Waarom België nauwelijks geld uittrekt voor Oekraïne

De regering-De Croo gaat prat op haar steun aan Oekraïne. Maar uit de cijfers blijkt dat ze daar nauwelijks iets voor hoefde te doen.

De opvang van Oekraïense vluchtelingen buiten beschouwing gelaten, gaf België sinds het begin van de grootschalige Russische inval een kleine 496 miljoen euro aan rechtstreekse steun aan Oekraïne, aldus een recente update van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het leeuwendeel ging naar militaire bijstand, gevolgd door humanitaire hulp, middelen voor de heropbouw van Oekraïne en geld voor de specifieke mensenrechten zoals de bescherming van vrouwen en kinderen (zie grafiek).

Hoe doet België het daarmee in internationaal opzicht? Volgens het overzicht van de Universiteit van Kiel gaf België tot eind oktober 2023 0,6 procent van zijn bbp aan rechtstreekse steun voor Oekraïne uit, waarvan 0,1 procent bilaterale steun en 0,5 procent in Europees verband. Daarmee doet ons land het beter dan het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten, maar slechter dan Nederland (1,1%) en Duitsland (0,9%). Absolute koplopers zijn Litouwen en Estland met 1,8 procent van hun bbp.

(Lees verder onder de afbeelding)

Belastingen

Maar België heeft geluk, en wel omdat de financiële dienstverlener Euroclear in Brussel gevestigd is. Op de rekeningen van Euroclear staat ongeveer 200 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden. Het gros daarvan zijn aandelen en obligaties die worden omgezet in cash zodra hun looptijd eindigt. Euroclear belegt dat geld vervolgens en verdient daar grof geld mee. In 2023 ging het om ongeveer 4,4 miljard euro, in 2024 stijgt dat bedrag tot naar schatting 6,8 miljard euro.

Net zoals andere ondernemingen betaalt Euroclear op die winst 25 procent vennootschapsbelasting. In 2022 leverde dat de Belgische schatkist 167 miljoen euro op, vorig jaar steeg die som naar 965 miljoen euro. En doordat almaar meer bevroren Russische obligaties aflopen en de rente toeneemt, verwacht België dit jaar ruim 1,6 miljard euro aan belastinginkomsten via de winsten die Euroclear op de bevroren tegoeden boekt.

Dat volledige bedrag, aldus premier Alexander De Croo (Open VLD) eind oktober aan de zijde van Oekraïens president Volodymyr Zelensky, zal de komende twee jaar volledig naar Oekraïne-doeleinden gaan. In 2024 wil België daarvoor 1,5 miljard uittrekken, voor 2025 staat er momenteel 255 miljoen in de boeken ingeschreven. Zo zal het Belgische ontwikkelingsagentschap ENABEL dit jaar 150 miljoen euro in de heropbouw van voornamelijk de Noord-Oekraïense oblast Tsjernihiv pompen.

In tegenstelling tot andere westerse landen die wél in de eigen geldbuidel moeten tasten om de opvang van Oekraïense vluchtelingen te verzorgen en Oekraïne rechtsstreeks te steunen, verkeert België dus in een luxepositie – het gaat als het ware om gratis geld. De voorbije twee jaar kostte de rechtstreekse steun aan Oekraïne en de opvang van Oekraïense vluchtelingen België bijvoorbeeld 1,1 miljard euro, maar de belastinginkomsten via Euroclear leverden de schatkist 1,13 miljard euro op.

Hogere bijdragen

Nu de Amerikaanse hulp aan Oekraïne in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in november stilvalt, komt het zwaartepunt van de westerse steun bij Europa te liggen. Geheel nieuw is dat niet: afgelopen zomer staken de Europese Unie en haar lidstaten de VS al voorbij als de grootste sponsor van Oekraïne. Europa zat op 31 oktober 2023 aan 133 miljard euro steun, de Verenigde Staten bleven steken op 71 miljard euro.

Duits bondskanselier Olaf Scholz liet maandag optekenen dat de Europese lidstaten hun inspanningen moeten opvoeren, vooral op militair vlak. ‘De wapenleveringen die de meeste lidstaten momenteel bereid zijn te doen, zijn hoe dan ook onvoldoende. We hebben hogere bijdragen nodig’, klonk het. Scholz heeft een punt: tussen augustus en oktober 2023 viel de westerse steun aan Oekraïne met 90 procent terug ten opzichte van dezelfde periode het jaar voordien.

Er zijn dus centen nodig, en de Belgische luxepositie is ook anderen niet ontgaan. Sommige lidstaten opperen al langer om via Euroclear meer geld uit te trekken voor Oekraïne. Kiev wil zelfs dat de bevroren tegoeden helemaal worden vrijgemaakt. De regering-De Croo is bereid om de vennootschapsbelasting op Euroclear op te trekken, zolang de 25 procent die ze momenteel zelf ontvangt en voor Oekraïne uittrekt maar niet in het gedrang komt. Zo belangrijk zijn die inkomsten dus voor België.

De VS pleiten er op hun beurt voor om alle bevroren Russische tegoeden in het Westen als garantie te gebruiken om op de kapitaalmarkten leningen op te halen – naar voorbeeld van het Europese coronaherstelfonds. Met die in totaal 300 miljard euro, aldus een Belgische diplomaat, wil men tot het drievoud aan leningen ophalen en voor Oekraïne uittrekken. ‘Zo kun je de rekeningen voor jaren betalen en een groot deel van de heropbouw financieren’, klinkt het.

Dat laatste is echter geen evidente zaak: de Russische bevroren tegoeden als onderpand gebruiken, impliceert namelijk dat het Westen die middelen ook werkelijk bezit – wat volgens het internationaal recht niet het geval is. ‘De weg vooruit is evident, de uitvoering ervan wat minder’, vertelt de Belgische diplomaat. Het noodlijdende Oekraïne, dat meer dan 400 miljard euro nodig heeft voor zijn heropbouw, zal dus nog even moeten wachten vooraleer het via Belgische weg een pak meer steun kan verwachten.