Watersnood in de Westhoek: ‘Dit komt óók door onze Vlaamse ruimtelijke ordening’

‘De filosofie was altijd: de grond draineren. Maar nu moeten we opnieuw naar meer natte natuur gaan’, zegt professor ruimtelijke ordening Tom Coppens (Universiteit Antwerpen).

Evacuaties, nooddijken en veel ongerustheid. De Westhoek heeft er enkele bange dagen opzitten. Donderdag viel er minder regen dan verwacht, maar het waterpeil staat op meerdere plaatsen nog altijd zorgwekkend hoog.

Hydroloog Patrick Willlems (KU Leuven) wijt de ramp aan een resem factoren. ‘De grote hoeveelheden neerslag zijn toevallig daar en in Noord-Frankrijk terechtgekomen’, zegt hij aan persagentschap Belga. ‘Maar ook in Vlaanderen zijn er nog heel veel plaatsen die overstromingsgevoelig zijn en die overlast kunnen ondervinden.’

Een deel van de verklaring is de manier waarop Vlaanderen met zijn open ruimte omspringt. Dat bevestigt ook expert ruimtelijke ordening Tom Coppens (Universiteit Antwerpen). ‘Onze ruimtelijke ordening is gebaseerd op plannen uit de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. In die gewestplannen stond welke gebieden woonzones zijn en welke industriegebieden. Dat geldt ook voor Zuid-West-Vlaanderen.’

Het werk van bevers

Maar ondertussen zijn de omstandigheden drastisch veranderd. ‘Terwijl we een toename zagen in de verharding en de inname van het ruimtebeslag, verergerde ook de klimaatproblematiek. Met zulke elementen hielden de oorspronkelijke plannen geen rekening.’ Gevolg? Heel wat eigendom ligt vandaag in overstroombare gebieden. En de verkavelingen die erbuiten liggen, dragen ook bij tot de overstromingen. Want door hun verharding kan water niet in de grond sijpelen.

Daarnaast is in West-Vlaanderen de landbouw alomtegenwoordig. ‘Onder meer door de drainage kan het water niet meer infiltreren in de ondergrond. Zware landbouwmachines drukken de bodem samen en zo worden landbouwgronden haast even ondoordringbaar als verharde oppervlaktes. Die gronden bereiken veel sneller het punt van volledige verzadiging.’

Alle experts zijn het er nochtans over eens: we moeten het water op een gecontroleerde manier meer ruimte geven. Ook al is dat vaak nog contra-intuïtief, zeker voor landbouwers. ‘De filosofie was altijd: grond draineren’, zegt Coppens. ‘Maar nu moeten we opnieuw naar meer natte natuur gaan.’ Daardoor zal het water zich minder snel verplaatsen, en daalt de kans op overstromingen. ‘Hydrologen hebben gelijk: zorg dat het water niet versneld in beken en rivieren terechtkomt. Anders gezegd: laat de bevers rustig hun werk doen, laat ze maar dammen bouwen.’

Waterbom

Als we bepaalde gebieden gericht laten overstromen, houdt dat wel in dat iemand zijn land aan het water moet verliezen. ‘Zeker in West-Vlaanderen, met weinig natuur en veel landbouw, ontstaan er zo conflicten. Maar we hebben geen keuze. De klimaatverandering is een feit en het zal alleen maar erger worden. Klimaatadaptatie wordt enorm belangrijk, dat zien we in heel Europa. Het zal ons ook maar een fractie kosten van de schade die we lijden als we te weinig doen.’

Tom Coppens verwijst naar het rapport Weerbaar Waterland. Als Vlaanderen een ‘waterbom’ zou meemaken zoals die van de Waalse Vesdervallei in 2021, dan kunnen de kosten oplopen tot 8 miljard euro. Uiteraard moeten mensen ook vergoed worden wanneer hun land aan het water wordt gegeven. ‘Maar het Sigmaplan van 1977 heeft alvast bewezen dat het kan.’

Diepvriesindustrie

Om de publieke middelen zo veel mogelijk te ontzien, denkt Coppens aan een voor Vlaanderen originele benadering. ‘Boeren zouden delen van hun grond kunnen omturnen tot bufferbekkens in ruil voor een al dan niet vrijwillige vergoeding van watergebruikers. Daar bestaat een term voor: “payments for ecosystem services” (PES). Grote watergebruikers kunnen landbouwbedrijven betalen voor het water dat ze opslaan in hun bekkens en voor de verbetering van de waterkwaliteit. Zo lossen regionale actoren het probleem zelf op en is er niet per se geld nodig uit de Vlaamse begroting.’

Verder zijn ook kleine ingrepen mogelijk. ‘Elke Vlaming kan nog altijd zonder vergunning 80 vierkante meter in zijn tuin verharden. Dat is niet meer van deze tijd.’ Want ten slotte is het ook een kwestie van mentaliteit. ‘Toevallig maakte een student net een masterproef waarin die lokale burgemeesters sprak uit de regio die vandaag getroffen is. Die politici vonden dat de bouwshift, waarmee het verlies van open ruimte wordt tegengegaan, hun groei zou beperken. Ze vinden dat ze jonge gezinnen moeten aantrekken met nieuwe bouwgronden. Uiteraard kunnen sommige gronden nog altijd ontwikkeld worden. Maar het zegt toch vooral iets over de mentale shift die nog niet heeft plaatsgevonden.’