Wie is de fentanylverslaafde? ‘Het kon me niet schelen dat ik maar net aan de dood ontsnapte’

De extreem verslavende drug fentanyl is in Europa aan een opmars bezig. Wie geraakt eraan verslaafd en kan je het zomaar legaal verkrijgen? ‘In het woonzorgcentrum waar ik werk, liggen de fentanylpleisters gewoon voor het grijpen’, beweert een anonieme getuige.

Wie is de verslaafde?

Het aantal Belgen dat fentanyl gebruikt steeg van net geen 40.000 in 2005 tot bijna 70.000 in 2020. Het aantal dagelijkse dosissen steeg in dezelfde periode van 4,7 miljoen naar 10 miljoen. Bij ongeveer 7000 Belgen zou het gaan om overgebruik: de gebruiker neemt dan meer dan 365 dagdosissen per jaar in.

Bovenstaande cijfers gaan alleen over opioïden op voorschrift. Het werkelijk aantal verslaafden ligt wellicht hoger, want de verslavende pijnstiller is ook illegaal te koop. Tessa Windelinckx, Vlaamse coördinator van het project Spuitenruil, doet jaarlijks een rondvraag bij een kleine groep heroïneverslaafden over het gebruik van fentanyl.

In 2021 vroeg ze aan 245 verslaafden of ze ooit fentanyl hadden gebruikt. 60 van hen, of ongeveer een kwart, antwoordden positief, 16 personen gebruikten het nog altijd. Windelinckx onderzocht ook het gebruik van oxycodon, een vergelijkbare verslavende pijnstiller. 53 personen hadden het ooit gebruikt, 26 deden dat nog altijd.

Joris Van Acker, arts bij Free Clinic, een vzw voor de opvang en behandeling van (voornamelijk heroïne-)verslaafden: ‘Ook al is dat geen wetenschappelijk onderzoek, het bevestigt wel dat het probleem in ons land aanwezig is.’ Hij ziet twee totaal verschillende profielen van fentanylverslaafden.

De eerste groep kreeg het middel voorgeschreven door een arts vanwege bijzonder ernstige pijn. Patiënten gebruiken de pijnpleisters te lang raken en zo verslaafd.

Daarnaast is er een grotere groep van heroïneverslaafden die het product gebruiken om hun roes te verhevigen en te verlengen. Verslaafden zijn zeer creatief in het vinden van zulke middelen, zegt Van Acker. ‘Ze lezen erover in de media en denken: dat moet ik ook eens proberen. Maar de meesten leren het kennen via mond-tot-mondreclame.’ Verpleegkundige Nadia (42) kwam in aanraking met fentanyl via haar patiënten, getuigt ze tegen Knack. ‘In het woonzorgcentrum waar ik werk, liggen de fentanylpleisters gewoon voor het grijpen. Ze worden niet geteld. Ze liggen niet in een kluis. Zelfs het schoonmaakpersoneel kan er aan, zonder enige controle. Ik vind dat erg gevaarlijk.’

Waar vind je fentanyl zonder voorschrift?

Dokter Joris Van Acker vraagt zijn patiënten in de Free Clinic weleens hoe ze aan fentanylpleisters, de meest gebruikte vorm, zijn geraakt, want in principe zijn die alleen verkrijgbaar op voorschrift. Iemand had bijvoorbeeld achtergebleven pleisters gevonden bij een familielid dat gestorven was aan kanker. ‘In onze jongerenwerking hadden we op een bepaald ogenblik een groep die aan oxycodon verslaafd was geraakt. Ze gingen dat product allemaal kopen in een apotheek in het Luikse…Zonder voorschrift.’

Er bestaat een bloeiende zwarte markt voor geneesmiddelen die alleen op voorschrift te krijgen zijn, zegt Hendrik Peuskens, verslavingsexpert van de KU Leuven en als psychiater verbonden aan het zorgcentrum Alexianen in Tienen. In de VS is die zelfs behoorlijk professioneel georganiseerd. ‘Zoals Waze automobilisten vertelt waar de files en snelheidscamera’s staan, zo vertellen verslaafden anoniem op een website waar en tegen welke prijs ze welk middel illegaal kochten.’

