‘Waarom het basisinkomen de weg van de toekomst is’

‘Is het basisinkomen een utopisch idee? Ja natuurlijk, net zoals de invoering van de achturige werkdag en de afschaffing van de slavernij en de kinderarbeid dat ooit waren. Toen werden dezelfde tegenargumenten als nu bovengehaald: “Dat is onbetaalbaar! Onze economie gaat instorten!” Zou het geen doodzonde geweest zijn, als men toen economische dogma’s verder had laten primeren boven fundamentele mensenrechten?’, schrijft Sarah Van Liefferinge (Piratenpartij).

Nieuwe tijden vragen om nieuwe antwoorden. Door globalisering, digitalisering en automatisering verandert de wereld steeds sneller. We zien hoe ook ongelijkheid, polarisering en radicalisering toenemen. Als we krampachtig vasthouden aan oude instellingen, denkbeelden en gewoontes, dan zullen deze onvermijdelijk botsen met de nieuwe mogelijkheden die de digitale omwenteling ons biedt.

Het basisinkomen is geen wondermiddel. Maar het concept, indien juist ingevuld (1200 à 1500 euro in België), biedt wel antwoorden op een aantal uitdagingen waar we momenteel mee geconfronteerd worden.

Alternatief voor falende arbeidsmarkt

Zo levert het basisinkomen een alternatief voor de falende arbeidsmarkt en de stijgende werkloosheid. Door robotisering en outsourcing naar lageloonlanden is er onvoldoende betaald werk. Deze trend valt niet te stoppen. We moeten het vinden van een betaalde job dan ook loskoppelen van het recht op een inkomen en een waardig leven. De onzekerheid en de stress die de huidige stand van zaken genereert, is ongezond voor mens en maatschappij.

Het gebrek aan betaald werk hoeft geen ramp te zijn, als we onze visie op arbeid en zinvol leven maar bijstellen. We kunnen profiteren van het feit dat robots en technologie onze jobs overnemen. We kunnen de arbeid die er is beter verdelen en kortere werkweken invoeren. We kunnen tijd en ruimte nemen voor vrijwilligerswerk, voor ondernemerschap, voor de zorg voor kinderen en ouderen, voor opleidingen en zelfontplooiing, of simpelweg om even stil te staan en na te denken.

Burn-out en depressie

Basisinkomenexperimenten tonen aan dat deze inkomenszekerheid het aantal dokters- en ziekenhuisbezoeken significant doet dalen: mensen hebben minder psychische klachten en fysieke ongevallen. Onthaasten doet ons deugd, zo blijkt. Het valt moeilijk te ontkennen dat onze hedendaagse samenleving kreunt onder het toenemende aantal depressies, burn-out en andere welvaartsziektes. De ratrace en de groeidwang eisen hun tol. Dit systeem van welvaart boven welzijn is onhoudbaar.

Er is genoeg welvaart gecreëerd om armoede en dakloosheid uit te roeien. Maar de huidige verdeelmechanismes, met name de markt waar iedereen krijgt wat ie verdient, en de sociale zekerheid die corrigeert en herverdeelt, werken niet naar behoren, zo toont de realiteit ons. De ongelijkheid blijft toenemen. We hebben nood aan een nieuwe verdeelsleutel.

Betuttelende principes

Bovendien is onze welvaartsstaat gestoeld op de betuttelende principes van controle, bestraffing en activering. Dit paternalistische systeem werkt niet emanciperend en is nodeloos complex, ontransparant en bureaucratisch. De sociale zekerheid heeft haar diensten bewezen, maar is niet meer van deze tijd.

Het basisinkomen daarentegen is gebaseerd op de principes van gelijkwaardigheid en empowerment. Elke burger ontvangt hetzelfde bedrag, onafhankelijk van burgerlijke status, levensstandaard of positie op de arbeidsmarkt. Zo ontmijnt het basisinkomen de huidige polarisering tussen zij die werken (en de sociale zekerheid overeind houden) en zij die een uitkering ontvangen (en gestigmatiseerd worden als ‘profiteurs’), tussen de verschillende generaties en tussen ambtenaren en zelfstandigen.

Ook de financiering van het basisinkomen biedt interessante en toekomstgerichte antwoorden. Er moet een tax shift komen van lasten op arbeid naar taksen op (luxe)consumptie, milieuvervuiling, grondstoffengebruik, robotisering, kapitaal en financiële transacties. Het is hoog tijd om de reële kosten van onze massaproductie-, consumptie- en wegwerpcultuur in rekening te brengen, en de transitie te maken naar een duurzame en rechtvaardige economie. Daarnaast biedt de afslanking van de bureaucratie een bron van inkomsten en een welkome shift van uitgaven.

Nou, dan zullen we de mensen die deze uitvoeren maar beter moeten betalen. Hoe logisch is het dat zij die werk leveren dat geen enkele meerwaarde biedt aan mens en maatschappij, de zogenaamde bullshit jobs, vaak belachelijk veel meer geld verdienen dan diegenen die onze straten en gebouwen proper houden, of zij die onze kinderen en zieken verzorgen? Wordt het niet eens tijd om een einde te maken aan deze perversiteit?

Om een massale toestroom te vermijden, zal de uitkering van het basisinkomen in eerste instantie gekoppeld moeten worden aan staatsburgerschap. Maar er is meer dan dat. Niemand verlaat zonder reden zijn of haar geboortegrond. Vaak is het om te ontsnappen aan oorlog of armoede.

Zolang wij onze Westerse welvaart verder bouwen op goedkope arbeid en grondstoffen, op uitbuiting en het omzeilen van strenge milieumaatregelen en fiscale verplichtingen, houden we het probleem mede in stand. We zullen als consumenten moeten leren kiezen voor kwalitatieve lokale producten in plaats van een massa goedkope spullen. Ook hier bieden de transitie naar een rechtvaardige en duurzame economie en de invoering van een (mondiaal) basisinkomen langetermijnsoplossingen.

De invoering van het basisinkomen zal stapsgewijs moeten gebeuren, via lokale en kleinschalige experimenten. Ook het bedrag zal geleidelijk aan moeten groeien, samen met het vertrouwen in het concept. We mogen geen vrede nemen met een basisinkomen van €700. Dit is misschien een leuk extraatje voor velen, maar geen levenswaardig loon. En zolang bijkomende uitkeringen, controles en bureaucratische rompslomp nodig zijn om te vermijden dat men onder de armoedegrens belandt, kunnen we niet spreken van een volwaardig basisinkomen.

Is het basisinkomen een utopisch idee? Ja natuurlijk, net zoals de invoering van de achturige werkdag (die we vieren op 1 mei) en de afschaffing van de slavernij en de kinderarbeid dat ooit waren. Toen werden dezelfde tegenargumenten als nu bovengehaald: “Dat is onbetaalbaar! Onze economie gaat instorten!” Zou het geen doodzonde geweest zijn, als men toen economische dogma’s verder had laten primeren boven fundamentele mensenrechten?

Stuk geschreven naar aanleiding van het debat Gratis Geld (09/05/’15) in Het Bos tijdens Festival Boskamp. Artikel verschijnt in magazine De Rooilijn, editie 1.