‘Vluchtende kinderen scheiden van ouders is bijkomend trauma’

‘Wat aan de Mexicaans-Amerikaanse grens gebeurt is afschuwelijk’, zegt psycholoog Gerlind Wissing. Kinderen van migratiegezinnen worden daar van hun ouders gescheiden, als deel van het beleid van Donald Trump.

Vrijdag raakte bekend dat sinds april aan de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten meer dan 2000 kinderen van hun ouders werden gescheiden omdat ze illegaal het land proberen binnen te raken. De publieke opinie in de VS reageert afwijzend. En ook bij ons kan het beleid van Donald Trump op weinig begrip rekenen.

‘De trauma’s van kinderen op de vlucht veroorzaken naast mentale ook fysieke klachten, en dit komt er nog eens bij’, vertelt Gerlind Wissing. Zij werkt als psycholoog voor de vzw TOPunt Gent. Met steun van de Vlaamse overheid ondersteunen zij CLB’s en scholen bij vragen rond trauma bij kinderen met een vluchtverhaal.

‘Tijdens de vlucht een kind scheiden van zijn ouders is het ergste wat je een kind kan aandoen. Ze zien de doodsangst en machteloosheid bij hun ouders als ze van hen worden verwijderd. Zo krijgen ze in het midden van hun ontwikkeling een extra trauma te verwerken.’

Waarom is het belangrijk dat gezinnen op de vlucht samen mogen blijven?

GERLIND WISSING: Bij ingrijpende gebeurtenissen richten jonge kinderen zich op hun ouders voor bescherming en steun. De nood daaraan is uiteraard groot bij kinderen op de vlucht, want zij krijgen veel toxische stress en verlies te verwerken.

Als ouders dan afwezig zijn, wordt hun veerkracht nog meer op de proef gesteld. Die afwezigheid kan fysiek zijn, zoals in de Verenigde Staten nu het geval is. Maar ouders kunnen ook mentaal afwezig zijn, als ze zelf een trauma aan het verwerken zijn.

Welk effect kan die langdurige stress op lange termijn hebben op kinderen?

WISSING: Studies hebben aangetoond dat hersenen in die situatie vaak kleiner blijven. Net zoals verwaarloosde kinderen zijn kinderen op de vlucht ingesteld op overleven. Vermits ze zo in overlevingsmodus zitten, gebruiken ze constant dezelfde sporen in de hersenen en treden er mogelijks ontwikkelingsachterstanden op. Daardoor leren ze moeilijker bij.

Gelukkig zijn hersenen plastisch. Als er voldoende steun, veiligheid en stabiliteit is in de omgeving van het kind, dan kan die ontwikkeling zich nog herstellen. Betrouwbare en beschikbare volwassenen kunnen daarbij helpen. Idealiter zijn dat uiteraard de ouders.

Hoe kunnen hulpverleners best reageren?

WISSING: Kinderen op jonge leeftijd van hun ouders scheiden kan voor hechtingsproblemen zorgen. Ze kunnen bijvoorbeeld snel overschakelen van heel erg afhankelijk naar heel erg onafhankelijk. In die zoektocht moet je als begeleider betrouwbaar zijn en je grenzen aangeven. Moeilijke gesprekken voeren en kinderen tot rust brengen, is echter nooit gevaarlijk. Alleen als een hulpverlener niet waarmaakt wat hij of zij belooft, veroorzaakt dat een extra kwetsuur.

Verder is het belangrijk om in alle omstandigheden kalm te blijven, want kinderen in zo’n situatie kunnen voor het minste opnieuw in een vlucht- of vechtreactie schieten. Het helpt ook om die kinderen weer een gevoel van controle te geven. Dat is belangrijk, want vluchten betekent voor hen ook machteloosheid. Door hen kleine keuzemogelijkheden en verantwoordelijkheden te geven, kan je dat gevoel wegnemen.

Reageren kinderen anders dan volwassenen op de trauma’s die ze onderweg meemaken?

WISSING: Bij kinderen zie je nog meer lichamelijke klachten dan bij volwassenen. Herinneringen zijn doorgaans meer lichamelijk: dat kan gaan van slaapproblemen en uitputting tot buik- en hoofdpijn.

De reden is dat kinderen minder dan volwassenen betekenis kunnen geven aan wat er gebeurt. Een kind slaat de herinneringen op als een sensatie of met beelden, en kan daar zijn eigen verhaal van maken. Als ze dan onderweg ook nog eens gescheiden worden en het kind kan de situatie niet vatten, slaat hun fantasie helemaal op hol.