‘Wat is Europa nog waard als zelfs het spreidingsplan niet lukt?’

‘Wil de EU eigenlijk nog wel een humane oplossing?’, vraagt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck zich af.

Theo Francken had een punt toen hij vorige week wees op de om zich heen grijpende hypocrisie in het migratiedebat. ‘De vaseline van de Wetstraat’, en bij uitbreiding van het Schumanplein, zo noemde hij de huichelachtigheid waarmee een eurocraat als Dimitris Avramopoulos hem terugfloot. Onze staatssecretaris voor Asiel en Migratie had zich uitgesproken voor het ‘omzeilen’ van artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De Griekse commissaris voor Migratie had met grote stelligheid geantwoord dat er zeker ‘geen pushbacks’ zouden komen, anders dan waar Francken op had aangestuurd. Artikel 3 verbiedt folteringen, maar verbiedt onrechtstreeks ook het terugsturen van mensen naar landen waar gefolterd wordt. Francken vindt die tweede interpretatie, door de rechters van het Europees Hof van de Rechten van de Mens in Straatsburg, veel te breed.

In dezelfde beweging wees onze staatssecretaris ook op de deal die we in Europa hebben gesloten met Turkije, en op de deal van Italië met Libische milities, om migranten die in bootjes de Middellandse Zee willen oversteken terug te nemen. Francken heeft gelijk als hij die afspraken, waarvan de concrete uitwerking soms diep onder de waterlijn verloopt, ook een soort van ‘pushbacks’ noemt – zij het dan niet naar de landen van herkomst, maar naar ‘veilig’ geachte landen buiten de EU, die we daarvoor betalen. Daarbij is het zeer de vraag hoe ‘veilig’ Turkije en zeker Libië zijn voor mensen die hun grondrechten gerespecteerd willen zien. Vorige week herhaalde het VN-vluchtelingenagentschap nog eens dat in Libië migranten niet alleen in ellendige omstandigheden in detentiecentra worden vastgehouden, maar ook geregeld als slaven verkocht worden.

Francken had al aangestipt dat Avramopoulos zélf nog naar Tunesië is afgereisd om er over mogelijke deals te gaan praten. Dan kun je de latere kritiek op het Tunesië-voorstel inderdaad schijnheilig noemen. Onze staatssecretaris gaf toe dat hij beter had gesproken van ‘heroriëntatie van de boten’ in plaats van het ‘omzeilen’ van artikel 3, maar liet er geen twijfel over bestaan dat het hier een semantische kwestie betrof. Ook zijn kiezers weten dat het verschil tussen de twee niet zo groot is.

Minstens sinds de migratiecrisis van de zomer van 2015 worstelen we met de vraag hoeveel en welke migranten we willen opnemen, en hoe we die keuzes kunnen rijmen met onze ethische standaarden. Tot nog toe volgt België daarin het principe dat vluchtelingen die niet veilig zijn in eigen land hier mogen blijven: we bieden hulp aan mensen in nood. Migranten die enkel hun levensstandaard willen opkrikken, daarentegen, krijgen géén verblijfsvergunning, omdat anders onze welvaartsstaat niet houdbaar blijft. Maar Italië en Griekenland kreunen onder de toevloed van asielzoekers, om puur geografische redenen. Wie als rechtgeaarde Europeaan Italië en Griekenland niet met het migratieprobleem wil laten zitten, moet meewerken aan een Europees antwoord.

Francken had gelijk toen hij op de hypocrisie van Avramopoulos wees. Alleen zou je verwachten dat een uiterst welvarend land als België, dat bovendien slechts in beperkte mate last heeft van de nadelen van migratie, juist zou hameren op de menswaardigheid van een Europese oplossing. Het ‘Australische model’ waar Francken voor pleit, met pushbacks naar de verschrikkelijkste detentiecentra aan de rand van of buiten het eigen grondgebied, hoort daar niet bij. Als we ons aan onze principes willen houden, moeten we mensen blijven opnemen die in hun eigen land vervolgd worden. Dat kan perfect, het beruchte ‘absorptievermogen’ van België is daar groot genoeg voor. Net zoals we de zogenaamde ‘economische migranten’ moeten kunnen blijven terugsturen.

Aan de rand van Europa ligt dat moeilijker. Maar is het een goed idee om het Europese spreidingsplan dan maar helemaal op te bergen? Wat is Europa nog waard als zelfs dat niet lukt? Zou het niet beter zijn om het nu eens écht te proberen, met hardere onderhandelingstactieken, van het type dat de eurocraten van de trojka tegen Griekenland gebruikten, bijvoorbeeld, maar dan tegenover Viktor Orban en zijn kameraden? Met drukmiddelen en met échte solidariteit met Italië en Griekenland? Waarom gooit Jean-Claude Juncker zo snel de handdoek? Wil de EU eigenlijk nog wel een humane oplossing voor het migratievraagstuk? Wie zich ergert aan de hypocrisie van Avramopoulos en andere eurocraten kan de schijnheiligheid ook corrigeren in de richting van menswaardigheid, in plaats van nog meer cynisme.