‘Vreedzaam vechten is geen paradox’

‘Vergeleken met vroegere traditionele samenlevingen kent onze moderne maatschappij veel speelvelden, waar het vreedzaam vechten beoefend kan én moet worden’, vindt de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis. ‘Zo is politiek eigenlijk ook een vorm van oorlog voeren, maar dan met woorden in plaats van wapens’, voegt Vlaams Parlementsvoorzitter Jan Peumans (N-VA) daaraan toe.

Na de terreuraanslag in Parijs op de redactie van Charlie Hebdo trokken wereldwijd mensen de straat op om hun medeleven met de slachtoffers te betuigen. Velen droegen een potlood met zich mee als symbool van vreedzaam protest tegen de extremisten en voor het recht op vrije meningsuiting.

Ook Malala Yousafzi, het Pakistaanse schoolmeisje dat in het hoofd werd geschoten door de Taliban, zei eerder: ‘Boeken en pennen zijn onze krachtigste wapens tegen fundamentalisten.’ En in Hongkong voeren betogers al maanden actie tegen de Chinese inmenging in aanloop naar de verkiezingen van 2017. Hun ongenoegen uiten ze door paraplu’s in de lucht te steken, hun ‘wapen’ tegenover de bewapende ordebewaarders. Net zoals Mathama Gandhi, proberen deze personen voorvechters te zijn van actieve geweldloosheid om verandering of een revolutie af te dwingen.

‘Vergeleken met vroegere traditionele samenlevingen kent onze moderne maatschappij veel speelvelden, waar het vreedzaam vechten beoefend kan en moet worden’, vindt de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis. ‘Conflicten horen niet alleen bij het publieke, politieke leven, ze zijn zelfs heilzaam en moeten niet te snel vermeden worden.’ Volgens hem zijn alternatieve manieren, los van oorlog en geweld, essentieel om conflicten te beslechten.

Achterhuis – auteur van het boek Kunst van het vreedzaam vechten – liet op uitnodiging van het Vlaams Vredesinstituut in het Vlaams Parlement zijn licht schijnen op het onderwerp en trad hierover in discussie met uittredend voorzitter Nelly Maes, Brigitte Herremans medewerker bij Broederlijk Delen Pax Christi en Professor Emeritus Boudewijn Bouckaert (UGent).

Vrede en democratie: logisch huwelijk?

‘Vrede en democratie zijn twee begrippen die vaak in één adem genoemd worden’, stelt Tomas Baum, directeur van het Vredesinsituut, het adviedsorgaan voor de Vlaamse regering. ‘Het lijkt een logisch huwelijk, maar het is mede onze taak om hierover te reflecteren.’ Volgens hem is het erg relevant dat we de vraag blijven stellen: ‘Moeten we vechten voor vrede of zijn er alternatieven?’

De voormalige Belgische politica Maes heeft daar een pasklaar antwoord op klaar. ‘Op een vreedzame manier een uitweg zoeken voor een conflict dat gebeurt vandaag veel te weinig. Ook nu hebben we ons in Irak weer in een oorlog gestort zonder discussie of maatschappelijk debat. Dat ergert mij.’ Maes is bezorgd over de gebrekkige opvolging en vindt dat de (federale) regering maar iets te gemakkelijk ‘haar goesting kan doen.’ ‘Evalueert iemand eigenlijk wat we daar aan het doen zijn en misschien belangrijker stelt iemand de vraag: helpt onze inmenging wel ?’

Het blijft voor veel politici een moeilijke afweging bij conflicten wereldwijd: interveniëren of niet? Achterhuis verwijst daarvoor naar een citaat van Roman Kent, een van de overlevenden van Auschwitz. Bij de recente herdenking van 70 jaar bevrijding bepleitte hij een elfde gebod. ‘Wees nooit een omstander.’

Soldaten met rozen

Brigitte Herremans medewerkster bij Broederlijk Delen en Pax Christi nuanceert het vreedzame protest. ‘Helaas is er meer nodig dan moed alleen.’ Hierbij verwijst ze naar de Arabische Revolutie. ‘Vooraleer mensen over gaan tot opstanden en vreedzaam verzet hebben ze een minimum aan perspectieven nodig.’

Herremans acht het noodzakelijk om te kijken naar de redenen voor een falend vreedzaam protest. ‘Want voor Westerlingen is het eenvoudig om mensen aan te moedigen om het heft in eigen handen te nemen. ‘Maar als de overheid militairen inzet om betogers het zwijgen op te leggen, denk maar aan Egypte, kom je niet al te ver met het vreedzame verzet.’ Het is volgens haar dan ook niet verwonderlijk dat bewoners in onder meer het Midden-Oosten de voorkeur geven aan een (valse) stabilteit om de sociale vrede te bewaren.

‘Tegelijkertijd moet het Westen hand in eigen boezem steken.’ Herremans verwijst naar het ‘elfde gebod’: wees geen omstaander. ‘Wel dat is precies wat het Westen heeft gedaan in Syrië. Drie jaar lang keek ze toe vanop de zijlijn, waardoor het nu te laat is voor een vreedzame oplossing.’

Hoewel Herremans beseft dat er nog een lange weg af te leggen is en ze niet naïef wil zijn, toont ze ook optimisme. ‘Het is belangrijk dat beleidmakers in de verf zetten dat er echt wel vreedzame alternatieven bestaan. We moeten meer tanden geven aan vreedzaam vechten, zodat het af geraakt van het softe imago. Het gaat verder dan rozen uitdelen aan soldaten.’

‘Politiek is oorlog’

‘Vreedzaam vechten is geen paradox, zoals op het eerste gezicht lijkt’, voegt Achterhuis daaraan toe. De Vlaamsgezinde hoogleraar Boudewijn Bouckaert, voormalig parlementslid voor LDD, benadrukt dat vreedzaam vechten in het verleden dichter bij huis voorkwam dan we zouden vermoeden. ‘De Vlaamse beweging is daar een mooi voorbeeld van. Terwijl er in Schotland tientallen doden vielen tijdens de strijd voor meer autonomie, vielen er bij de Vlaamse strijd slechts twee doden.’ Waarop Jan Peumans (N-VA), aanwezig om als voorzitter van het Vlaams Parlement Maes in de bloemetjes te zetten, uitvoerig knikt.

‘Eigenlijk is politiek ook een vorm van oorlog, maar dan met woorden in plaats van wapens’, aldus Peumans.