Vrienden Heidi De Pauw en Walter Damen: ‘Als ik echt kwaad ben, klop ik op mijn boksbal’

Heidi De Pauw, ceo van Child Focus, en advocaat Walter Damen zitten boordevol plannen, het ene nog gewaagder dan het andere. Doctoreren. Boksen. En… voetbalclub Anderlecht bijsturen.

Toeval bestaat: in het restaurant waar we hebben afgesproken, staat een opgezette pauw. De Pauw, Heidi, ziet er de humor van in. Walter Damen bewondert de vogel van alle kanten. Want, toeval-bis, de advocaat bezit een uitgebreide verzameling opgezette dieren. ‘Een jachtluipaard, een flamingo, een beer… Ze symboliseren voor mij een vorm van eeuwig leven. Ik heb een arend uit 1830. Die is er dus al twee eeuwen niet meer, maar eigenlijk ook weer wel: hij leeft verder in mijn collectie.’

‘Behalve opgezette dieren heb ik ook enkele skeletten: van een tapir, een vos, een emoe…’ De Pauw: ‘Ik ook, onder meer van een vogel die ik ooit gevonden heb. Ze zijn voor mij een soort memento mori: gebruik je tijd goed, zodat je tevreden kunt terugkijken op je leven als je moment gekomen is.’

De dood schrikt haar niet af. ‘Als zevenjarige heb ik nog in een doodskist gelegen. Mijn vader maakte die als schrijnwerker. Veel mensen hebben het moeilijk met de vergankelijkheid. Walter en ik niet. Deels door ons werk, denk ik, waarin we nu eenmaal vaak met de dood worden geconfronteerd.’

‘Dat klopt’, zegt Damen. ‘Al had ik die fascinatie voor de dood al vroeg. Als ik beter was geweest in fysica en wiskunde was ik wellicht wetsdokter geworden in plaats van advocaat. Ik heb vele uren gerechtelijke geneeskunde gevolgd. Die komen nu van pas. Bij een zaak met een gewelddadig overlijden bekijk ik altijd eerst de autopsiefoto’s. Die vertellen me doorgaans al veel. De doden spreken via hun autopsie.’

‘Ik was in mijn opleiding criminologie gefascineerd door gerechtelijke geneeskunde’, zegt De Pauw. ‘Ik kreeg onder meer les van de legendarische wetsdokter Jacques Timperman. Die zei: de duivel zit in de details. Die wijsheid heb ik in mijn carrière meegenomen: ga niet te snel uit van evidenties, kijk met een open geest. Denk bijvoorbeeld niet: dat kind heeft het profiel van een wegloper, dus dat zal het wel zijn. Bij Child Focus blijf ik erop hameren: een verdwijning is altijd onrustwekkend tot het tegendeel bewezen is.’

Ik ben een heel vrouwelijke vrouw met veel mannelijke energie.

Heidi De Pauw

Hoe hebben jullie elkaar leren kennen?

Walter Damen: In het dossier van de IS-kinderen.

Heidi De Pauw: Dat mag je zo niet zeggen, Walter. Het zijn ‘kinderen van IS-strijders’.

Damen: Je hebt gelijk. Een nog betere omschrijving is: kinderen van foreign fighters. Grootouders van die kinderen hadden me gevraagd ervoor te zorgen dat ze naar België gerepatrieerd konden worden. Heidi was al een tijdje met het dossier bezig, dus heb ik met haar contact opgenomen.

De Pauw: Wat mensen wel eens vergeten, is dat die kinderen aanvankelijk vermist waren. Hun ouders hadden ze meegenomen naar het kalifaat en daar waren ze van de radar verdwenen. Na de instorting van de IS dook een aantal van hen op in Koerdische kampen, waar ze met hun moeders gevangen werden gehouden. Voor mij was het logisch dat we die kinderen terug naar België moesten halen. Dat doen we toch ook als een kind na een ontvoering door een ouder in pakweg Italië wordt aangetroffen? Wij maken geen onderscheid tussen het kind van een IS-strijder en dat van een zakenman.

U bent verschillende keren in die kampen geweest. Hoe was dat?

De Pauw: De hel. Er waren geen scholen, geen medische hulp. Ik zag de situatie elke keer achteruitgaan. De laatste keer, in december 2020, zijn we in het beruchte kamp Al Hol bekogeld met stenen. Het bevestigde mijn overtuiging dat we die kinderen daar zo snel mogelijk weg moesten krijgen. De radicalisering nam toe en de situatie was er levensgevaarlijk.

We zijn nu zo’n drie jaar later. De thematiek van de kampen is volledig verdwenen uit de media. Maar ik heb nog contacten in Syrië en wat ze me vertellen is verontrustend. De kinderen die er niet zijn weggeraakt, zijn intussen tieners. De meisjes worden uitgehuwelijkt en zijn binnen de kortste keren zwanger, de jongens worden buitengesmokkeld om zich bij de IS aan te sluiten. Mijn grote ergernis is dat we jaren geleden voorspeld hebben dat dit zou gebeuren. Maar het Westen kijkt weg. Tot de IS weer toeslaat. En ik vrees dat het vroeg of laat zal gebeuren.

