ze een gevestigde naam als opiniemaker, maar sinds 2019 werkt ze in Brussel voor het Centre d’Action Laïque. ‘Abou Jahjah heeft over de hele lijn gelijk’, zegt ze. ‘Linkse partijen, Ecolo in het bijzonder, raken steeds meer in de greep van het islamisme. Kent u het begrip entrisme? Die term uit de politieke wetenschappen staat voor een geruisloze infiltratie. Zo gaat het immers: islamisten veroveren stap voor stap terrein zonder hun ware bedoelingen bekend te maken. Iedereen die zich daartegen verzet, wordt als islamofoob of racist monddood gemaakt. Woke is het schild waarachter ze zich verschuilen. Hoe effectief die strategie werkt, is nogmaals gebleken uit de affaire-Haouach. Waarom verklaart PS-voorzitter Paul Magnette dat hij als witte, vijftigjarige man geen recht heeft om zich over de hoofddoek uit te spreken? Ik begrijp dat niet. Hij spreekt zich toch uit als het over abortus gaat terwijl hij nooit zwanger is geweest? Ook premier Alexander De Croo zegt in Le Vif dat hij zich niet te bemoeien heeft met de keuze van vrouwen om zich te sluieren. Maar de hoofddoek is niet alleen de zaak van vrouwen, hij gaat de hele maatschappij aan. Zie het als een barometer: of het nu België, Zwitserland of Quebec is, de tolerantie voor religieuze symbolen verraadt hoever de islamisering is opgerukt.’ Benhabib schuwt de grote woorden niet. Woke islamisten zijn uit op de vernietiging van de seculiere, op universele waarden leunende samenleving. ‘Kijk hoe ze westerse maatschappijen voortdurend afschilderen als racistisch, discriminerend of neokoloniaal. Op die manier ontraden ze moslims om zich te integreren, zodat ze in hun eigen gemeenschap blijven hangen.’
Griekse yoghurt
Johan Leman klinkt een stuk bezadigder, maar ook volgens de veteraan van het migratie- en integratiedebat heeft Abou Jahjah een punt. Zelf viseert hij geen specifieke partijen, maar hij doet wel een interessante vaststelling over het progressieve spectrum van ons politieke landschap. ‘Gelovigen zoals ikzelf beseffen veel beter dan sommige naïeve, ruimdenkende atheïsten of agnosten dat religie of religieuze instellingen nooit helemaal losstaan van de politiek. Ik heb dat ook bij wijlen Philippe Moureaux gezien.’ De legendarische burgemeester van Molenbeek wordt weleens de peetvader van het Belgische islamogauchisme genoemd, een fenomeen dat alle nuances ten spijt raakvlakken heeft met het nieuwe woke islamisme. ‘Die reputatie vindt Leman echter onverdiend. ‘Moureaux was geen islamogauchist’, zegt hij. ‘Ik weet dat hij zich erg boos heeft gemaakt toen iemand hem om religieuze redenen weigerde een hand te geven.’
Waar gaat het naartoe als we de meisjes van K3 van culturele toe-eigening beschuldigen omdat ze zich in een Egyptisch kleedje vertonen?
Is Ecolo Brussel een biotoop voor woke islamisten? Brusselaar en Kamerfractieleider Gilles Vanden Burre vindt het een loze beschuldiging. ‘Ik heb de recente publicaties van meneer Jahjah gelezen’, zegt hij. ‘Entrisme bij Ecolo, waar haalt hij het? In onze partij is helemaal geen plaats voor een islamistische agenda, net zomin als voor een katholieke, joodse of atheïstische. Alle levenbeschouwingen zijn onder onze leden vertegenwoordigd. Die verschillen beletten niet dat we samen opkomen voor universele waarden zoals gelijke rechten en kansen voor iedereen. Ook voor moslims, uiteraard.’
Het debat wordt ook buiten Brussel gevoerd. Youssef Kobo behoort als 33-jarige tot een tussengeneratie: te jong om een actieve rol gespeeld te hebben bij Abou Jahjahs AEL, te oud om gevormd te worden door de woke beweging. Hij was actief bij de CD&V, maar liet zich de voorbije jaren vooral opmerken met A Seat at the Table, een organisatie die kwetsbare jongeren met ondernemers in contact brengt. ‘Ik treed Dyab bij als hij de identitaire kramp van links aan de kaak stelt,’ zegt hij, ‘maar het probleem zit aan twee kanten. Op rechts zien ze sinds Charlie Hebdo en de Syrische vluchtelingencrisis overal sporen van islamisering en omvolking. Als Lidl op de verpakking van een potje Griekse yoghurt een kruisbeeld wegmoffelt, zien ze het hele Westen ten onder gaan. Op links is de toon al even overspannen, met dank aan de wokies die zich gretig bedienen van jargon uit de sociale wetenschappen.
Het is al white supremacy, toxic whiteness en toxic masculinity dat de klok slaat. Soms heb ik er begrip voor – zo vind ik de Zwarte Piet-discussie relevant -, maar waar gaat het naartoe als we de meisjes van K3 van culturele toe-eigening beschuldigen omdat ze zich in een Egyptisch kleedje vertonen? Zelf lig ik wakker van ongelijkheid. Inzake discriminatie op de arbeidsmarkt en in het onderwijs krijgt België binnen de OESO het slechtste rapport, op Griekenland na.’ Kobo laat zich niet opjagen. Met een containerbegrip zoals ‘woke’ zie je volgens hem snel spoken die je zelf hebt gecreëerd. Toch erkent hij dat woke islamisme een wig kan drijven tussen de moslims en de ruimere samenleving. Maar dat daar, zoals Djemila Benhabib beweert, een strategie achter schuilt? ‘Dat is veel te veel eer voor het linkse activisme’, zegt Kobo. ‘Overloop maar eens de leiders van de antiracismebeweging, zowel de traditionelen als de wokies. De afgelopen tien jaar zijn ze allemaal al minstens vijf keer van mening veranderd.’
