In het najaar ging Knack op zoek naar initiatieven die de democratie versterken. Meer dan vier maanden en 125 inzendingen later presenteert de jury vijf initiatieven die kans maken om Knack-helden van de Democratie te worden. Maak hieronder kennis met de kanshebbers en stem!
- Stemmen kan tot en met 17 april 2024.
Begin oktober bracht een Knack-enquête aan het licht dat een miljoen Vlamingen tegen de politiek, justitie én media zijn. Volgens de grote politieke peiling van Knack uit februari is het Vlaams Belang goed op weg om als grote winnaar van de verkiezingen uit de bus te komen. Terwijl de extreemrechtse partij van Tom Van Grieken met 25,5 procent de grootste van het land lijkt te worden, zegt 46 procent van de Vlamingen dat ze absoluut nooit voor het Belang zou stemmen. Die cijfers leggen een grote verdeeldheid bloot. Als de extremen oprukken, komt de democratie onder druk te staan.
‘Het middenveld, met zijn grote rijkdom aan organisaties van burgers die zich maatschappelijk engageren, inspireert tot democratische weerbaarheid’, zegt Cynthia Van Der Heyden, communicatieverantwoordelijke van het Hannah Arendt Instituut. ‘Die burgermaatschappij bouwt bruggen tussen mensen, omarmt de diversiteit aan stemmen en meningen, en biedt ruimte voor nieuwe ideeën. Het is een plek waar vrij gedebatteerd kan worden over hoe we onze samenleving willen vormgeven.’
Het middenveld vormt het kloppend hart van een gezonde democratische samenleving. Hoewel Vlaanderen een rijk maatschappelijk middenveld heeft, blijft hun werk vaak onder de radar. Daar brengt Knack verandering in door samen met het Hannah Arendt Instituut, Socius, De Federatie en De Ambrassade te zoeken naar de Knack-helden van de Democratie. Uit 125 inzendingen koos de jury vijf projecten die kans maken op de titel.
1. Coop Centraal
Coop Centraal is een initiatief van zes klimaatjongeren dat op een concrete en positieve manier toont hoe de economie democratisch georganiseerd kan worden. ‘In 2018 zijn we vaak op straat gekomen om klimaatrechtvaardigheid te eisen’, zegt de twintigjarige studente biologie en medeoprichter Amre van den Maagdenberg. ‘Die klimaatmarsen hebben uiteindelijk weinig opgebracht omdat onze eisen volgens politici onrealistisch waren. Met Coop Centraal bewijzen we het tegendeel.’
Coop Centraal is een democratische supermarkt. Wie lid wordt van de coöperatie is zowel klant, medewerker als mede-eigenaar van de winkel. Beslissingen worden genomen volgens het principe ‘één persoon, één stem’. Omdat elke coöperant maandelijks enkele uren in of voor de winkel werkt, kunnen ze producten verkopen met kleinere marges.
‘Een supermarkt is een plek waar mensen uit alle lagen van de bevolking elkaar tegenkomen en daarom dé uitgelezen plek om met elkaar in gesprek te gaan’, zegt Van den Maagdenberg. ‘Zo pleit een deel van onze leden voor biologische voeding en wil een ander deel net inzetten op betaalbaarheid. Terwijl die groepen doorgaans naast elkaar leven, worden zij bij ons geconfronteerd met elkaars realiteit. Dat levert pittige discussies op, maar ook begrip en verbinding.’
Die verbinding is volgens Van den Maagdenberg essentieel voor een weerbare democratie. ‘Het oprukken van extreemrechts gaat volgens mij gepaard met een afname van empathie voor anderen – iets waar Coop Centraal net op inzet, als tegenwicht voor die beweging.’
2. Djapo
Djapo is een educatieve organisatie die samen met het onderwijs kinderen en jongeren versterkt om de wereld mee vorm te geven. ‘Complexe maatschappelijke thema’s zoals racisme, sociale ongelijkheid en klimaatverandering vinden hun weg naar de klas’, zegt communicatieverantwoordelijke Liesbet-Ann Verbruggen. ‘Djapo geeft kinderen en jongeren handvaten om daarmee aan de slag te gaan.’
Met het theoretisch kader van Djapo leren kinderen en jongeren maatschappelijke thema’s te bekijken vanuit verschillende perspectieven, kritische vragen te stellen, out of the box te denken en standpunten te verkennen. Zo krijgen ze meer grip op de wereld en kunnen ze die zelf mee vormgeven.
‘De school is een veilige plek om te oefenen in democratie’, vervolgt Verbruggen. ‘Omdat binnen scholen verschillende stemmen en ideologieën klinken, lijken ze in dat opzicht op de samenleving. Tegelijkertijd moet je er ook leren omgaan met autoriteit, omdat er regels en omgangsvormen gelden. Scholen kunnen een veilig en beschermend klimaat creëren waar kinderen en jongeren oefenen met burgerschap, waar ze leren om zelf een standpunt in te nemen en er vervolgens naar te handelen zonder dat daar levensbepalende gevolgen aan vastzitten.’
Hoe Djapo naar de verkiezingen kijkt? ‘Vol spanning, met die opmars van extreemrechts’, haakt educatief coördinator An Yskout in. ‘Maar als er opnieuw een Zwarte Zondag komt, dan is ons werk wel relevanter dan ooit. Want net dat zijn dialoog en nuance extra hard nodig.’
