Waarover twijfelt Fons Van Dyck? ‘We moeten veel meer inlevingsvermogen hebben’

‘Ik heb als politoloog en communicatiespecialist altijd willen verklaren welke krachten ons drijven’, zegt Fons Van Dyck. ‘In de wereld van de marketing probeerden we mensen in een vakje te duwen. De hardwerkende Vlaming, bijvoorbeeld. Of de meerwaardezoeker. Iemand die op één gebied een meerwaardezoeker was, was dat ook op andere gebieden. Daarover zijn mijn inzichten fundamenteel veranderd, vooral door het onderzoek van bioloog Frans de Waal. Hij schrijft over bonobo’s, die eigenschappen hebben die men vaak als vrouwelijk omschrijft: liefdevol, communicatief. Terwijl chimpansees dan weer zogezegd “mannelijk haantjesgedrag” vertonen. Ik besef nu dat er in elke mens een beetje bonobo én een beetje chimpansee schuilt. We zijn een aap met meerdere smoelen, Jekyll en Hyde tegelijkertijd.’

Je moet de wereld eerst begrijpen voor je hem kunt veranderen.

Dat moet u toch eens uitleggen.

Fons Van Dyck: Je kunt mensen niet zomaar voorgoed in één hokje steken, zoals ik vroeger dacht. Elk menselijk gedrag is te verklaren door vier krachten, stelde ik vast bij het onderzoek voor mijn nieuwe boek De toekomst is terug. We proberen allemaal grenzen te verkennen en te verleggen. Daarnaast proberen we ook te verbinden – de mens is een sociaal dier. Maar we willen ook veroveren. De beste, de grootste zijn. De vierde drijfveer is dat we ons verdedigen, als we ons aangevallen voelen door het vreemde. Mensen zeggen me soms: ‘Ja maar, Fons, in dat laatste herken ik mij niet. Ik ben helemaal geen nationalist.’ Terwijl dat ook afhangt van de context. Je hebt bijvoorbeeld boomers die in hun jonge jaren heel actief waren in de derdewereldbeweging, maar die later in hun leven door omstandigheden net heel conservatief reageren. Die vier drijfveren zitten dus in elke mens. Afhankelijk van de situatie, en onder invloed van crisissen, is de ene kracht dominanter dan de andere. En dat kan soms voor verscheurende keuzes zorgen. De film Wil, naar het boek van Jeroen Olyslaegers, is een goed voorbeeld: het gaat over twee jonge mensen die bij de politie zijn en onderweg beginnen te twijfelen of wat ze doen wel goed is. Een recensent schreef over Wil: ‘Zit er een collaborateur in elk van ons?’ Die titel zegt het allemaal.

Wat is de moraal van het verhaal?

Van Dyck: Dat we veel meer inlevingsvermogen moeten hebben. We hebben altijd de neiging om een onderscheid te maken tussen ‘wij en zij’. Maar tussen zwart en wit zitten heel veel grijswaarden. Tegen mensen die voor solidariteit zijn, zeg ik: probeer te begrijpen waarom sommige mensen voor gesloten grenzen zijn. En omgekeerd ook natuurlijk. Je moet de wereld eerst begrijpen voor je hem kunt veranderen: dat is mijn boodschap.

Bent u iemand die vaak twijfelt?

Van Dyck: Ja, omdat ik me altijd probeer in te leven in het hoofd van de andere. Het is dan onvermijdelijk dat je veel twijfelt. Er bestaat niet één waarheid, er zijn er meerdere.