Brussel heeft niet één maar vele problemen. De analyses schieten alle kanten op, maar over een aantal pijnpunten heerst eensgezindheid.
Eerst vlogen stenen en hekwerk in het rond in de Lemonnierlaan en op het Muntplein. Daarna regende het stoere verklaringen en analyses in de Wetstraat en in de media. Ondertussen liep het al belabberde imago van de hoofdstad nog meer schade op. De Amerikaanse president Donald Trump had gelijk toen hij Brussel als een ‘hellhole’ bestempelde, luidde vorige week een gretig gedeeld commentaar. Overdreven? Zonder twijfel, maar vriend en vijand is het erover eens dat een en ander grondig misgaat in Brussel. Wij vroegen vier hoofdstedelingen – planoloog Eric Corijn, sociologe Maryam Kolly, Bozar-directeur Paul Dujardin en auteur Joost Vandecasteele – welke problemen Brussel het dringendst moet aanpakken.
Het Brusselse onderwijs werkt alleen voor een minderheid van witte kinderen uit de middenklasse, de anderen blijven in de kou staan.
1. Schaf de 19 gemeenten en de 6 politiezones af
‘Verdeel het grondgebied in 25 districten’
Volgens een recente studie van de VUB telt Brussel 4,3 verkozen mandatarissen per vierkante kilometer. In Berlijn is de verhouding 0,7, in Antwerpen 1,3. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de 19 gemeenten worden bestuurd door niet minder dan 160 ministers, burgemeesters, schepenen en OCMW-voorzitters. Ter vergelijking: Parijs telt 42 uitvoerende mandaten.
Brussel mag dan kampioen zijn qua representatieve democratie, een garantie voor de deskundigheid van het politieke personeel is dat allerminst. De spoeling is dun, ondanks de vele dubbelmandaten die met de overlappende bestuursniveaus samenhangen. ‘Je zíét de versnippering gewoon’, zegt schrijver Joost Vandecasteele. ‘Neem nu de kleine ring die als een grens tussen Brussel-Stad en de omliggende gemeenten loopt. Die hele ring is een stedelijke woestenij omdat niemand zich er verantwoordelijk voor voelt.’
In Vlaanderen klinkt het als een toverspreuk: schaf de 19 gemeenten af, en de problemen van Brussel zijn opgelost. Want ook na zes staatshervormingen is onze hoofdstad nog steeds een institutioneel kluwen. Eric Corijn, emeritus hoogleraar planologie aan de VUB, gelooft niet in simpele recepten. ‘Ik ben zelf voor het afschaffen van de 19 gemeenten’, zegt hij. ‘Maar als je hun bevoegdheden naar het gewestelijke niveau tilt, moet je tegelijkertijd het hele grondgebied verdelen in een stuk of 25 districten, die dan kunnen instaan voor strikt lokale aangelegenheden. Bestuurskundig is dat de logica zelve.’
Vlamingen moeten dan ook bereid zijn de pariteit in de gewestregering op te geven, stelt Corijn. ‘Nu zijn de zowat 100.000 Brusselse Vlamingen haast even sterk vertegenwoordigd als één miljoen Franstaligen. Dat is ondemocratisch. Er moeten creatieve oplossingen worden gezocht om de rechten van Vlaamse en andere minderheden te beschermen. Alle taboes moeten sneuvelen. Willen we de zes politiezones fuseren? Goed idee, maar neem er dan ook Vilvoorde en Dilbeek bij. Vlaamse gemeenten, jazeker, maar ze hebben veel meer interactie met Molenbeek dan pakweg Ukkel of Watermaal-Bosvoorde.’
2. Pas het onderwijs aan
‘Zorg voor taalgemengd onderwijs en hou rekening met de echte noden van de leerlingen’
Een op de zes Brusselse jongeren verlaat de school zonder diploma. En zelfs wie wel met succes de school afmaakt, heeft vaak weinig kansen op de arbeidsmarkt. Waarom? De voorbije dagen wezen beschuldigende vingers naar het Franstalig onderwijs dat al meer dan twintig jaar met zware financiële problemen kampt. Onderwijs zou een sociale hefboom moeten zijn, maar dat is niet wat sociologe Maryam Kolly (Université Saint-Louis) tijdens haar onderzoek naar Brusselse jongeren vaststelt. ‘Integendeel’, zegt ze. ‘Het Brusselse onderwijs vertoont een grote dualiteit. Scholen weerspiegelen de sociale en etnische segregatie in de stad.’
