‘Welke politicus die met de lange termijn bezig is, werd daar ooit voor beloond?’

‘De vraag die de burger wel eens besluipt is of verkozenen door het volk wel voldoende aandacht hebben voor grotere uitdagingen die ons op de langere termijn bedreigen’, schrijft Ivan Van de Cloot van Itinera.

De sociale media staan op dit moment vol met tweets door politici over Olympische medailles. Af en toe is er ook nog een poging een relletje te creëren zoals het recente interview met SP.A-voorzitter John Crombez. De vraag die de burger wel eens besluipt is of verkozenen door het volk wel voldoende aandacht hebben voor grotere uitdagingen die ons op de langere termijn bedreigen. Er bestaat genoeg academisch onderzoek dat aantoont dat slechts weinig landen hiertoe goed uitgerust zijn. De weg van de minste weerstand is duidelijk voor menigeen om zich te richten op de waan van de dag. Welke politicus die met de lange termijn bezig is, werd daar ooit voor beloond?

Een van de trends die het gemakkelijkst te anticiperen is, betreft de vergrijzing. En we weten allemaal dat ons land hardleers is in aanpassingen van het pensioenstelsel aan die ontwikkeling. Zeker in vergelijking met andere Europese landen. Een andere megatrend die in de sterren geschreven staat, is het opkomen van steeds grotere migratiestromen.

De bevolkingsexplosie in arme delen van de wereld, de toegang tot kennis over de toestand in andere landen en het feit dat meer en meer mensen de investering kunnen betalen om elders hun heil te zoeken. Dat zijn enkele redenen waarom we steeds meer migratiestromen kunnen verwachten.

Struisvogelpolitiek

Essentieel is dat de kijk op de gevolgen van migratie anders is als het gaat over een beperkt gebeuren, dan wanneer het uitgroeit tot een massaal fenomeen. De blindheid en de struisvogelpolitiek die daar mee samenhangt, wordt over dit thema versterkt door de waan van het politieke correcte denken.

Dat kan niet gezegd worden over de druk op de planeet, maar ook voor een visie inzake de uitdagingen op het vlak van water, energie en voedsel is het ver zoeken.

En wat bijvoorbeeld met het raakvlak tussen de technologische ontwikkelingen en bijvoorbeeld privacy. Uit al het gezwollen taalgebruik van elke dag blijkt eigenlijk ook een stuk wereldvreemdheid met de echte thema’s waarvoor we leiders nodig hebben.

Risico’s beheren die we niet volledig in kaart kunnen brengen

Het is cruciaal dat we leren van landen die beter in staat blijken tot strategisch denken en er in slagen om engagementen aan te gaan die decennia aangehouden worden. Investeringen in activa die renderen op de lange termijn of het nu gaat over energie, transport, telecommunicatie en andere infrastructuur horen daar zeker bij. De inzet is ook dat we in staat zijn om risico’s te beheren die we nooit helemaal volledig in kaart kunnen brengen. Het is in elk geval duidelijk dat de motivatie en prikkels voor beleidsmakers in de politiek en ambtenarij om de lange termijn niet uit het oog te verliezen een vitale factor is.

Fundamenteel is het probleem dat de groep die een specifiek belang heeft, zich standaard veel beter weet politiek te organiseren en daardoor de kosten vaak kan afwentelen op de hele bevolking. Deze paradox van geconcentreerde versus verspreide belangen is nog moeilijker aan te pakken als kosten afgewenteld worden op de toekomst. Veel van de grootste uitdagingen hebben dan ook een belangrijke intergenerationele component. Dit betreft ook de noodzaak van veel vroegere interventies in het bewerkstelligen van gelijke kansen voor kinderen zoals recente werken van Itinera in kaart brengen.

In Finland bestaat er sinds jaren een “parlementaire commissie voor de toekomst” waaruit ondertussen ook verschillende gedragsdragers voortgekomen zijn. Sommigen stellen dat deze door hun ervaring met jarenlange focus op langetermijnproblemen later ook op andere wijze met hun eventuele ministeriële verantwoordelijkheden omgaan.

Misschien kan dit ook wat verhelpen aan het feit dat het parlement helemaal niet meer zo centraal staat in de democratie. Dat het oorspronkelijke idee van ‘checks and balances’ vaak niet meer functioneert. Dat de particratie heerst op basis van een volgzame meerderheid in het parlement. Dat het parlement een stemmenmachine is die van elders zijn instructies krijgt.

Ex-premier Herman Van Rompuy stelde eens dat “Een parlementslid van de meerderheid moet zwijgen. En bij de oppositie heeft men zelfs niets te zeggen.” Relevant daarbij is dat onderzoekers een sterk verband aantoonden tussen economische groei en de juridisering van de maatschappij. Een negatief verband wel te verstaan. Wat inderdaad nogal eens opvalt is hoe weinig juristen in staat zijn de economische gevolgen van hun werk in te schatten. Of om de essentie van de bijzaak te onderscheiden.

Vooruitgang saboteren

De Soto (2000) stelt dat ze zo in staat zijn om vooruitgang te saboteren op een meer effectieve wijze dan terroristen, omdat ze weten hoe dat te doen met behulp van de wet. Zo fors zouden wij het niet formuleren maar het is wel nodig om de vaak impliciete invloed van het juridische bloot te leggen en het terug te brengen tot zijn gepaste rol als instrument om de maatschappij mee vorm te geven en niet als doel op zich.

Het zou in elk geval getuigen van navelstaarderij te denken dat enkel ons land zwak presteert op de langetermijndimensie. Om dat te beseffen moeten we maar verwijzen naar de Verenigde Staten en zijn problematiek van een falend onderwijsstelsel, wapengebruik, ontsporend gezondheidssysteem en schuldproblematiek.

Het komt er ook op aan politici die herverkozen wensen te worden (maar ook ambitieuze ambtenaren) weerbaarder te maken om niet te bezwijken aan de verleidingen van de korte termijn. Sommige landen creëerden zo instellingen met als taak problematiek van de toekomstige generaties centraal te stellen. Innovaties op het vlak van rentmeesterschapmethodes, andere planningsprocessen en het aanpassen van kiessystemen komen allemaal in aanmerking.

Cruciaal is zowel in te werken op de motivatie van actoren als de capaciteit om problemen met een langere horizon aan te pakken. Goed besturen vergt andere talenten dan enkel mooie retoriek.