Waarom werken zo weinig Walen en Brusselaars in Vlaanderen?

Te weinig Waalse werklozen doen een gooi naar een job in Vlaanderen. Wat houdt Walen (en Brusselaars) tegen om de taalgrens over te steken?

De cijfers die zakenkrant De Tijd op 11 mei publiceerde en die Vlaams Parlementslid Tom Ongena (Open VLD) opvroeg, zorgden voor heel wat opschudding. Vorig jaar stuurde de VDAB zo’n 117.000 jobaanbiedingen door naar Forem, zijn Waalse equivalent. Ongena betreurde dat er maar 51 Waalse kandidaten werkelijk solliciteerden. Actiris, het Brusselse arbeidsbureau, deed het iets beter: 14.000 ingediende vacatures leidden tot 251 sollicitaties. De cijfers weerspiegelen een zeer lage ‘interregionale arbeidsmobiliteit’ tussen het zuiden en het noorden van het land.

Nieuw is dat niet. De overgrote meerderheid van de Belgische werknemers werkt in haar eigen gewest en gaat zelden de taalgrens over. Toch zou op het eerste gezicht iedereen profiteren van meer interregionale mobiliteit. Het noorden van het land heeft bijna volledige tewerkstelling en is wanhopig op zoek naar arbeidskrachten, en het zuiden wil zijn werkgelegenheidsgraad verhogen.

Waar werken de Belgen?

Belgische werknemers verplaatsen zich dus niet veel. Op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK), een sociaal-economische steekproefenquête, deed Statbel enkele berekeningen. Daaruit bleek dat West-Vlaanderen de provincie was waar in 2022 het grootste deel van de werknemers in dezelfde provincie werkte en woonde (88,9 %). De laagste percentages werden opgetekend in Waals-Brabant (53,6 %) en Vlaams-Brabant (57,8 %). Daar werken veel mensen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

In 2022 werkten ongeveer 45.000 Walen en 56.000 Brusselaars in Vlaanderen. Voor die eersten bleef het aantal de voorbije jaren rond de 40.000 hangen, afgezien van een piek na de gezondheidscrisis (54.000 in 2021). Tussen 2011 en 2014 waren dat er bijna 50.000 maar in het begin van de jaren 2000 waren het er amper 35.000. In Brussel is het aantal werknemers dat naar Vlaanderen gaat werken bijna continu gestegen sinds het begin van de jaren 2000. Toen lag het ook rond de 35.000.

‘Appelen en peren’

Marie-Kristine Vanbockestal, algemeen bestuurder van Forem, waarschuwt voor overhaaste conclusies. ‘We vergelijken hier appelen met peren. De 117.000 jobaanbiedingen zijn het aantal aanbiedingen van de VDAB die automatisch op de Forem-website verschenen. Het getal 51 komt overeen met het aantal Waalse werkzoekenden die zich inschreven bij de VDAB. Dat is geen verplichte stap in het sollicitatieproces. Er werd een verband gelegd tussen twee cijfers die niets met elkaar te maken hebben.’

Toch willen politici en arbeidsbureaus de interregionale mobiliteit verhogen. Maar om te zeggen dat Walen en Brusselaars zomaar kunnen putten uit de vacaturepool van Vlaanderen blijkt iets te eenvoudig. In werkelijkheid stuiten ze op een aantal obstakels.

Files en taalbarrières

Voor Brussel is het een win-winsituatie, stelt Romain Adam, woordvoerder van Actiris. De hoofdstad heeft een diensteneconomie, maar veel laaggeschoolde werkzoekenden. Ondertussen is er in de Brusselse Rand een tekort aan laaggeschoolde arbeidskrachten.

‘Om bruggen te bouwen, moeten we misschien een paar muren neerhalen’, zegt Adam. ‘Het idee dat er een taalbarrière is, blijft bestaan. Dat zorgt voor een zekere terughoudendheid. Mensen denken dat ze niet in staat zijn om aan de andere kant van de taalgrens te werken.’ Al bestaan er taalopleidingen, en de vraag naar arbeid is zo groot dat een job vinden geen probleem zou mogen zijn. Voor sommige jobs is een basiskennis van het Nederlands al genoeg. ‘Het andere obstakel is geografische afstand. Mensen denken dat de Rand moeilijk bereikbaar is, maar eigenlijk duurt het soms langer om van punt A naar punt B in Brussel te gaan dan om naar de Rand te gaan.’

Volgens Vanbockestal bestaat er op het gebied van werkgelegenheid ‘altijd een taalkundige en culturele basis. Weinig Luikenaars gaan werken in Maastricht, hoewel dat heel dichtbij ligt. Aan de andere kant gaan veel Duitstaligen naar Duitsland en gaan werknemers uit het zuiden van de provincie Luxemburg naar het Groothertogdom.’

‘Er wordt ons verteld dat er al veel Franse arbeiders in Vlaanderen zijn. Waarom dan geen Walen? Ik zou die bewering nuanceren. Veel werkgevers eisen nog altijd een zeer goede kennis van het Nederlands, en 73 procent van de Waalse werkzoekenden heeft nul kennis van de taal.’

Mensen schrijven zich niet bepaald massaal in voor de cursussen Nederlands van Forem. Nu is taal niet zozeer een probleem voor fruitplukkers in Limburg of textiel- en voedingsarbeiders in West-Vlaanderen. Maar vooral voor jobs in de zakelijke dienstverlening of handel heb je op z’n minst enige basiskennis nodig.

Dezelfde vacatures

Ook de mobiliteitsproblemen mogen niet over het hoofd worden gezien. ‘Veel Vlaamse bedrijven zijn gevestigd in industrieparken, en die zijn vaak moeilijk bereikbaar met het openbaar vervoer. Dan moet je al een auto hebben’, vertelt Vanbockestal. Natuurlijk hangt het er ook van af waar je woont in Wallonië. Als je in Henegouwen of Waals-Brabant woont, is Vlaanderen een betere optie dan wanneer je in Luxemburg of Luik woont.

