‘Wat zullen we op termijn leren uit deze coronacrisis?’

‘Het is een gemeenplaats te stellen dat we uit iedere situatie iets te leren hebben. Dat zal dan ook zo zijn met deze pandemie. De vraag is echter wat we er op termijn van zullen meedragen’, schrijft René Stockman, de overste van de Broeders Van Liefde.

Vóór alles werden we geconfronteerd met de fragiliteit van het leven. De mythe dat we meester zijn over het leven – ons eigen leven inbegrepen – werd doorprikt. Met de toegenomen medische mogelijkheden ontstond een mentaliteit dat we steeds meer heer en meester werden over leven en dood. Jawel, over beide: leven en dood. Voortdurend wordt nieuwe vooruitgang geboekt om voorheen ongeneeslijke ziekten toch te kunnen genezen. Geleidelijk ontwikkelde zich ook een mentaliteit waarbij het individu zelf beslist wanneer en hoe het eigen leven te beëindigen vanuit een absoluut verklaard zelfbeschikkingsrecht.

De huidige pandemie heeft ons echter geleerd dat onze macht over leven en dood niet zo absoluut is als we denken, waarbij een onooglijk virus onze fragiliteit op een ongeziene wijze heeft uitvergroot. Zal dit ook leiden tot het herontdekken van onze eigen begrensdheid inzake leven en dood en een grotere eerbied doen groeien waarmee we met het leven, met elk leven zullen omgaan, ook met het ongeboren leven en het leven dat naar onze westerse maatstaven niet meer als nuttig wordt ervaren?

Bij het uitbreken van deze pandemie was er discussie of hoogbejaarden nog zouden worden opgenomen in ziekenhuizen bij een tekort aan gespecialiseerde zorg. Sommige ethici baseerden zich hierbij op het criterium van de nog gezonde levensjaren die een persoon te verwachten had. Maar vooral ook de jarenlange besparingen door de overheid in o.a. de bejaardenzorg, hetgeen zich uitte in een gebrek aan voldoende en gekwalificeerd personeel, leidde tot de gekende dramatische situatie.

Hier was méér aan de hand dan een loutere inschattingsfout. Het was een gevolg van een decennialange mentaliteit waarbij het utilitarisme de bovenhand kreeg bij politieke keuzes. Wie nog ‘nuttig’ is voor de samenleving wordt het eerst en het best gediend, maar eenieder die fragiel is, komt op de tweede plaats binnen het maatschappelijk bestel. En dit geldt ook voor mensen met een beperking en met een chronische aandoening. Wat een contrast met de stelling dat de humaniteit van een samenleving zich juist manifesteert in de wijze waarop men er zorg draagt voor de meest zwakken en kwetsbaren.

De verstoring van ons maatschappelijk leven door deze onzichtbare vijand weegt steeds zwaarder. En het einde is nog niet in zicht. Wat we vooral missen, is de spontane menselijke nabijheid die nu vervangen is door “afstand houden”. Het universeel gebod “Heb elkander lief zoals Ik jullie heb bemind” (Joh. 13, 34) lijkt tijdelijk aan de kant geschoven en luidt nu: “Bescherm jullie tegenover mekaar”.

Misschien is dit wel de eerste vraag die we ons moeten stellen bij deze crisis: zullen we, eenmaal de wereld hopelijk coronavrij kan worden verklaard, met grotere dankbaarheid de nabijheid van mekaar weten te waarderen? Zal het leiden tot een grotere broederlijkheid, en ja, laat ons maar het woord liefde gebruiken zoals het klinkt in het hoger geciteerde universeel liefdesgebod? Hoelang zullen we het geleden gemis koesteren bij de herinnering hoe kil de wereld wordt wanneer we zovele sociale contacten tijdelijk aan de kant moeten schuiven?

Alle aandacht gaat nu naar de vaccinatie tegen corona en de snelheid waarmee de ganse populatie in ieder land kan worden gevaccineerd.

Is het onze enige bekommernis om hierdoor onze vroegere levensstijl gewoon weer op te nemen? We moeten ons echter méér dan ooit ook de vraag durven te stellen hoe we er ook zelf toe hebben bijgedragen dat deze pandemie zo vlug een mondiale omvang kon nemen? De globalisering, het massatoerisme, een ongebreidelde consumptiedrang, onze ecologische voetafdruk, oorlogen en wereldwijde vluchtelingenstromen, de schrijnende armoede in de wereld: allemaal aspecten van een ontwrichte wereld. De Encycliek Laudato Si’ van Paus Franciscus bevat op al deze gebieden een profetische boodschap.

Het doet me denken hoe bij de uitbraak van aids er vooral gezocht werd naar een effectief geneesmiddel om deze besmetting te beheersen. Gelukkig is op dit vlak heel goede medicatie voor handen. Hoeveel hebben zich echter de vraag durven stellen of ook een gedragswijziging nuttig kon zijn om de aidsepidemie onder controle te krijgen, en dit natuurlijk ondersteund door een passende medische behandeling?

Vaccinatie mag dus niet enkel een ‘middel’ zijn om onze oude levenswijze gewoon verder te zetten in het post-coronatijdperk. Volgens tal van experten liggen nieuwe pandemieën immers op de loer.

Als gelovigen werden we op een bijzondere wijze op de proef gesteld door het besluit van de overheid om de openbare erediensten tijdelijk te verbieden.

Geloof is echter geen individuele aangelegenheid en een religieuze viering kan nooit vervangen worden door een viering die men op internet volgt.

Kerken zijn bovendien meestal plaatsen waar men de opgelegde afstand tussen personen zonder probleem kan garanderen. De gehanteerde criteria in tuincentra en doe-het-zelf-zaken, golden volgens de overheid kennelijk niet in een kerk…

Had men niet beter aan de geloofsgemeenschappen zelf overgelaten om sluitende maatregelen te ontwikkelen die dan door de overheid konden worden goedgekeurd of bijgestuurd naargelang de behoefte in plaats van als overheid zelf daarover eenzijdig besluiten te nemen?

Andere landen met eenzelfde problematiek wat betreft de pandemie hebben de kerken wel de mogelijkheid gelaten om de liturgie in gemeenschap te vieren, mits inachtneming van de algemene regelgeving. Deze landen hadden wel respect voor het grondwettelijk gewaarborgde recht op godsdienstvrijheid en zagen wel in hoe mensen in deze moeilijke tijden misschien wel meer dan ooit nood hebben om spirituele steun te vinden in hun gemeenschappelijk gedragen beleving van hun geloof.

Ik pleit voor een grondig maatschappelijk en parlementair debat over deze en andere beperkingen van onze grondrechten tijdens een pandemiecrisis waarin ook de stem van de kerkelijke gezagsdragers wat luider zou mogen klinken.

Laten we hopen dat het lijden dat de pandemie ons op zovele gebieden brengt nadien toch nog enige vruchten zal afwerpen.