Voormalig voorzitter Grondwettelijk Hof: ‘De volgende staatshervorming moet clear-cut zijn’

Bij zijn pensioen als voorzitter van het Grondwettelijk Hof pleit André voor een ‘fundamentele staatshervorming’: de gewesten en gemeenschappen verdwijnen ten gunste van vier volwaardige deelstaten die over ruime, homogene bevoegdheden beschikken. Dat kan door het omineuze artikel 35 van de Grondwet in werking te stellen.

Als voorzitter van het Grondwettelijk Hof had André Alen de reputatie een unitarist te zijn, een voorstander van de eenheid van de Belgische staat. ‘Maar sinds kort ben ik gewonnen voor de toepassing van artikel 35’, zegt hij in Knack. ‘Zo veel mogelijk bevoegdheden moeten naar de deelstaten. Alleen wat echt niet anders kan, blijft nog federaal. Anders krijgen we nooit homogene bevoegdheidspakketten – en dus: een performante overheid.’

Aan het einde van zijn carrière is André Alen dus resoluut voorstander van een duidelijke en dus radicale optie: ‘Als je de structuur van ons land echt wilt vereenvoudigen, ben je gedwongen om op termijn te kiezen voor een opdeling in vier deelstaten die de gewesten en gemeenschappen vervangen. Het moeten duidelijk afgebakende grondgebieden worden: Vlaanderen, Wallonië, de Oostkantons en Brussel-Hoofdstad. En die moeten alle bevoegdheden krijgen die nu verspreid liggen over de gemeenschappen en de gewesten. Dat zou clear-cut zijn.’

Immers: ‘Stel u maar eens voor dat ze het onderscheid tussen gemeenschappen en gewesten helemaal zouden opheffen. Dat zou een reusachtige vereenvoudiging zijn, niet alleen qua structuren maar ook qua bevoegdheden. Dan zou alles heel eenvoudig naar ‘de deelstaten’ gaan en zou je geen discussies meer hebben over versnippering. En zo komen we bij artikel 35 van de grondwet.

Dat fameuze artikel 35 werd in 1993 door toenmalig premier Dehaene (André Alen was zijn kabinetschef) in de grondwet ingeschreven. Het zegt dat de federale overheid alleen bevoegd is voor de aangelegenheden die de grondwet en de wetten haar uitdrukkelijk toekennen. Alle andere bevoegdheden zijn voor de deelstaten. Maar dat artikel is tot dusver niet uitgevoerd. Dat komt omdat er grote huiver bestaat voor de eventuele gevolgen.’

André Alen is die koudwatervrees inmiddels voorbij: ‘Dat is de uitverkoop van België, zullen sommigen zeggen. Maar stél dat het zou lukken. Dan zou er alleen nog een bevoegdheidsverdeling tussen de deelstaten en de federatie zijn – gedaan met de verwarring tussen gemeenschappen en gewesten. Dat zou toch een droom zijn voor elke student die het examen staatsrecht moet afleggen?’

En vooral: het is in de ogen van André Alen de enige weg om eindelijk tot een veel efficiëntere overheid te komen – en tijdens de huidige coronacrisis is de bittere noodzaak daartoe wel aangetoond. ‘De vraag naar ‘homogene bevoegdheidspakketten’ weerklinkt al bij elke staatshervorming sinds 1980 en is natuurlijk terecht. Hoe krijgen we anders bijvoorbeeld een duidelijkere organisatie van onze gezondheidszorg? Een topman uit de ziekenhuissector heeft me verteld dat er in dit land geen tien mensen meer zijn die de bevoegdheidsverdeling rond onze zorg volledig begrijpen. Dat kan toch niet meer? Hetzelfde geldt voor de bijzondere financieringswet. Slechts enkelen kennen daar de finesses van, en toch keuren de parlementsleden wijzigingen van die wet goed met een tweederdemeerderheid! Als ze artikel 35 van de grondwet niet kunnen of willen uitvoeren, zullen we nooit tot homogene bevoegdheden komen. Tegelijk heeft de ervaring me geleerd dat die andere techniek voor hervormingen, de herfederalisering van bevoegdheden, in dit land bijna onmogelijk is. Ooit dacht ik dat het een goed idee was om de bevoegdheid voor de geluidsoverlast door vliegtuigen opnieuw te federaliseren, maar zelfs dat is er nooit van gekomen. Dan weet je het wel.’

André Alen beseft goed dat dit operatie moeilijk zal zijn. Ook in Brussel zouden de gemeenschappen (dus ook de Vlaamse) en het gewest opgaan in één deelstaat. Dat heeft zijn consequenties: voor het Brussels onderwijs – inclusief de universiteiten – de VUB zou dan geen Vlaamse maar een Brusselse universiteit worden, met een eigen regelgeving. Dan zouden zo wel in Vlaanderen als Brussel bestaande evenwichten in een nieuwe balans gelegd worden Alen: ‘Het lijkt mij vanzelfsprekend dat de Vlamingen in alle mogelijke constructies alle waarborgen moeten krijgen dat ze hun plaats in de Brusselse instellingen zullen behouden en zo mogelijk zelfs verstevigen.’ Onlangs pleitte ook PS-voorzitter Paul Magnette om het onderscheid in Brussel tussen gemeenschappen en gewesten op te heffen. Alen hamert erop dat zijn denkoefening van dateert van vóór de piste die Magnette lanceerde. André Alen: ‘Ik meng me liever niet in partijpolitieke debatten. Het is ook niet dat ik tot dat besluit gekomen ben nadat ik te veel had gedronken. Het is gewoon een kwestie van onmacht.’