Waarom Belgische boeren protesteren tegen ‘niet-conforme’ Oekraïense eieren

Een viraal filmpje van jonge Belgische boeren die een vrachtwagen met Oekraïense eieren tegenhouden, roept vragen op. Mogen eieren met het label ‘niet EU-conform’ tóch hier verkocht worden?

Het filmpje van een drietal minuten werd over de hele wereld druk bekeken: nabij de Belgisch-Franse grens, tussen Bouillon en Sedan, zien we hoe een filterblokkade van boze boeren van de Fédération des Jeunes Agriculteurs een vrachtwagen uit Oekraïne staande houdt. De boeren openen de laadruimte, die vol kartonnen met eieren zit. Op de verpakkingen, in het Frans, staat dat het gaat om eieren van klasse A – zogenaamde ‘tafeleieren’ – afkomstig uit Oekraïne en ‘niet conform de normen van de Europese Gemeenschap’. De jonge boeren noemen dat ‘niet wettelijk’ en spuiten aan het einde van het filmpje in oranje graffiti een waarschuwingsteken en de woorden ‘niet EU-conform’ op de vrachtwagen.

Kan dat zomaar, ‘niet-conforme’ eieren uit Oekraïne die in EU-landen op de markt komen? Is het wel wettelijk?

Truc met de kippenvleugel

Het korte antwoord is: ja. Het voorval op de snelweg nabij Bouillon toont hoe de verhoogde concurrentie vanuit de Oekraïense landbouwsector bijdraagt tot het borrelende ongenoegen dat leidde tot de huidige uitbarsting van boerenprotesten in verschillende Europese landen. Bijna tegelijkertijd kwam er uit Frankrijk een soortgelijke video van boeren die een transport staande houden. In dit filmpje staan er grote tonnen Oekraïense honing in de vrachtwagen, bestemd voor een Frans honingmerk.

De problematiek is allesbehalve nieuw. Dat Oekraïense eieren en andere landbouwproducten toegang krijgen tot de EU-markt, zorgt al meer dan een decennium voor ophef. Sinds Oekraïne in 2014 een associatieverdrag sloot met de Europese Unie, is de markt geleidelijk aan geopend voor Oekraïense producten. Dat ging gepaard met gradueel afgebouwde invoerquota en invoerheffingen op bepaalde producten.

Al snel paste men creatieve trucjes toe om die invoerquota te omzeilen. Kipfilets – een product dat onder een quotaregeling viel – werden bijvoorbeeld ingevoerd uit Oekraïne terwijl er nog een kippenvleugeltje aan vast hing. Technisch gezien ging het zo om een ander product, al werden de filet en kippenvleugel daarna snel versneden in een West-Europees zusterbedrijf. Die praktijk werd na protest verboden in 2019, maar dat ging wel gepaard met een verhoging van het invoerquotum.

Ondanks de heffingen zijn Oekraïense eieren opvallend goedkoper. Veel consumenten in de EU beseffen überhaupt niet dat er Oekraïense producten in de rekken liggen of in voedsel verwerkt zijn. Vaak reageren ze verbaasd wanneer een schandaal uitbreekt. Zo waarschuwde het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen in 2016 dat eieren uit het voormalige Oostblok die besmet waren met salmonella aan 300 restaurants in Vlaanderen waren geleverd. ‘Wij vragen al langer een gelijk speelveld voor iedereen. Je kunt de eigen boeren geen kostprijsverhogende maatregelen opleggen en tegelijkertijd toestaan dat er producten worden ingevoerd die niet aan de Europese normen voldoen’, zei een woordvoerster van de Boerenbond toen al.

Legbatterijen

Niet alleen boeren klagen over de goedkope Oekraïense eieren. Dat doen ook dierenrechtenorganisaties. In de Europese Unie zijn de klassieke legbatterijen – waarin leghennen slechts een spreekwoordelijke A4-pagina ruimte krijgen – sinds 2012 verboden door een Europese richtlijn. Pluimveehouders in de EU schakelden toen over op scharrelstallen of zogenaamde ‘verrijkte kooien’. Die laatste zijn iets groter en voorzien van een nestruimte en een zitstok voor de kip. Maar verschillende Europese landen, waaronder Nederland, hebben ondertussen ook het gebruik van verrijkte kooien verboden. Ook Vlaanderen werkt aan een uitfasering. Het maakt de eieren diervriendelijker, maar ook duurder.

Niet zo in Oekraïne: daar worden in de pluimvee-industrie zelfs nog de oude legbatterijen gebruikt. Aanvankelijk kwamen er alleen ‘klasse B-eieren’ uit Oekraïne – eieren die eerst nog verwerkt worden in andere producten, zoals gebak of sauzen. De voorbije jaren verschenen in de pers geregeld tips waarmee dierbewuste consumenten konden achterhalen of er ‘wrede’ Oekraïense kooieieren in hun cake of mayonaise verwerkt waren. Na verdere stappen te hebben gezet, onder meer wat betreft salmonellabestrijding, brengt Oekraïne nu ook ‘klasse A’-tafeleieren op de EU-markt. De vrachtwagen die door de boze boeren in Bouillon werd tegengehouden, bevatte dat soort eieren.

Invoerheffingen

Dat de klachten over Oekraïense producten bij de Europese landbouwers de laatste jaren almaar toenemen, heeft alles te maken met de Russische invasie in februari 2022. Sindsdien zijn de Europese invoerheffingen voor landbouwproducten uit Oekraïne opgeschort: een maatregel die de Oekraïense economie ondersteunt. Van sommige producten is de invoer sindsdien verdubbeld tot vervijfvoudigd. Vooral de oostelijke Europese lidstaten voelen het opschorten van de invoerheffingen het hardst – niet alleen voor pluimveeproducten maar ook voor graan, mais en andere gewassen.

Hebben de recente acties van de boeren effect gehad? Eigenlijk wel. Als reactie op de protesten stelde de Europese Commissie vorige week voor om de opschorting van de invoerheffingen voor Oekraïense landbouwproducten dan wel met een jaar te verlengen, maar de taksen opnieuw in te voeren voor pluimvee, eieren en suiker wanneer de importcijfers die van 2022 en 2023 zouden overstijgen. Ook importbeperkingen worden in het voorstel mogelijk wanneer individuele lidstaten melden dat ze overspoeld worden met Oekraïense producten.

‘Niet conform’

Hoe kan het, ten slotte, dat op de verpakkingen van de eieren staat dat ze ‘niet EU-conform’ zijn en vervolgens toch in de Europese Unie verkocht mogen worden? Ook die etikettering vloeit voort uit een Europese verplichting. Op alle eierverpakkingen moet het zogenaamde ‘houderijsysteem’ vermeld staan – denk bijvoorbeeld aan categorieën als ‘scharreleieren’ of eieren van kippen met ‘vrije uitloop’. Maar wanneer niet-Europese landen geen garanties kunnen bieden over de huisvesting van de kippen – bijvoorbeeld of ze al dan niet uit legbatterijen komen – dan moet het label de bewoording ‘niet conform de EU-normen’ vermelden.

Dat betekent niet dat de eieren niet te koop mogen worden aangeboden. ‘Onwettelijk’, zoals te horen viel in de protestvideo van de Waalse boeren, zijn ze dus zeker niet. Eigenlijk legt de wetgever met de labels de bal vooral in het kamp van de individuele consument. Die kan op het etiket zelf controleren waar zijn eitjes vandaan komen, en bij het maken van een omelet beslissen of hij of zij liever Oekraïne dan wel de lokale boer steunt.