Moslimbroeders
Islamoloog, moslimbekeerling en antiracisme-activist Michaël Privot heeft er naar eigen zeggen spijt van dat niet hijzelf maar Abou Jahjah het begrip woke islamisme heeft gelanceerd. ‘Het is een vlag die heel precies de lading dekt’, zegt hij. ‘Ik ken de antiracistische beweging van binnenuit. Daar is het begonnen: op een bepaald moment is men naar moslims gaan kijken als een raciale eerder dan een religieuze groep. Het gevolg merk je in het hoofddoekendebat. In progressieve kringen is het taboe om te stellen dat het dragen van een hoofddoek ook een ideologische dimensie heeft, er mag alleen in termen van religieuze vrijheden en rechten over worden gesproken. Moslima’s behoren sowieso tot een gediscrimineerd ras en moeten te allen prijze worden verdedigd. Wie zelf geen moslim is, heeft trouwens helemaal geen recht van spreken. En dus rest progressieve politici alleen nog de keuze om de hoofddoek te verdedigen of erover te zwijgen. In de plaats daarvan richten ze hun pijlen op het patriarchaat van de witte, heteroseksuele vijftigplussers.’ Woke islamisten situeert Privot niet alleen binnen de antiracismebeweging, maar ook bij Ecolo en de PVDA-PTB. ‘Ze beseffen het misschien niet altijd, maar achter hun soms legitieme eisen schuilt een uiterst patriarchale dimensie die doorheen de hele geschiedenis van de islam loopt, met interpretaties van en door mannen die vrouwen onderdrukken. Dat zeg ik als islamoloog.’
Ik ben geschokt door de haat die Ihsane Haouach op de sociale media aan Franstalige kant over zich heen heeft gekregen.
Privot, directeur bij het European Network Against Racism, ijvert met onder anderen Rachid Benzine voor een liberale, Europese islam. Volgens zijn in 2017 verschenen autobiografie is hij als bestuurder van een moskee in Verviers enkele jaren actief geweest bij de Moslimbroeders. Hij twijfelt er daarom niet aan dat Ihsane Haouach erg dicht bij die omstreden organisatie staat. ‘In het rapport van de Staatsveiligheid zit geen bewijs van haar lidmaatschap’, geeft hij toe. ‘Maar als je kijkt naar welke verenigingen ze frequenteerde, welke verklaringen ze aflegde, en voor welke strijdpunten ze zich de laatste jaren inzette, dan is het overduidelijk dat ze in de intellectuele matrix van de Moslimbroeders zit. Critici die dat opwierpen, werd de mond gesnoerd met verwijten over islamofobie of heksenjacht. Typisch een staaltje van cancelculture waar de Moslimbroeders erg bedreven in zijn. Haouach is ongetwijfeld een intelligente vrouw die zich op vele plaatsen verdienstelijk kan maken, maar niet bij een instituut dat over gendergelijkheid waakt. Ecolo is erg kortzichtig geweest.’
Van dergelijke verwijten wordt Gilles Vanden Burre stilaan boos. ‘Mag ik er toch even aan herinneren’, werpt de Ecolo-Kamerfractieleider op, ‘dat de voltallige regering, uitgezonderd de MR, de kandidatuur van Ihsane Haouach heeft gesteund? En dat er in het rapport van de Staatsveiligheid geen enkel concreet element stond? Ik ken haar niet persoonlijk, maar ik ben geschokt door de haat die ze op de sociale media aan Franstalige kant over zich heen heeft gekregen.’
Dyab Abou Jahjah mag intussen niet klagen. De ophef bevestigt zijn reputatie als opiniemaker, en die is meegenomen nu zijn politieke carrière is doodgelopen. De bijtende reacties van vroegere medestanders heeft hij schouderophalend gelezen. ‘Weinig argumenten en veel emoties’, zegt hij. ‘De bewering dat ik Ihsane Haouach onderuit heb gehaald, slaat nergens op. Integendeel, ik heb haar kandidatuur publiekelijk verdedigd, ik zie trouwens nog altijd niet waarom de hoofddoek in haar functie een probleem zou vormen. Ik ben wel seculier, maar van de gematigde lijn. Dat hij tegenwoordig meer complimenten oogst in rechtse dan in linkse middens, is Jahjah al een poosje gewoon. ‘Centrumrechts’, nuanceert hij. ‘Extreemrechts verwerpt mijn analyse. Sam Van Rooy (Vlaams Belang) verwijt me op Doorbraak dat ik niet meega in de omvolkingstheorie. Dan weet je dat je nog altijd aan de goede kant van de geschiedenis staat. (lacht) Ik ben nog even hard tegen racisme en voor sociale rechtvaardigheid als vroeger. Overigens, ik heb de afgelopen dagen ook veel steunbetuigingen van moslims ontvangen. Discreet weliswaar, want er leeft veel angst voor een lynchpartij op de sociale media. Ook dat is woke.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