In die periode kregen jullie bedreigingen van tegenstanders van de terugkeer van de kinderen en hun moeders.

Damen: Ik ontving onder meer een brief met een kogel in de brievenbus. Maar ik ben als advocaat wel wat gewend: eieren tegen de gevel, ‘klootzak’ op mijn deur gekrast, mijn auto beschadigd… Dat glijdt van me af.

De Pauw: Bij mij is het begonnen met de kinderen van de IS-strijders. Daarvoor had ik, anders dan Walter, weinig ervaring met bedreigingen. Die zijn me sindsdien wel blijven achtervolgen. Ik heb een heel trouwe “achterban” die me blijft bestoken. Vorig jaar was het heel heftig, toen de zogenaamde satirische site ‘tScheldt me op Twitter naar aanleiding van het overlijden van VUB-rector Caroline Pauwels dood wenste.

Damen: Ik zeg Heidi altijd: gewoon negeren. Zulke mensen zijn uitschot. Waarom zou je er tijd aan verspillen? Het blijft me verbazen dat mensen zoals Heidi nog steeds kritiek krijgen. Wat zij in al die jaren met Child Focus gepresteerd heeft: daar verdient ze een standbeeld voor.

Hoe zetten jullie het werk van je af?

Damen: Wandelen. De natuur is een constante bron van verwondering.

De Pauw: Dat herken ik volledig. Ik trek geregeld het bos in en kan dan genieten van bijvoorbeeld een spinnenweb dat tussen twee bomen gespannen is. Daarnaast heb ik een paar work-outs per week nodig. Niet alleen voor de fysieke fitheid, ook mentaal profiteer ik daarvan. Als ik echt kwaad ben, dan klop ik op mijn boksbal.’

Damen: Ik heb ook gebokst. Echt gebokst, niet zoals Heidi door te meppen op een bal. (lacht) Door corona ben ik ermee gestopt, maar ik ga het opnieuw oppikken. Verder haal ik veel voldoening uit mijn andere bezigheden: samen met Hilde Vandermeeren schrijf ik thrillers, waarvan de filmrechten onlangs verkocht zijn. Of ik werk aan mijn doctoraat over de natuurrechtelijke benadering van maatschappelijke veiligheid. Een andere ambitie die ik nog heb, is lesgeven. Ik zou heel graag na mijn doctoraat het vak natuurrecht doceren aan een unief. Maar als morgen een hogeschool me belt om bijvoorbeeld een levensbeschouwelijk vak te geven, dan doe ik dat ook direct.

Wie mag u morgen bellen, mevrouw De Pauw? Ik gok op het bestuur van Anderlecht?

De Pauw: Als groot voetballiefhebber en Anderlechtsupporter zou ik inderdaad geen seconde twijfelen. Ik ben sowieso gepassioneerd door sport, en dan vooral “mannelijke” sporten. Formule 1, bijvoorbeeld. Ik ben een heel vrouwelijke vrouw met veel mannelijke energie. Wat ik zo mooi vind aan voetbal is dat de doorsnee van de maatschappij op en naast het veld staat: de zoon van een havenarbeider naast de zoon van een ceo. Alle rangen, standen en kleuren. Maar als ik naar de besturen kijk, zie ik vooral blanke mannen. Wanneer ik zie dat het in veel clubs niet goed gaat, denk ik dat het ook daardoor komt: de diversiteit heeft zich nog niet vertaald naar het beleid.

Damen: Los van haar vreemde voorkeur voor die paarse club, hoop ik dat Marc Coucke of Wouter Vandenhaute Heidi na dit interview meteen belt. Want ze heeft gelijk. Ik ben al jaren betrokken bij de werking van Beerschot, als ondervoorzitter. Uiteraard hou ik van het spelletje. Maar ik erger me meer en meer aan de mentaliteit. Neem nu zo’n Thibaut Courtois. Die bolde het af bij de Rode Duivels omdat hij geen aanvoerder mocht zijn. Terwijl hij eigenlijk blij had moeten zijn dat zijn ploegmaat Romelu Lukaku, als eerste zwarte, de Belgische kapiteinsband kreeg. Zo’n Courtois wordt door iedereen gevierd, maar nog is het blijkbaar niet genoeg. Technisch directeur Frank Vercauteren vliegt dan ook nog eens speciaal naar Spanje om op hem in te praten. Daar kan ik echt niet bij. Als dat in mijn team zou gebeuren, zou ik zeggen: je biedt al je ploegmaats persoonlijk je excuses aan en anders kom je nooit meer terug.