‘Het onderwijsaanbod is totaal niet aangepast aan de stedelijke realiteit’, zegt Corijn. ‘Meer dan 60 procent van de Brusselse kinderen groeit op in taalgemengde gezinnen en toch bestaat er nog altijd geen taalgemengd onderwijs. Vlaamse en Franstalige scholen hanteren verschillende eindtermen, maar nergens houdt men rekening met de echte noden van de leerlingen. In de geschiedenisles speelt de hele Eerste Wereldoorlog zich af aan de IJzer. Hoe de grootvader van Mohamed die periode beleefde, daarover wordt met geen woord gerept. Zowel aan Vlaamse als aan Franstalige kant gaapt bovendien een diepe kloof tussen elitescholen en minder goede scholen, vaak concentratiescholen. Het Brusselse onderwijs werkt alleen voor een minderheid van witte kinderen uit de middenklasse, de anderen blijven in de kou staan.’
3. Pak de sociale ongelijkheid aan
‘Laat de helft van de inkomensbelasting aan de gemeente waar dat inkomen wordt verdiend’
Brussel behoort tot de rijkste drie stadsgewesten van Europa. Toch leeft een derde van de inwoners onder de armoedegrens. Ligt daar de verklaring voor de woede-uitbarstingen van vorige week? ”Deels wel’, meent Bozar-directeur Paul Dujardin. Hij wijst op een bijzonderheid van Brussel: ‘Anders dan in de meeste grootsteden bevindt de banlieue zich in het centrum, waardoor jongeren dagelijks met ongelijkheid worden geconfronteerd.’
Die sociale ongelijkheid valt van het straatbeeld af te lezen. Hele wijken liggen er vuil en verloederd bij, inbegrepen de twee jaar geleden ingevoerde voetgangerszone rond de Anspachlaan en de Lemonnierlaan. ‘Ook de mislukking van de piétonnier is een gevolg van de bestuurlijke versnippering’, zegt Corijn. ‘Het initiatief komt van Brussel-Stad, maar de werken worden via Beliris met federale middelen gefinancierd. Blijkbaar loopt de coördinatie erg stroef.’
Corijn stelt nog een ander gevolg van de staatshervorming aan de kaak: de onderfinanciering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. ‘In Brussel wordt heel veel welvaart gecreëerd, maar die verhuist iedere avond met de pendelaars naar Vlaams- en Waals-Brabant. Dat moet toch makkelijk te verhelpen zijn: laat de helft van de inkomensbelasting betalen in de gemeente waar dat inkomen wordt verdiend.’
4. Criminaliseer de jongeren niet
‘Jongeren worden met racistische politiepraktijken geconfronteerd’
Na de rellen werd duchtig met de spierballen gerold. Zero tolerance, lik-op-stukbeleid: de slogans waren niet van de lucht. Jongeren moeten opnieuw bang worden van de politie, liet de liberale politievakbond VSOA weten. ‘Ik huiver voor de manier waarop Brusselse jongeren de voorbije dagen werden gecriminaliseerd’, zegt Maryam Kolly. ‘In de stroom van veralgemeningen gingen belangrijke nuances verloren. Zoals deze: heel veel van van deze jongeren worden van kindsbeen af geconfronteerd met racistische politiepraktijken. Ze worden om de haverklap gecontroleerd, belanden geregeld op het politiekantoor, in het volle besef dat ze worden geviseerd vanwege hun uiterlijk. Ik heb me de voorbije dagen geërgerd aan het ‘veiligheidsdiscours’: nog meer camera’s in de openbare ruimte, administratieve straffen, verbod op samenscholing. De pleitbezorgers spraken over jongeren als racaille, uitschot. Er zijn genoeg wetenschappelijke studies beschikbaar die een andere lezing van de gebeurtenissen ondersteunen. Wat we de vorige week hebben meegemaakt, was in feite een vorm van sociaal protest.’
In Brussel wordt heel veel welvaart gecreëerd, maar die verhuist iedere avond met de pendelaars naar Vlaams- en Waals-Brabant.
5. Fris de openbare ruimte op
‘Het is geen toeval dat de rellen in de voetgangerszone waren’
Het imago van Brussel heeft een nieuwe deuk gekregen. Het belet Bozar-directeur Dujardin niet om een lans te breken voor zijn geboortestad. ‘Brussel is een superdiverse stad met een erg jonge bevolking, een laboratorium voor het grootstedelijk burgerschap van de toekomst. Kunstenaars zijn wild van deze stad. In The New York Times wordt Brussel het nieuwe Berlijn genoemd.’
Best mogelijk, maar dat de voetgangerszone bij Lemonnier een fiasco is, valt moeilijk te ontkennen. ‘Het is geen toeval dat de rellen zich daar hebben afgespeeld’, zegt Joost Vandecasteele. ‘De piétonnier ligt erbij als de verwoeste gewesten. Daarmee lok je vandalisme uit. Oscar Wilde kreeg van een Amerikaanse journalist ooit de vraag of hij een verklaring had voor het vele geweld in de VS. Dat komt omdat jullie behangpapier zo lelijk is, antwoordde Wilde. Zo is het ook met de voetgangerszone.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