3. Woonzaak
‘Wonen is een grondrecht’, zegt Woonzaak-woordvoerder Hugo Beersmans. ‘Iedereen heeft recht op een aangepaste woning, van goede kwaliteit, in een behoorlijke woonomgeving, tegen een betaalbare prijs en met woonzekerheid. Alleen zo kan de missie van het Vlaams woonbeleid – het verschaffen van menswaardig wonen aan allen – gerealiseerd worden.’
‘Toch is de situatie er in Vlaanderen de laatste 25 jaar alleen maar op achteruitgegaan’, zegt Beersmans. ‘Vandaag woont een kwart miljoen huishoudens in onbetaalbare, slechte woningen en appartementen met vaak onzekere huurcontracten. De baksteen in de Vlaamse maag maakt dat mensen die geen woning of appartement kunnen kopen in de kou blijven staan. Er zijn te weinig sociale huurwoningen en op de private huurmarkt valt er amper iets betaalbaars, kwaliteitsvols te vinden. Wie met beperkte middelen toch kan kopen, heeft vaak geen budget meer voor de nodige renovatie.’
Volgens Woonzaak doet de Vlaamse overheid te weinig om dat grondrecht waar te maken. ‘Nadat verschillende organisaties jarenlang deze problemen hadden gesignaleerd vanuit hun eigen achterban, maar er amper iets bewoog, besloten we de krachten te bundelen en in opstand te komen’, zegt Beersmans.
Vandaag is Woonzaak een collectief van meer dan 60 organisaties dat ijvert voor een fundamenteel rechtvaardig woonbeleid in Vlaanderen. Via een klachtenprocedure bij het Europees Comité voor Sociale Rechten wil Woonzaak de overheid ter verantwoording roepen en een ambitieus Vlaams woonbeleid afdwingen. In afwachting van een uitspraak wordt het thema wonen stelselmatig hoger op de agenda geduwd met verschillende acties.
4. AfroMedica
AfroMedica is een organisatie die zich inzet voor een inclusieve en eerlijke gezondheidszorg. ‘Dat is nodig’, zegt bestuurslid en studente geneeskunde Lidvine Ngonseu Harpi. ‘Uit onderzoek blijkt dat er bij zwarte Amerikanen bijvoorbeeld meer dan dubbel zoveel zuigelingen sterven dan bij witte Amerikanen en dat dat cijfer significant daalt als de behandeld arts ook zwart is. Dat suggereert dat er sprake is van structureel racisme door een onbewuste vooringenomenheid, en dat geracialiseerde groepen daar de rekening voor betalen.’
Het mogen dan wel cijfers zijn uit de Verenigde Staten, dat betekent volgens Ngonseu Harpi niet dat de situatie in Europa of België beter is. Om de gezondheidszorg inclusiever te maken, vertegenwoordigt AfroMedica de stem van geracialiseerde groepen in medische beleidsvorming, maakt ze zorgvragers bewust van hun rechten, verlaagt ze drempels, verbetert ze universele gezondheidsvaardigheden én creëert ze een community waarbinnen iedereen zich veilig voelt.
‘AfroMedica versterkt de democratie door als organisatie de stem te versterken van mensen die vaak niet gehoord worden’, zegt Ngonseu Harpi. ‘Wanneer het thema van raciale ongelijkheid aangekaart wordt, merken we dat mensen zich daar vaak niet goed over durven uit te spreken, omdat ze bang zijn om iets verkeerds te zeggen. Maar het zijn net die ongemakkelijke gesprekken die nodig zijn om tot systemische verandering te komen. Daarom zetten we bij AfroMedica volop in op die dialoog.’
www.afromedica.wixsite.com/info
5. Beste Burger
Beste Burger is een recept voor beleidsparticipatie voor álle burgers. ‘Beleidsmakers leven in een hele andere wereld dan mensen in armoede, nieuwkomers, ouderen, of mensen met een beperking’, zegt Steven Van Hemelryck, beleids- en vormingsmedewerker bij De Zuidpoort, een organisatie die de strijd aangaat met armoede. ‘Hoewel beleidsmakers hun stem wel willen vertegenwoordigen, slaan ze de bal toch geregeld mis. Veel mensen in kwetsbare situaties voelen zich daardoor niet gezien, zijn kwaad of wantrouwig tegenover politici. Velen haken dan af.’
De Zuidpoort vond het daarom nodig een brug te bouwen tussen beide werelden. ‘Een groep mensen in kwetsbare situaties onderzocht wat ze nodig hebben om mee het beleid te bepalen’, legt Van Hemelryck uit. ‘Dat werd ons recept voor Beste Burger: een stappenplan waarmee beleidsmakers concreet aan de slag kunnen, waarin drempels weggewerkt worden zodat beleidsparticipatie mogelijk is voor iedereen.’
Beste Burger is een poging om een grote groep mensen die zich momenteel uitgesloten voelt weer bij de democratie te betrekken. ‘We merken dat we niet de enigen zijn die daarnaar streven’, zegt Van Hemelryck. ‘De verrechtsing van het politieke klimaat verontrust ons, de jacht op de meest kwetsbaren lijkt geopend. Tegelijk zien we een groeiend bewustzijn dat net hun ervaringskennis onmisbaar is om werkbare oplossingen te vinden. Tegenover de ongerustheid, leeft er dus ook hoop.’
www.dezuidpoortgent.be/besteburger
Stem hierboven voor de publiekspijs.
Zowel de jury- als de publiekswinnaar worden op 20 april tijdens het Facts to Act-festival gehuldigd. De toegang is gratis, maar registreren verplicht via www.hannah-arendt.institute/facts-to-act-2024/.