De evenwichten in onze maatschappij zijn zoek. Courtois wordt door een groot deel van de bevolking nog altijd als een held gezien. Zeker nu hij geblesseerd is geraakt. Iedereen loopt over van compassie. Maar als een politicus van zijn fiets valt en gewond raakt, dan zijn hoon en leedvermaak zijn deel. Als het loon van een politicus bekendraakt, is iedereen verontwaardigd. Terwijl voetballers miljoenen per jaar verdienen en niemand dat een probleem vindt. Ik kan me daar blijven over verbazen. Zeg eens, Heidi, wat is het werkbudget van Child Focus?

De Pauw: 8,5 miljoen euro.

Damen: Dat is dus 6,5 procent van wat er zonet op een voetballer in Engeland is geboden. Hoeveel mensen helpen jullie per jaar?

Ik ben wel wat gewend: eieren tegen de gevel, “klootzak” op mijn deur gekrast…

Walter Damen

De Pauw: We hebben vier verdwijningen per dag. Momenteel hebben we zo’n 2000 lopende dossiers rond verdwijningen en evenveel dossiers rond seksuele uitbuiting. Wat weinig mensen weten, is dat het grootste deel van onze werking gefinancierd wordt door burgers en bedrijven. Tachtig procent van onze middelen komt uit die bronnen. De resterende twintig procent komt van de Nationale Loterij, maar die is niet structureel. Bij de oprichting van Child Focus was er door wijlen premier Jean-Luc Dehaene fiftyfifty beloofd, maar dat is er nooit van gekomen. Het dwingt ons keuzes te maken. Onze uitgaven zijn verhoogd door de indexering van de lonen. Gevolg is dat we bepaalde projecten rond preventie moeten afslanken.

Damen: Als je naar die beloofde fiftyfiftyregeling zou gaan, betekent dat voor de overheid een uitgave van zo’n twee miljoen euro extra, wat in het kader van een begroting peanuts is. Ik maak me almaar meer zorgen over de keuzes die onze overheden maken. Kijk naar de neergang van het onderwijs. Die is dramatisch. Ik merk dat aan de kwaliteit van de pas afgestudeerden.

De Pauw: We hebben geen project voor ons land. Een advocatenkantoor zoals dat van Walter of een instelling als Child Focus heeft een visie en een strategie. Het komt eropaan in te spelen op veranderingen en uitdagingen, en daar die strategie aan aan te passen. Maar voor België is er geen strategie, er wordt geregeerd van verkiezing naar verkiezing. We hebben een reset nodig waarbij we bekijken wat belangrijk is en waar onze primaire aandacht naartoe moet gaan: onderwijs, inderdaad, maar ook veiligheid.

Over veiligheid gesproken: u vond het onlangs onverantwoord dat een pedoseksueel die negentien jaar had gekregen al na zeven jaar vrijkwam. Bent u dan ook kwaad op de advocaat die dat mee bewerkstelligt?

De Pauw: Ik kan respect hebben voor de spitsvondigheid van advocaten. Juridisch gezien mocht die dader vrijkomen. Maar ik ben er niet blij om. Ik ken het dossier als burgerlijke partij van a tot z. Hij had 400.000 beelden van seksueel misbruik van kinderen, en misbruikte ook nog eens zijn adoptiekinderen. En nu loopt hij vrij rond. Het parket van Gent legde de bal in het kamp van de slachtoffers door te zeggen dat er contact met hen was opgenomen, maar dat er niemand was komen opdagen. Dat maakte mij nog bozer. Het gaat om arme kinderen uit Cambodja en de Filipijnen! Hoe hadden die kinderen, die voor het leven getekend zijn, dat moeten doen? Dat onrecht kan ik niet aanvaarden.

Damen: Maar wat is rechtvaardigheid? Want je kunt ook vanuit een ander perspectief kijken: die man is veroordeeld, gestraft en gevangengezet, en hij heeft gebruikgemaakt van zijn recht om een vervroegde invrijheidstelling te vragen. Ook dat is rechtvaardigheid. Daar is ons rechtssysteem op gebaseerd. Ik snap dat jij, Heidi, vanuit je positie als ceo van Child Focus, het gruwelijk vindt dat die man vrij rondloopt, maar dat heeft niets met rechtvaardigheid te maken, wel met het systeem.

Waar ik het mee eens ben, is dat justitie laagdrempeliger moet worden. Sommige mensen vinden hun weg niet als hen iets overkomt. In de zaak-Reuzegom, waar ik een van de beschuldigden verdedigde, viel al eens het woord klassenjustitie. Maar de echte klassenjustitie is het verschil tussen mensen die juridisch voldoende onderlegd zijn en mensen die verdwalen in het rechtsdoolhof. Ik pleit daarom voor een permanentie van advocaten die burgers begeleiden wanneer ze zich op een rechtbank aanmelden.

De Pauw: De meeste mensen die zich bij ons melden, hebben nog nooit met politie en justitie te maken gehad. En plots verdwijnt hun kind. Dan dreig je inderdaad verloren te lopen in het justitiële doolhof. Want voor Walter en mij is het evident wat een officier van wacht en een Openbaar Ministerie zijn, maar voor de meeste burgers zijn zulke termen Chinees.’