Hoe pakken we het probleem van extremisme binnen de rangen van het leger het beste aan? De Duitse onderzoeksjournalist Florian Flade heeft een uitgesproken mening: ‘Iedereen altijd screenen is onmogelijk.’
De voortvluchtige militair Jürgen Conings is na anderhalve week nog steeds onvindbaar. Daarmee ondervindt België de directe dreiging die kan uitgaan van geradicaliseerde militairen. Ook andere landen werden al met zo’n dreiging geconfronteerd.
In de Verenigde Staten bleken tussen de bestormers van Capitol Hill, na de overwinning van Joe Biden bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen, heel wat (ex-)militairen te zitten. Van de 357 mensen die al voor die bestorming zijn aangeklaagd, hadden er 43 militaire ervaring.
Ook dichterbij in Duitsland wordt gevreesd voor ‘het gevaar van binnenuit’. Journalist Florian Flade doet onderzoek naar extreemrechts en jihadisme voor de Duitse tv-zender WDR en de krant Süddeutsche Zeitung. Hij kijkt met grote ogen naar de zaak-Conings, maar is niet verbaasd.
‘Een bewapende extremistische soldaat op de vlucht met het plan om een terreuraanslag te plegen, hebben we in Duitsland nog niet gehad’, stelt Flade. ‘Maar er zijn wel grote hoeveelheden munitie en wapens verdwenen uit depots van het Duitse leger. Soldaten hebben die van het leger gestolen en hebben ze thuis illegaal opgeslagen. Waarom? Waar bereiden ze zich op voor? Dat onderzoeken de Duitse inlichtingendiensten momenteel.’
Een van de pistes in de zoektocht naar Jürgen Conings is dat hij zou zijn ondergedoken bij andere extremisten. Doorgaans gaan speurders er bij dit soort terreurverdachten nochtans van uit dat ze alleen handelen. Onderschatten we de extremistische netwerken?
Florian Flade: Zeker. De recente gevallen van extreemrechtse terreurverdachten in Duitsland lijken vaak ‘lone wolves’, maar meestal zijn ze niet écht alleen. Vaak zijn er banden met andere mensen binnen of buiten het leger. Duitse veiligheidsdiensten die extremisten opsporen, focussen hoe langer hoe meer op ‘wie kent wie?’. Het hoeft ook niet te gaan om hechte netwerken. Ze ontmoeten elkaar misschien zelden, maar online zijn er wel veel connecties.
In het Duise leger doen extreemrechtse ideologieën zich vooral voor bij de speciale eenheden.
Conings ging op verschillende buitenlandse missies. Hebt u weet van gevallen waarbij een posttraumatische stressstoornis (PTSS) een rol speelde bij radicalisering van militairen?
Flade: Dat is een zeer interessante vraag. Ik ben nog nooit een bewezen casus tegengekomen waarbij iemand lijdt aan PTSS en daardoor een extreme ideologie ging aanhangen of een gevaar vormde.
Feit is wel dat in Duitsland extreemrechtse ideologieën binnen het leger zich vooral voordoen bij de speciale eenheden. Zij gaan op geheime missies in landen als Afghanistan of Mali. In de voorbije jaren is vaak geopperd dat er na hun terugkeer onvoldoende aandacht is voor de psychologische impact van zulke missies op die militairen.
In België volgt de militaire inlichtingendienst ADIV 28 militairen voor rechts-extremisme. Hoe groot is het probleem in Duitsland?
Flade: Specifiek onderzoek naar dat probleem is behoorlijk nieuw. De Duitse inlichtingendiensten focussen sinds enkele jaren op zogenaamde ‘staatsvijanden’ in het leger en bij de politie. In 2020 opende de Duitse militaire inlichtingendienst (MAD) 850 onderzoeken naar vermoedelijke uiterst rechtse extremisten. Die vallen in verschillende categorieën. Uiteindelijk waren er 15 bevestigde gevallen. Zij hebben het leger moeten verlaten.
Al in 2018 werd Conings gelinkt aan een extreemrechtse groepering, maar hij bleef werknemer van het Belgische leger. Is een extremistisch gedachtegoed voldoende om een Duitse militair te ontslaan?
Flade: Ja, daarvoor is een heldere standaardprocedure. Lid zijn van een groepering is zelfs niet nodig. Extreme ideeën kunnen voldoende zijn áls ze zijn neergeschreven of als ze zijn gedeeld op sociale media. Eén Facebookpost of tweet zal echter niet volstaan. Verschillende berichten op sociale media moeten kunnen bewijzen dat je gelooft in een extreme ideologie. Dan volgt ontslag.
Militairen kunnen gecategoriseerd worden als ‘bevestigde extremist’ of een ‘gebrek aan loyauteit aan de grondwet’ worden verweten. Dat laatste is nieuw. Voor dat label hoeft niet te worden bewezen dat je een nazi-ideologie aanhangt. Als je bijvoorbeeld schrijft dat je ‘ het Duitse volk dient en niet de Duitse regering’ kan dat al als bewijs gelden.
Het gaat dan vaak over volgers van de Reichsbürger-beweging. Aanhangers daarvan geloven niet in de huidige federale Duitse staat. Ze zien de echte Duitse regering niet als authentiek. Het is een soort complottheorie die overlapt met extreemrechts, maar met andere accenten. In de beweging is weinig sprake van antisemitisme en meer van moslimhaat.
In het Duitse leger was er een soldaat met nazi-tattoos en niemand maakte daar blijkbaar een probleem van.
Wat is de beste manier om extremisten binnen het leger op te sporen?
Flade: Iedereen monitoren is onmogelijk. De meeste nuttige info over radicaliserende soldaten komt nog altijd van collega-militairen. Een robuuste kliklijn in het leger is dus cruciaal. Daarmee kan info over potentiële extremisten doorstromen naar de hoogste echelons van het leger.
Alleen daarop vertrouwen, is echter onverstandig. In het Duitse leger was er een soldaat met nazi-tattoos en niemand maakte daar blijkbaar een probleem van. Collega’s zagen de swastika’s op zijn lijft bij het douchen, maar niemand gaf die info door. Tot veiligheidsdiensten ontdekten dat die persoon online extremistische ideeën deelde.
De monitoring van sociale media-accounts en online research is dus cruciaal. Duitse soldaten moeten daarom aan het leger melden welke Facebook- en Instagramaccount ze gebruiken. Zo kun je monitoren en checken wat soldaten doen in hun privéleven.
Verschillende berichten op sociale media moeten kunnen bewijzen dat je gelooft in een extreme ideologie. Dan volgt ontslag.
Knack berichtte eerder al dat Jürgen Conings al zes jaar op de radar stond van Staatsveiligheid. Toch duurde het tot 31 augustus 2020 voor de militaire inlichtingendienst ADIV besliste om zijn veiligheidsmachtiging in te trekken. Een goede doorstroming van informatie blijkt dus belangrijk.
Flade: Ook in Duitsland is dat een probleem gebleken. Eén inlichtingendienst ziet een soldaat opduiken op een extreemrechtse optocht of als lid van een extreem Telegramkanaal, maar die info over zijn privéleven raakt niet tot bij de militaire inlichtingendienst.
Binnenkort wordt een wet goedgekeurd die de Duitse militaire inlichtingendienst MAD toelaat om informatie toe te voegen aan de database met terreurverdachten. Ze hadden al toegang tot die info, maar nu kunnen ze ook zelf data toevoegen. Dat is een stap in de goede richting.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