Die website is Streetrx.com. Hij ging van start in de VS, maar werd onlangs ook actief in enkele Europese landen, waaronder Frankrijk, Italië, Spanje en Duitsland. Het verslavende geneesmiddel Xanax, vaak gebruikt door mensen met een depressie, kost volgens deze website op de zwarte markt gemiddeld 7,3 dollar per milligram. Fentanyl is veel duurder. Het wordt zelfs als lolly te koop aangeboden en kost gemiddeld 195 dollar per milligram.

In ons land is de zwarte markt voor geneesmiddelen minder groot, denkt Hendrik Peuskens. ‘Zeker in Vlaanderen. In het Brusselse kun je wel makkelijk en zonder voorschrift aan opioïde middelen raken, vertellen sommige patiënten me. Dat geldt zeker voor het erg populaire tramadol. Dat is natuurlijk onaanvaardbaar.’

Marleen: ‘Het ergste is: het kon mij eigenlijk niet schelen dat ik op het nippertje aan de dood ontsnapte’

Marleen (35), moeder van twee kinderen, kickt al een jaar onder begeleiding af van fentanyl en oxycodon. ‘Ik ken eigenlijk geen grenzen. Toen mijn broer fentanylpleisters kreeg voorgeschreven tegen zware reumapijn, heb ik ze ook geprobeerd, zes maanden lang. Ik stal ze van mijn broer, maar kreeg ook voorschriften van mijn huisdokter en psychiater. Probleemloos.’

Marleen nam de pijnstillers om in een roes raken. ‘Met fentanyl belandde ik in een soort knikkebollende roes, ik kan het niet anders beschrijven. Ik was helemaal weg van de wereld. Door oxycodon werd ik opgepept en voelde ik me gelukzalig.’

Ze kleefde de pleisters niet op haar huid. ‘Ik sneed ze in stukken en kauwde erop. Zo raakte ik sneller in de toestand waarnaar ik verlangde. Ik weet dat het heel gevaarlijk is. Waarschijnlijk ben ik enkele keren op het nippertje ontsnapt aan een overdosis en de dood. Het ergste is dat het mij eigenlijk niet kon schelen.

‘Ik ben er nu een tijd geleden mee gestopt. Niet omdat ik dat per se wou, maar omdat het steeds moeilijker werd om er op een legale manier aan te komen. Vroeger schreef mijn arts het voor en kopieerde ik de voorschriften. Nu lukt dat niet meer.’

Nadia: ‘Fentanyl ligt voor het grijpen in woonzorgcentra’

Nadia (42) werkt al meer dan vijftien jaar als verpleegkundige. Ze kwam in aanraking met fentanyl via haar patiënten. ‘Ik was er tien jaar verslaafd aan. Nu neem ik Suboxone, een substitutiemiddel dat de drang naar fentanyl onderdrukt. Maar het is zeer moeilijk.’

Door de zware werkdruk in combinatie met privéproblemen begon Nadia de drug te gebruiken. ‘Het is veel te makkelijk om aan fentanyl te komen, vind ik. Dat is een groot probleem. Dokters schrijven die pijnstillende pleisters voor, maar als thuisverpleegkundige beheerde en verdeelde ik ze bij patiënten thuis. Ik kon ze makkelijk stelen voor mijn eigen gebruik. Van fentanyl werd ik heel actief en dynamisch. Dankzij die drug kon ik het leven beter aan. Dat dacht ik toch.’

Een tijd geleden zocht Nadia hulp bij Free Clinic in Antwerpen, een vzw voor de opvang en behandeling van (voornamelijk heroïne-)verslaafden. Ze vertelt haar verhaal als waarschuwing. En als oproep aan de overheid. ‘Ik ben aan het werk in een woonzorgcentrum en daar liggen de fentanylpleisters gewoon voor het grijpen. Ze worden niet geteld. Ze liggen niet in een kluis. Zelfs het schoonmaakpersoneel kan er aan, zonder enige controle. Ik vind dat erg gevaarlijk. Iemand die een beetje gevoelig is voor verslavingen – en zo zijn er meer mensen dan u zou denken – hangt er meteen aan vast. Ik vrees ook dat er veel pleisters gestolen worden uit woonzorgcentra en op de zwarte markt belanden.’

Fentanyl wordt veel te makkelijk voorgeschreven aan ouderen, vindt Nadia. ‘De pijnpleisters worden massaal gebruikt in woonzorgcentra. Bij het kleinste pijntje krijgen die oudjes zo’n pleister, terwijl dat helemaal niet nodig is. Ik denk dat de bewoners ze krijgen om suf te blijven.’