Verprutsen de boeren een tweede termijn voor Ursula von der Leyen?

Ondanks enkele Europese toegevingen houden de boerenprotesten aan. Dat brengt Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in een moeilijk parket.

Een nieuwe dag, een nieuw boerenprotest. Nu de Europese landbouwministers maandag in Brussel vergaderen, zien Europese boeren hun kans schoon om opnieuw te betogen. Mét naar schatting 1500 tractors, welteverstaan. De timing van boeren zit alvast goed, want dinsdag buigt het Europese halfrond zich ook over de Europese Natuurherstelwet, die de landbouwers als een bedreiging zien. ‘Europa beseft niet wat er op ons afkomt’, aldus FUGEA, de Waalse boerenfederatie.

Pesticiden

Dat laatste klopt niet: Europa beseft dat wel. Neem het recente voorstel van Brussel om de Europese pesticidewetgeving uit 2009 aan te scherpen. Een fragment uit de bijbehorende impactinschatting : ‘Professionele gebruikers van pesticiden krijgen te maken met extra kosten voor het bijhouden van gegevens en voor het gebruik van adviesdiensten. Een verbod op het gebruik van pesticiden in kwetsbare gebieden kan leiden tot lagere gewasopbrengsten in die gebieden.’

De Europese Commissie besloot twee zomers geleden tóch om het voorstel zo op tafel te leggen, en had daar geen slechte redenen voor: uit een studie die het European Human Biomonitoring Initiative tussen 2014 en 2021 in vijf Europese lidstaten uitvoerde, bleek maar liefst 84 procent van de deelnemers minstens twee schadelijke pesticiden in hun lichaam te hebben – met gevoelig hogere dosissen bij kinderen, wat onder meer tot gedragsstoornissen kan leiden.

Het European Human Biomonitoring Initiative kwam tot een conclusie die de Europese Commissie deelt: de vijftien jaar oude Europese pesticidewetgeving schiet tekort, onder meer omdat niet alle lidstaten of regio’s – Vlaanderen op kop – hun verplichtingen nakomen. Daarom stelde Brussel voor om het pesticidegebruik tegen 2030 met 50 procent verplicht te verminderen en het gebruik van zulke pesticiden in reeds kwetsbare gebieden volledig te verbieden.

Het Commissievoorstel is intussen dood en begraven. Zowel de Europese lidstaten als het Europees Parlement kleedden de essentiële elementen tijdens de onderhandelingen volledig uit. En onder druk van de recente boerenprotesten trok de voorzitter van de Europese Commissie het voorstel dan maar volledig in. ‘De herziening van de pesticidewetgeving is een symbool van polarisering geworden’, aldus Von der Leyen, die in één adem zei dat ‘we meer vertrouwen in onze boeren moeten hebben’.

Green Deal

Dat Von der Leyen het comateuze voorstel liet schrappen, heeft nauwelijks impact. Maar er is meer. Zo versoepelde ze de afgelopen weken ook de regels rond verplicht braakliggend akkerland, vraagt ze de lidstaten om hun fysieke inspecties op boerderijen met de helft te verminderen en wil ze het de boeren gemakkelijker maken om Europese landbouwsubsidies te ontvangen. ‘De Commissie blijft zich volledig inzetten om de druk te verlichten die onze hardwerkende landbouwers voelen’, klinkt het.

Gaat dat alles niet wat ten koste van die andere prioriteit van Von der Leyen, de Green Deal? Het lijkt van wel: recent beval de Commissie aan om tegen 2040 de Europese uitstoot met 90 procent te verminderen ten opzichte van 1990. Aanvankelijk keek Brussel ook naar de landbouwsector – goed voor 14 procent van de Europese emissies – die de uitstoot van stikstof en methaan met 30 procent zouden moeten terugdringen. Maar in het uiteindelijke voorstel vind je nauwelijks iets van dat.

Wat vaker komt Von der Leyen op haar ambitieuze klimaatpolitiek terug. Met maar negen stemmen op overschot schopte ze het in 2019 tot Commissievoorzitter, waarna ze de klimaatpolitiek onder impuls van de Fridays for Future-demonstraties prioriteit gaf. Maar nu verzameld rechts – ook haar Duitse en Europese partijgenoten – resoluut de kar van de boeren trekt en in de peilingen een opmars maakt, moet Von der Leyen met het oog op een tweede termijn gas terugnemen.

Zo kondigden Les Républicains (LR), de Franse conservatieven die nota bene deel uitmaken van Von der Leyens Europese politieke familie, vorige week aan haar kandidatuur niet te zullen steunen. Volgens LR-lijsttrekker bij de Europese verkiezingen François Xavier-Bellamy heeft Von der Leyen voornamelijk een agenda van ‘beperkingen, complexiteit en controle’ gevoerd, voornamelijk in het domein van de landbouwsector. Waar Xavier-Bellamy dan wel oplossingen ziet, is echter onduidelijk.

Toepassing?

De Green Deal-voorstellen halen moeilijker dan voordien de eindstreep, zeker als het over landbouw gaat. De pesticidewet sneuvelde, en bijna was vorig jaar ook de omstreden Europese Natuurherstelwet datzelfde lot beschoren. Voor Von der Leyen voldoende reden om tijdens haar State of the Union-toespraak in september vorig jaar een intensieve dialoog met de landbouwers aan te kondigen – een initiatief dat eind januari naar Duits voorbeeld van start ging. Waartoe dat moet leiden, is nog onduidelijk.

Dat zal de gemoederen echter niet meteen bedaren. Dinsdag buigt het voltallige Europees Parlement zich namelijk finaal over die Europese Natuurherstelwet, en verzameld rechts wil het voorlopige akkoord alsnog kelderen. Hetzelfde geldt voor de update van de Europese richtlijn voor Industriële Emissies, die begin maart voorligt en onder meer industriële veehouders betrekt. Kersvers Frans premier Gabriel Attal – die onder druk staat van extreemrechts – kondigde al aan dat de tekst herbekeken moet worden.

De vraag is wat dat alles betekent voor de onmiddellijke toekomst van de Green Deal – ook als Von der Leyen zichzelf niet opvolgt. De trein staat alleszins niet stil: dit jaar bereikte het Belgische EU-voorzitterschap al akkoorden over de verbetering van luchtkwaliteit, afvalwater, CO₂-standaarden voor industrieel vervoer, de nettonulindustrie, enzovoort. Maar zonder correcte toepassing van de lidstaten of duidelijke indicatoren, zoals vandaag niet zelden het geval is, is dat natuurlijk een maat voor niets.

‘We zitten in een volgende fase van de Europese Green Deal’, zei Von der Leyen nog tijdens haar State of the Union, waarin ze haar aandacht vestigde op de rol van Europese industrie in de klimaattransitie. Het is een terecht aandachtspunt, en evenzeer een handig bruggetje om de politieke steun van zowel links als rechts zo veel mogelijk te bewaren. De nieuwe fase, waarover Von der Leyen sprak, is er ook een aan het worden van boerenprotesten, en het is niet helemaal ondenkbaar dat die Von der Leyen haar tweede termijn zullen kosten.