Volgens haar zijn er nog andere obstakels, zoals de aard van de vacatures. ‘Als Vlamingen niet tevreden zijn met een vacature, zijn Walen dat vaak ook niet. De bouwsector staat erg onder druk.’ Die staat boven aan de lijst van vacatures van de VDAB, samen met de groot- en detailhandel, de gezondheidszorg en de horeca. Vanbockestal: ‘Een dakwerker is overal moeilijk te vinden, en het is niet omdat de Vlaamse bouwsector erom vraagt dat de kandidaten uit de lucht komen vallen. Als Forem dergelijke jobs in Vlaanderen promoot, wordt dat wel eens bekritiseerd in Wallonië.’

Er zijn ongetwijfeld ook psychologische barrières, geeft Vanbockestal toe. Maar ook dat ligt gevoelig en heeft een politieke lading. ‘We moeten onszelf niet voor de gek te houden: sommige mensen hebben er meer belang bij om inactief te blijven. Dat zegt bijvoorbeeld MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Op zich is de situatie dezelfde in Vlaanderen, maar daar wordt dat sociaal sterker afgekeurd. In streken waar de werkgelegenheidsgraad 50 procent is, wordt niet werken genormaliseerd. We moeten erop wijzen blijven dat dat níét normaal is, door meer sancties, levenslang leren, begeleiding enzovoort.’

Meer crèches

Vorig jaar publiceerde de FOD Werkgelegenheid een studie waarin de balans werd opgemaakt van de arbeidsmobiliteit in België. Die is erg statisch, ondanks de gunstige economische situatie in Vlaanderen. Enkele redenen zijn de taal, files, beperkt openbaar vervoer en spanning op de woningmarkt. De studie wijst erop dat Belgen ook weinig verhuizen tussen gewesten, vooral omdat België een bovengemiddeld aandeel huiseigenaars kent.

De studie suggereert wel dat meer telewerk de mobiliteit kan verhogen. Een voordeel is dat interregionale mobiliteit geen invloed heeft op de toegang tot sociale zekerheid in ons federale land. Ook het opleidingsniveau verhogen en het evenwicht tussen werk en privéleven verbeteren, bijvoorbeeld met meer crèches, kan helpen.

Het kan beter

Kamerfractieleider Gilles Vanden Burre (Ecolo) betreurt ‘een gebrek aan politieke energie om deze tewerkstellingskans in Vlaanderen te benutten’. Tegelijk riep hij ook op om ‘de sanctiereflex’ en clichés te vermijden. Vanden Burre: ‘Als je de N-VA hoort praten over werkzoekenden in Wallonië of Brussel, denken velen misschien dat de Vlaamse arbeidsmarkt niet de meest toegankelijke is.’

Toch laat de intentie om de arbeidsmobiliteit te verbeteren zich voelen. In juni 2022 kondigden de Vlaamse en Brusselse ministers van Werkgelegenheid hun ambitie aan om het aantal Brusselaars dat in Vlaanderen wordt aangeworven met 2000 per jaar te verhogen. Op federaal niveau leverde de begrotingscontrole van maart een opvallende maatregel op: een taal- of gewestgrens kan niet langer een geldige reden zijn om een vacature te weigeren.

Federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) kondigde ook initiatieven aan. Een daarvan is de oprichting van een interfederaal platform dat alle betrokken ministers en administraties voor werkgelegenheid samenbrengt. In september 2022 werd een stimulans ingevoerd: werkzoekenden die langer dan een jaar werkloos zijn en een baan vinden in een andere gewest kunnen hun inkomen gedurende drie maanden combineren met 25 procent van hun werkloosheidsuitkering.

De eerste resultaten zijn echter teleurstellend. Tussen oktober 2022 en januari 2023 steeg het aantal begunstigden van 6 naar 29: 6 in Vlaanderen, 17 in Wallonië en 6 in Brussel.

Voor Vanden Burre zijn die maatregelen niet genoeg. Hij bedacht een actieplan en stelt voor om de samenwerking tussen het regionale openbaar vervoer te versterken en een jaarabonnement te geven aan werkzoekenden die in een ander gewest aan de slag gaan. Hij wil meer Nederlandstalige opleidingen, een promotiecampagne rond interregionale mobiliteit en zelfs de Vlaamse jobbonus (600 euro steun per jaar voor laagbetaalde werknemers) naar andere gewesten uitbreiden. Tot slot zou hij graag een nauwere samenwerking zien tussen Forem, Actiris en de VDAB, waarbij ‘de VDAB Waalse werkzoekenden zou ondersteunen in specifieke domeinen en sectoren met een tekort’.

Romain Adam wijst erop dat er wel degelijk een samenwerkingsovereenkomst bestaat tussen Actiris en de VDAB. Er werden ook Polen Opleiding-Werk (POW) opgericht, in samenwerking met Bruxelles Formation en de sociale partners, om ondersteuning te bieden aan werkzoekenden in sectoren zoals technologie, digitalisering, logistiek en transport, en bouw.

Een formele samenwerkingsovereenkomst tussen Forem en de VDAB is er daarentegen niet meer. Vlaams minister van Werk Jo Brouns (CD&V) hoopt dat die er nog voor de zomer komt. Hij wil dat de VDAB Waalse werkzoekenden kan opleiden. Maar wellicht zal een andere politieke vraag Wallonië en Vlaanderen verdelen: moeten er sancties komen voor Waalse werkzoekenden die een kans in Vlaanderen weigeren?

Bron: Le Vif. Vertaling: Lara Thierens